Ad sunucusu

Bilgisayar bilimlerinde ad sunucusu dizin hizmetinin tersi olarak, gelen sorgulara cevap veren bir ağ hizmeti sağlayan bir bilgisayar sunucusudur. Çoğu kez sayısal olan, kimlik tespiti yapan ya da adresleme bileşeni içeren bir iç sisteme insanın anlayabileceği bir tanımlayıcı eşlemesi yapar. Bu servisi bir sunucu ağ servis protokolüne uygun olarak yürütür.

İnternete ait iki ad uzayı sisteminden biri olan alan adı sunucusu(DNS) ad sunucularına örnek olarak verilebilir. DNS sunucularının en önemli işlevi insanların aklında tutabileceği bir alan adı ile sayısal internet protokol adresine(IP) uyumlu ana makine adı arasındaki çevrimi sağlamaktır. Temel işlevlerden ikincisi olan internet isim alanı internetteki bilgisayar sistemlerini ve kaynaklarını tanımlamak ve yerini tespit etmek için kullanılır.

İnternet iki temel ad uzayı sağlar: alan adı hiyerarşisi ve internet protokol adres sistemi. Alan adı sistemi alan ad uzayının bakımını yürütür ve bu iki ad uzayı arasındaki çevrimi sağlar. İnternet ad sunucuları alan adı sistemini uygular. Bir DNS ad sunucusu (A, AAAA) gibi adres kayıtları, ad sunucusu kayıtları, mail değiştirici kayıtları gibi DNS kayıtlarını saklayan ve veritabanına dayalı sorguları yanıtlayan bir sunucudur.

İnternet alan adı sistemi hiyerarşisi hizmetini İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu’nun (ICANN) görevlendirdiği kök dizin ad sunucuları verir.

İnternet tarama hızı internet servis sağlayıcının önceden tanımlı alan ad sunucusu yerine genel alan ad sunucusu kullanılarak artırılabilir.

Yetkilendirici ad sunucusu belirli bir bölgede yapılan sorgulara cevap veren bir ad sunucusudur. Sadece yetkilendirme görevli ad sunucusu ise alan adları ile sorgulara cevap veren bir ad sunucusudur. Ad sunucuları, diğer bölgelere önbellekli ad sunucusu hizmeti verirken bazı özel bölgeler tarafından yapılan sorgulara güvenilir cevaplar verebilecek şekilde yapılandırılmıştır.

Bir yetkilendirici ad sunucusu ya birincil ya da ikincil ad sunucusu olarak bulunur. Bir bölgede birincil ad sunucusu olarak bulunuyorsa o bölgeye ait kayıtların tüm versiyonlarını saklar. Eğer bir bölgede ikincil ad sunucusu olarak bulunuyorsa o bölgede bulunan birincil ad sunucusunun veritabanının özdeş bir kopyasını elde etmek için bir otomatik güncelleme mekanizması kullanır. Bu mekanizmaya örnek olarak DNS alan transferleri ve dosya transfer protokolleri verilebilir. DNS bir bölge için birincil ad sunucusu vasıtasıyla o bölgenin içeriği değiştiğinde bunu bölgede bulunan tüm ikincil ad sunucularına bildirilmesini sağlayan bir mekanizma sunar. Bir bölgeye ait tüm içerik ya yönetici tarafından yapılandırılır ya da dinamik DNS kullanılarak yönetilir.

Her alan adı bir veya daha fazla yetkilendirici ad sunucusunun görev yaptığı bir bölgeye dahildir. Yetkilendirici ad sunucularına ait nitelikli alan adları o bölgedeki ad sunucusunun kayıtlarında bulunur. Eğer bir bölgeye ait bir sunucu, üst bölgede yetkili değil ise, üst bölgeye ait sunucu bir yetkilendirme eşliğinde yapılandırılmalıdır.

