Paskuwa (bulaklak)
| Paskuwa | |
|---|---|
| |
| Klasipikasyong pang-agham | |
| Kaharian: | Plantae |
| Klado: | Tracheophytes |
| Klado: | Angiosperms |
| Klado: | Eudicots |
| Klado: | Rosids |
| Orden: | Malpighiales |
| Pamilya: | Euphorbiaceae |
| Sari: | Euphorbia |
| Espesye: | E. pulcherrima
|
| Pangalang binomial | |
| Euphorbia pulcherrima Willd. ex Klotzsch
| |
- Para sa ibang gamit, tingnan ang Paskuwa (paglilinaw).
Ang paskuwa[1] o paskuwas [1] (pangalang pang-agham: Euphorbia pulcherrima, Ingles: poinsettia[1], Kastila: pascua[1]) ay mga bulaklak na nagmula sa Mehiko, katutubo sa dalampasigang Pasipiko ng Estados Unidos, ilang bahagi ng gitna at katimugang Mehiko (kabilang ang dalampasigang Pasipiko ng Mehiko, at ilang lokalidad sa Guatemala. Ipinangalan ang mga ito mula kay Joel Roberts Poinsett, ang pinakaunang embahador ng Estados Unidos para sa Mehiko (o pinakaunang kinatawan ng Estados Unidos sa Mehiko).[2], na nagpakilala ng bulaklak sa Estados Unidos noong 1825.
Kabilang sa mga pamalit na katawagan para sa paskuwa ay Mexican flame leaf (dahong-ningas ng Mehiko), Christmas star (bituin ng Pasko), Christmas flower[1] (bulaklak ng Pasko), Winter rose (rosas ng Taglamig), Noche Buena (Mabuting Gabi), Lalupatae, Αλεξανδρινό (Alexandrian, sa Gresya) at Atatürk çiçeği (bulaklak ng Atatürk sa Turkiya), Pascua at Stelle di Natale (sa Italya).
Paglalarawan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang mga paskuwa ay mga palumpong o maliliit na mga puno, na karaniwang umaabot sa taas na 0.6 to 4 metro (2 hanggang 16 na talampakan). May dala-dalang maitim na lunting mga dahon ang halaman na sumusukat sa 7 hanggang 16 cm (3 hanggang 6 pulgada) ang haba. Kulay malagablab na pula ang mga pangibabaw na mga dahon (mga bract), na maaari rin namang kulay rosas, o puti, at karaniwang napagkakamalang mga bulaklak. Ang tunay na mga bulaklak nito ay nakatipon sa loob ng maliliit na kayariang kulay dilaw at makikita sa gitna ng bawat kumpulan ng mga dahon, na tinatawag na mga cyathium.
Sa kalikasan, matatagpuan ang mga paskuwa sa mga kagubatang tropikal, malimit ang paglalagas, at doon sa mga katamtamang taas na anyo ng lupa mula sa katimugang Sinaloa pababa hanggang sa kabuuan ng dalampasigang Pasipiko ng Mehiko hanggang sa Chiapas, at patungo sa Guatemala. Makikita rin ang mga ito sa loob ng mainit, at mga kagubatang may panapanahong pagkatuyot ng Guerrero, Oaxaca, at Chiapas.
May mga patubo na may mga dahong kulay narangha, maputlang lunti, krema at parang kakulay ng marmol.
Mayroon mga 109 na mga uri ng mga paskuwas subalit 74% ng mga nagtatanim sa Amerika ang nakahiligan ang pagaalaga ng mga pulang paskuwa, 8% ang may gusto ng mga puti, at 6% ang may ibig sa mga kulay rosas.[3].
Kasaysayan ng paskuwa at ang kapistahan ng Pasko
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa Nahuatl, ang wika ng mga Aztec, ang halaman ay tinatawag na Cuitlaxochitl na ang ibig sabihin ay "bituing bulaklak." Ginagamit ito ng mga Aztec sa paglikha ng mga mapulang pangulay at bilang gamot na anitpiretiko, o pampababa ng init ng katawan kung may lagnat.[4] Sa Chile at maging sa Peru, nakilala ang halaman sa pangalang "Crown of the Andes", Korona ng Andes.
Nagmula sa ika-16 dantaon sa Mehiko ang kaugnayan ng halamang ito sa Pasko, kung saan sinasabing may alamat ng isang batang babae na lubhang napakahirap para makapagbigay ng regalo upang maipagdiwang ang kaarawan ni Hesus. Sinasaad din ng kuwento na nabigyan ng inspirasyon ang bata ng isang anghel na manguha ng mga damo mula sa tabing-daan and ilagay ang mga iyon sa harapan ng dambana ng simbahan. Sinasabing may umusbong na mga talulot na may kulay na krimson mula sa mga damo at naging kaayaayang mga paskuwa.[5] Mula noong ika-17 dantaon, isinama ng mga mongheng Pransiskano sa kanilang mga pagdiriwang ng Pasko ang paskuwa.[6]
Sa Estados Unidos, ang ika-12 ng Disyembre ang Pambansang Araw ng Paskuwa.
