1902-1903 Venezuela krizi

1902-1903 Venezuela Deniz Ablukası
Tarih 9 Aralık 1902 - 19 Şubat 1903 Bölge Venezuela Sonuç Üstün güçlerin filosu geri çekildi Venezuela borç sorunu çözüldü
Taraflar
Venezuela Destekleyenler:  ABD  Arjantin	Birleşik Krallık  Almanya  İtalya Destekleyenler: İspanya Porfiriato  Belçika  Hollanda  Danimarka

1902-1903 Venezuela Krizi, Aralık 1902 ile Şubat 1903 arasında, Venezuela'ya karşı Büyük Britanya, Almanya ve İtalya tarafından uygulanan bir deniz ablukasıdır. Bu durum, Venezuela Devlet Başkanı Cipriano Castro'nun, Avrupa vatandaşlarının Venezuela'daki iç savaşlar sırasında uğradığı zararlar ve dış borçları ödemeyi reddetmesi üzerine gerçekleşti. Castro, Amerikan Monroe Doktrini'nin Washington'un Avrupa askeri müdahalesini önleyeceğini varsayıyordu. Ancak o dönemde ABD Başkanı Theodore Roosevelt ve Dışişleri Bakanlığı, doktrinin sadece Avrupa’nın toprak ele geçirme girişimlerine karşı geçerli olduğunu, doğrudan müdahalelere uygulanmadığını düşünüyorlardı. Avrupa güçlerinden böyle bir toprak ele geçirme olmayacağına dair verilen güvencelerle ABD resmi olarak tarafsız kaldı ve müdahaleye itiraz etmedi.

Abluka sırasında Venezuela’nın küçük donanması hızlıca etkisiz hale getirildi, ancak Castro geri adım atmayı reddetti ve daha önce reddettiği bazı taleplerin uluslararası tahkime sunulmasını prensipte kabul etti. Almanya başlangıçta buna itiraz etti ve bazı taleplerin tahkime gitmeden Venezuela tarafından kabul edilmesi gerektiğini savundu.^[1]

Yıllar sonra Roosevelt, kendi daha büyük donanmasını Venezuela'ya göndererek ve Almanların çıkarma yapması durumunda savaş açmakla tehdit ederek Almanları geri adım atmaya zorladığını iddia etti. Ancak, büyük bir güce karşı savaş hazırlığı yapmadığı gibi, Senato veya Dışişleri, Savaş ve Deniz Kuvvetleri Bakanlıklarına bu konuda bilgi vermemişti.

Castro geri adım atmayınca, ABD'nin baskısı ve İngiliz ile Amerikan basınındaki giderek olumsuzlaşan tepkiler üzerine, ablukayı uygulayan ülkeler bir uzlaşmayı kabul etti. Ancak detaylar üzerindeki müzakereler devam ederken abluka sürdürüldü. Bu durum, 13 Şubat 1903’te imzalanan bir anlaşma ile sonuçlandı. Anlaşma, ablukayı kaldırırken Venezuela’nın gümrük gelirlerinin %30’unu tazminatların ödenmesi için tahsis etmesini öngörüyordu.

Lahey’deki Daimi Hakemlik Mahkemesi’nin daha sonra ablukayı uygulayan güçlere diğer ülkelerin taleplerine kıyasla öncelikli muamele hakkı tanıması, ABD’nin gelecekteki Avrupa müdahalelerine dair endişelerini artırdı. Bu olay, Monroe Doktrini’ne bir ek olan Roosevelt İlkesi’nin gelişimine katkıda bulundu. Bu ilke, Karayipler ve Orta Amerika’daki küçük devletlerin uluslararası borçlarını ödeyememesi durumunda, Avrupa’nın müdahale etmesini engellemek amacıyla ABD’nin ekonomik istikrar sağlama hakkını savunuyordu.

20 yüzyılın başında, Alman tüccarlar Venezuela'nın ithalat/ihracat sektöründe ve gayriresmî bankacılık sisteminde hakim durumdaydı. Ancak bu tüccarların çoğu Berlin'de pek etkili değildi; bunun yerine, bağlantıları ve nüfuzu olanlar, demiryolları inşasıyla ilgili Alman sanayiciler ve bankacılardı.^[2] 19. yüzyılın son on yılında Venezuela'daki devrimci kargaşa bu grupları olumsuz etkiledi ve Berlin'e "şikayet ve koruma talebi yağmuru" göndermelerine neden oldu. Durum, Joaquín Crespo'nun iktidara geldiği 1892 Venezuela iç savaşı sırasında özellikle kötüydü.^[3] Altı aylık anarşi süresince etkili bir hükümet yoktu. 1898 iç savaşı ise zorunlu borçlar ve mülklerin gasp edilmesiyle benzer zorluklar yarattı.^[4]

1893'te Fransız, İspanyol, Belçikalı ve Alman temsilciler, 1892 iç savaşından kaynaklanan taleplerin çözümü için ortak hareket etmenin en iyi yol olduğu konusunda mutabakata vardılar; ancak bu durumda tazminatlar ödenmişti.