Bir alan adı kaydedildiğinde o bölgenin yöneticisi o bölgeye ait kayıtları tutan ad sunucularının listelerini (yedek olması için genellikle en az 2 adet) sağlar. Kayıt sorumlusu bölgeyi kapsayan en üst seviye alan adı için alan adı kayıtlarına bahsedilen sunucuların isimlerini sağlamaktadır. Alan kütüğü yetkilendirici alan sunucularını sıra ile o alandaki her sunucuyu yetkilendirerek yapılandırır. Eğer herhangi bir bölgeye ait ad sunucusunun tam nitelikli alan adı o alanda ortaya çıkarsa, alan yöneticisi, üst bölgeye glue record (bir ad sunucusunun alan adı kayıtlarında tutulan IP adresi) olarak yüklenmiş olan IP adreslerini o ad sunucusuna getirir. Yoksa yetkilendirme o bölge için ad sunucusu kayıtlarının listesinden oluşacaktır.

Bir isim sunucusu, verdiği cevabın yetkili olduğunu, yetkili olduğu isim için yapılan sorgulamaya verilen cevapta bulunan Yetkili Cevap(AA) bitini kurarak belirtir. Yetkilendirici olmayan ad sunucuları sadece sorguların cevaplarını getirir, AA bitini değiştirmez.

Eğer bir ad sunucusu bir sorguya karşılık veremiyorsa bunun nedeni sorgunun yapıldığı bilginin veritabanında bulunmamasıdır. Bu durumda özyineli şekilde hiyerarşide üst düzey ad sunucularına sorgu yapılır. Buna özyineli sorgu ya da özyineli başvuru denir.

Temelde, yetkili ad sunucuları internette yapılan sorgular için yeterlidir. Fakat sadece yetkilendirme yapılan işlemlerde her DNS sorgusu alan adı sisteminin üst bölgesinde özyineli sorgu ile başlamalıdır ve her kullanıcı sistemi özyineli işlem yapabilen bir çözücü yazılımı bulundurmalıdır.

Önbellekli ad sunucusu, diğer adıyla DNS önbelleği, DNS sorgularının sonuçlarını her alan adı kaydı için konfigürasyon sırasında tanımlanan yaşam süresi kadar saklar. DNS önbelleği, internet üzerindeki DNS trafiğini düzenleyerek ve yetkilendirici ad sunucularının üzerindeki yükü azaltarak DNS etkinliğini artırır. Çünkü bu sunucular sorulara daha hızlı yanıt verir. Ayrıca DNS'I kullanan uç kullanıcı uygulamalarının performansını da artırırlar.

Özyineli ad sunucuları yetkili olmasalar bile yetkili olan sunuculara danışarak aldıkları sorguları çözerler.

Bazen yetkilendirici olarak da görev yapan önbellekli ad sunucuları aldıkları DNS sorgularını cevaplamak için gerekli her aşamayı gerçekleştirirler. Bunu yapmak için DNS alanından başlayarak sırayla her yetkilendirici ad sunucusunu sorgular. Bu yetkilendirici ad sunucusu sorgulanan alan adını içeren bölgeye erişene kadar devam eder. Sunucu sorguya cevap verir ya da doğru bir şekilde cevaplayamayacağını söyler. Bunun üzerine önbellek çözücüsü istemciye sorgunun karşılığını döndürür.

DNS sunucu gerçekleştiriminde çözümleme ve yedekleme fonksiyonları sunulabilir fakat buna gerek yoktur. Bir DNS sunucusu bu fonksiyonlardan her birini tek başına gerçekleyebilir.

İnternet servis sağlayıcıları müşterilerine genellikle önbellek çözücüleri sağlar. Ayrıca birçok ev ağı yönlendiricileri yerel ağda etkinliği artırmak için önbellek çözücüleri tanımlar.

Ad sunucuları aynı zamanda tek bir ana sistemin NetBIOS gözatma yöneticisi olarak bulunduğu ve NBNS olarak davrandığı bazı Microsoft Windows ağlarında da bulunurlar. Windows sistemlerinin küçük yerel alan ağları merkez bir ad sunucusuna ihtiyaç duymaz ve isim çözümlemesi yapmak için bir broadcast algoritması kullanır.

Ayrıca alan isimleri için DNS olması gibi, NetBIOS isimleri için aynı görevi gören Windows İnternet İsim Hizmeti(WINS) bulunmaktadır.

• Bind
• LDAP
• OpenDNS
• Google DNS

• DNS & BIND Resources2 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Website DNS Lookup
• The benefits of changing DNS servers