Alman yatırımları Venezuela'da, Arjantin veya Brezilya gibi ülkelere kıyasla önemli ölçüde daha azdı. Ancak, Krupp'un Büyük Venezuela Demiryolu Şirketi, 60 milyon mark değerindeydi ve "bireysel olarak Almanların Güney Amerika’daki daha değerli girişimlerinden biri" olarak görülüyordu.^[5] 1896’da imtiyaz şartları yeniden müzakere edilmesine rağmen, ödemeler 1897'den sonra düzensiz hale geldi ve Ağustos 1901'de tamamen durduruldu. Buna ek olarak, Caracas’ı Ekim 1899’da ele geçiren Venezuelalı askeri liderlerden (caudillo) biri olan Cipriano Castro, dış borç ödemelerini askıya aldı.^[6]

Benzer şekilde, Britanya'nın da şikayetleri vardı. Venezuela, 1881’de yaklaşık 15 milyon dolarlık borç almış ve bu borcu ödeyememişti. Temmuz 1901’de Almanya, Venezuela’ya dostane bir şekilde, taleplerin çözümü için Lahey’deki Daimi Hakemlik Mahkemesi aracılığıyla uluslararası tahkim yolunu kullanmayı önerdi.^[7] Şubat ile Haziran 1902 arasında, İngiliz temsilcisi Castro'ya Britanya hükümetinin endişelerini belirten 17 nota gönderdi, ancak bu notalardan hiçbiri yanıtlanmadı.

Castro, Monroe Doktrini’nin, Avrupa askeri müdahalesini önlemek için ABD’nin devreye gireceğini varsayıyordu. Ancak ABD Başkanı Theodore Roosevelt, Doktrini, Avrupa'nın toprak ele geçirme girişimlerine karşı bir ilke olarak görüyor, doğrudan müdahalelere uygulanmayacağını düşünüyordu. Temmuz 1901’de Roosevelt, Başkan Yardımcısı olarak, “Eğer bir Güney Amerika ülkesi bir Avrupa ülkesine karşı uygunsuz davranırsa, bırakın Avrupa o ülkeyi cezalandırsın” demiş ve bu görüşünü 3 Aralık 1901’de Kongre’ye Başkan olarak tekrar dile getirmişti.^[4]

Anglo-Alman iş birliğinin Venezuela konusunda nasıl ortaya çıktığı hâlâ tartışmalıdır ve inisiyatifin kaynağına dair farklı görüşler bulunmaktadır. 1901 ortalarında, Boxer Ayaklanması’nın dikkatleri başka yöne çekmesi sona erdiğinde, Alman Şansölyesi Bernhard von Bülow, Venezuela’daki Alman endişelerine bir tür askeri müdahaleyle yanıt verme kararı aldı ve Alman donanmasıyla bir ablukanın uygulanabilirliğini tartıştı. Amiral Otto von Diederichs, abluka başarısız olursa Caracas’ın işgal edilmesini önererek bu fikre sıcak baktı. Ancak Alman hükümeti içinde bir ablukanın barışçıl (tarafsız gemilerin geçmesine izin veren) mı yoksa savaş odaklı (gemilerin ele geçirilmesini sağlayan) mı olması gerektiği konusunda yaşanan anlaşmazlıklar gecikmelere yol açtı. Ayrıca, Alman İmparatoru II. Wilhelm askeri müdahale konusunda ikna olmamıştı.

Yine de, 1901 sonlarında tazminat talepleri, SMS Vineta ve Falke gemilerinin Venezuela kıyılarına gönderilmesiyle bir güç gösterisi eşliğinde yenilendi.^[8] Ocak 1902’de İmparator, Venezuela’da Manuel Antonio Matos’un liderlik ettiği bir başka iç savaşın patlak vermesi nedeniyle herhangi bir ablukanın ertelenmesi gerektiğini ilan etti. Bu durum, daha uzlaşmacı bir hükümetin iktidara gelme olasılığını gündeme getirdi.

Durumu karmaşıklaştıran bir diğer konu, Almanya’nın Güney Amerika’da bir deniz üssü olarak Margarita Adası’nı istediği söylentileriydi. Ancak Mayıs 1900’de SMS Vineta kruvazörünün ziyareti sırasında adanın uygun olmadığı sonucuna varılmıştı ve Alman donanması, bu tür uzak üslerin ne kadar savunmasız olabileceğini daha fazla dikkate alıyordu.

1901 sonlarında, Britanya Dışişleri Bakanlığı, Almanya kendi vatandaşlarının haklarını korurken Britanya’nın geri planda kalmasının olumsuz bir algıya yol açabileceği endişesiyle, ortak bir eylem olasılığını Almanya ile görüşmeye başladı. Başlangıçta olumsuz yanıt aldı, ancak 1902’nin başlarında, İngiliz ve Alman finansörler hükümetlerini harekete geçirme konusunda iş birliği yapıyordu. İtalyanlar da borçların zorla tahsil edilmesiyle ilgili planların varlığından şüphelenerek müdahil olmak istedi, ancak Berlin başlangıçta bunu reddetti. Roma, Somali'deki bir iyilik karşılığında iş birliği^[9] yapılabileceğini öne sürdükten sonra, Britanya İtalyanların katılımını kabul etti.

Haziran 1902’de Castro, bir İngiliz gemisi olan The Queen’i isyancılara yardım ettiğinden şüphelenerek ele geçirdi. Bu olay ve Castro’nun İngiliz diplomatik girişimlerine yanıt vermemesi, Londra’yı, Alman iş birliği olsun ya da olmasın harekete geçme yönünde etkiledi. Ağustos 1902’de Britanya ve Almanya, yılın ilerleyen dönemlerinde bir ablukanın uygulanması konusunda prensipte anlaştılar.^[10]

Kasım ayında, Kaiser Wilhelm, Sandringham House’da amcası Kral VII. Edward’yi ziyareti sırasında, Venezuela’nın savaş gemilerine el konulmasını içeren bir anlaşma imzaladı. Anlaşma, Venezuela’nın talepleri yalnızca bir tarafla çözme olasılığını ortadan kaldırarak her iki ülkenin tatmin edilmesini şart koşuyordu. Bu süreçte ABD, Britanya, Almanya ve İtalya’dan çeşitli sinyaller aldı. ABD, toprak elde edilmediği sürece müdahaleye karşı çıkmayacağını belirtti.^[11]

7 Aralık 1902’de Londra ve Berlin, Venezuela’ya ültimatomlar gönderdi. Venezuela’dan yanıt alınamaması üzerine, 9 Aralık’ta resmi olmayan bir abluka başlatıldı. İtalya da 11 Aralık’ta kendi ültimatomunu sundu, ancak Venezuela bunu da reddetti.^[12]

Alman deniz birliği (dört gemi ile, Britanya'nın sekiz gemilik gücüne kıyasla), operasyonel anlamda Britanya'nın liderliğini takip etti.^[12] 11 Aralık 1902'de Gazelle, Guanta limanında eski bir topçu gemisi olan Restaurador'u ele geçirdi. Gemi, Alman Yüzbaşı-Leytenant Titus Türk^[13][14] tarafından Gazelle mürettebatı ile birlikte SMS Restaurador adıyla hizmete alındı. Restaurador, 23 Şubat 1903’te Venezuela’ya geri döndü ve kapsamlı onarımların ardından ele geçirildiği zamankinden çok daha iyi bir duruma getirildi.

Britanya’nın Özel Hizmet Filosu'ndaki gemiler, Robert A.J. Montgomerie'nin komutasındaki HMS Alert ve korumalı kruvazör HMS Charybdis dahil olmak üzere çeşitli gemilerden oluşuyordu. Bir İtalyan deniz birliği, 16 Aralık’ta ablukanın desteklenmesi için bölgeye ulaştı. Abluka kuvvetleri, Venezuela'ya ait dört savaş gemisini ele geçirdi; Venezuela donanması neredeyse hiç direniş göstermedi.^[15] Gemilerinin çoğu iki gün içinde ele geçirildi.^[12] Almanlar, Curaçao'ya çekme kapasitesine sahip olmadıkları için denizcilik açısından uygun olmayan iki Venezuela gemisini batırdı.^[12] Karada ise Castro, Caracas’taki 200’den fazla Britanyalı ve Alman sakini tutukladı^[12] ve bu durum müttefikleri, vatandaşlarını tahliye etmek için asker göndermeye sevk etti. ABD Büyükelçisi Herbert W. Bowen, tüm yabancı uyrukluların serbest bırakılması için müzakerelerde bulundu.

13 Aralık’ta, bir Britanya ticaret gemisi mürettebatının kısa süreliğine tutuklanması üzerine Britanya, bir özür talep etti; bu talep karşılanmayınca, Britanya ve Alman gemileri Puerto Cabello’daki Venezuela kalelerine bombardıman başlattı. Aynı gün, Washington'dan Londra ve Berlin'e, Castro’dan gelen ve anlaşmazlığın tahkime götürülmesini öneren bir talep iletildi. Ancak bu teklif, 1898 iç savaşından kaynaklanan taleplerle sınırlıydı ve diğer talepleri kapsamadığı için yeterli görülmedi. Almanya, bu tür taleplerin tahkime tabi olmaması gerektiğine inanıyordu, ancak Britanya bu konuda daha uzlaşmacıydı ve tahkime prensipte onay vererek bir uzlaşma önerdi.

Bu arada, Londra ve Berlin Castro’nun teklifini değerlendirirken, Amerikan kamuoyu giderek abluka karşıtı bir tutum aldı. Yakınlardaki Porto Riko’da tatbikat yapan Amiral George Dewey’in ABD filosunun varlığı, müdahale olasılığına dair spekülasyonlara yol açtı. Yine de Britanya hükümeti ve basını, ABD'nin müdahalesini ciddi bir olasılık olarak görmedi.

17 Aralık’ta Britanya, ABD’ye tahkime prensipte onay vereceğini ve Almanya’nın da kısa süre içinde aynı yönde hareket edeceğini bildirdi. Almanya, 19 Aralık’ta tahkimi kabul etti. Castro’nun geri adım atmaması ve Monroe Doktrini nedeniyle Venezuela topraklarının, geçici de olsa, ele geçirilmesi problemli hale gelmişti. Bunun yanı sıra, Britanya ve Amerikan basınındaki olumsuz tepkiler özellikle Almanya için müdahalenin maliyetini artırdı. Almanya, operasyonun planlama ve yürütülmesi boyunca Britanya’nın liderliğini takip etmişti.

Washington’da tahkime varılmasının ardından, Britanya, Almanya ve İtalya, 13 Şubat’ta Venezuela ile bir anlaşmaya vardı ve bu durum Washington Protokolleri ile sonuçlandı. Venezuela'yı Caracas'taki ABD Büyükelçisi Herbert W. Bowen temsil etti.^[16][17] Venezuela’nın borçları, gelirine kıyasla oldukça büyüktü; hükümetin 120 milyon bolívar ana para, 46 milyon bolívar faiz (ve savaşla ilgili hasarlar için talep edilen 186 milyon bolívar) borcu vardı ve yıllık geliri yalnızca 30 milyon bolívardı.^[18][18] Anlaşma, ödenmemiş borçları 150 milyon bolívar azaltarak ülkenin gelirini dikkate alan bir ödeme planı oluşturdu. Venezuela, iki büyük limanı (La Guajira ve Puerto Cabello) üzerinden elde ettiği gümrük gelirinin %30’unu alacaklı ülkelere taahhüt etmeyi prensipte kabul etti.^[19] Her güç başlangıçta 27.500 dolar aldı (2023’te yaklaşık 932.600 dolara eşdeğer), Almanya ise üç ay içinde 340.000 dolar daha (2023’te yaklaşık 11.529.800 dolar) almayı vaat etti. Abluka, nihayet 19 Şubat 1903’te kaldırıldı. Washington anlaşmaları, Venezuela’ya karşı ileri sürülen talepleri değerlendirmek için karma komisyonlar öngörüyordu (bir Venezuelalı temsilci, alacaklı ülkenin bir temsilcisi ve bir hakemden oluşuyordu),^[20] ve bu komisyonlar birkaç istisna dışında tatmin edici bir şekilde çalıştı; verilen kararlar kabul edildi ve anlaşmazlık geniş ölçüde çözülmüş olarak değerlendirildi.^[21]

Ancak abluka uygulayan ülkeler, kendi taleplerinde ayrıcalıklı muamele talep etti; Venezuela bunu reddetti ve 7 Mayıs 1903’te Venezuela’ya karşı şikayeti olan toplam on ülke, ABD dahil, meselenin Lahey’deki Daimi Hakemlik Mahkemesi’ne sevk edilmesini öngören protokoller imzaladı. Mahkeme, 22 Şubat 1904’te, abluka uygulayan ülkelerin taleplerinin ödenmesinde öncelikli muameleye hak kazandığına karar verdi. Washington, karara prensipte karşı çıktı ve bunun, Avrupa’nın bu tür avantajlar elde etmek için gelecekteki müdahalelerini teşvik edeceğinden korktu. Sonuç olarak kriz, Roosevelt’in 1904’te Kongre’ye sunduğu mesajında açıklanan Monroe Doktrini’ne yönelik Roosevelt İlkesi’nin ortaya çıkmasına yol açtı. Bu ilke, Karayip ve Orta Amerika devletlerinin uluslararası borçlarını ödeyememesi durumunda ABD’nin, Avrupa müdahalesini önlemek amacıyla, ekonomik işlerini "istikrara kavuşturma" hakkını ileri sürdü. Venezuela krizi ve özellikle tahkim kararı, bu ilkenin geliştirilmesinde kilit rol oynadı.^[21]

1906 yılında, Castro, Devrim'e karışan uluslararası firmaları cezalandırdı ve bu durum, önce ABD ile ardından da borç farklılıkları nedeniyle Fransa ile diplomatik ilişkilerin kesilmesine yol açtı.