Monopolyang Amerikano sa pagtatanim ng paskuwa
[baguhin | baguhin ang wikitext]Hanggang sa mga 19 taon na ang nakararaan, ang mag-anak ni Paul Ecke ng Encinitas, California, ay waring sinarili ang pagpapayabong ng mga paskuwa dahil sa pagkakaalam nila ng isang lihim na teknolohikal, na nakapagpahirap sa ibang mga tao upang makipagpaligsahan. Ang susi sa pagpapatubo ng higit na kahalihalinang mga paskuwa ay ang paglikha ng mas mayabong at mas hitik na halaman. Ang isang paskuwa na hinayaang lumaki sa sarili lamang niya ay magiging bukadkad at tila madamong kaanyuan. Ang pamamaraan ng mag-anak na Ecke, na kinasasangkutan ng pagdurugtong (grafting) ng dalawang uri ng paskuwa, ay nakapagdulot ng kakayahan na magsanga ang bawat batang halaman na magreresulta sa mas mayabong at hitik na paskuwa. Subalit, noong mga dekada ng 1990, may isang mananaliksik sa isang pamantasan, na nakatuklas sa kababalaghang iyon at inilathala ito; laganap na sa ngayon ang pamamaraang ginagamit ng mag-anak na Ecke.[7]
Pagtatanim at pangangalaga
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa mga pook na nasa labas ng likas na kapaligiran ng paskuwa, karaniwang itinatanim ang mga ito sa loob ng bahay kung saan nakatatamo ito ng sinag ng araw tuwing umaga at nakasisilong naman laban sa mainit na bahagi ng isang araw. Subalit malawakang inaalagaan at tanyag ito sa mga klima subtropical katulad ng Sydney, Australia. Dahil nga sa ito ay isang halamang subtropical, maaaring mamamatay ito kung ang temperature sa gabi ay babagsak sa ibaba ng 10 °C (50 °F), kung kaya’t hindi ubrang itanim ito sa lupa sa klimang maligamgam lamang. Gayundin, ang mga temperaturang pangaraw na sobra sa 21 °C (70 °F) ay makasasanhi ng pagikli ng buhay ng halaman
Itinatanim na ang mga paskuwa sa Ehipto noon pa mang mga dekada ng 1860. Dinala ito mula sa Mehiko noong kapanahunan ng kampanya ng mga Ehipto noong mga 1860. Tinawag itong Bent El Consul, "ang anak na babae ng konsul", na tumutukoy kay Ginoong Poinsett, ang embahador ng Estados Unidos.
Mahirap na muling pamulaklakin ang paskuwa matapos bilhin na nasa panahon ng una nitong pamumulaklak Nangangailang ang halaman ng walang pagkaabalang panahon ng madirilim na gabi sa loob ng dalawang buwan sa panahon ng tag-agas upang makapamulaklak. Ang hindi sinasadyang pagkagambala ng liwanag sa gabi sa panahong ito ay makapipigil sa pamumulaklak. Sa pagdidilig, mahalagang pabayaan ang halaman na mapatulo ng halaman ang lahat ng sobrang tubig. Hindi makapipinsala sa paskuwa kung pagbabad o “pagupo” sa tubig sapagkat gusto nito ang mamasamasang lupa kaysa sa tuwirang pagtanggap ng tubig.
Upang makapagpayabong ng karagdagang mga sanga-sangang usbong na kailangang para sa mga halaman na marami kung mamulaklak, hinahawahan ang mga ito ng bakteryang [[phytoplasma]pitoplasma]], na ang sintomas o tanda ay ang hitik na pagyabong (proliperasyon) ng mga masasangang usbong.[8]
Mga sakit ng halamang paskuwa
[baguhin | baguhin ang wikitext]Hinala ng pagiging malason
[baguhin | baguhin ang wikitext]Sa Estados Unidos at maaaring sa iba pang mga lugar, mayroon isang maling paniniwala na ang mga paskuwa ay nakalalason. Ang simulain ng paniniwalang ito ay makikita sa kadahilang ang halos lahat ng mga halaman na nasa sari ng mga espurga (mga Euphorbia) ay tunay ngang nakalalason, at dahil na rin sa ang pangalan ng halaman sa Ingles (poinsettia) ay malapit at katunog ng salitang poison, ang salinwika sa Ingles ng terminong lason. Pinakalat ang maling pagaakalang ito ng isang alamat urbano noong 1919[9] nang mamatay ang isang dalawang-taong gulang na bata matapos na kumain ng isang dahon ng paskuwa. Bagaman totoong hindi lubhang nakalalason ang halamang paskuwa, maaapektuhan yung mga alerdyik sa mga latex (goma), kung kaya’t hindi maimumungkahi na magdala ng mga halaman sa tahanan ng mga taong may alerdyi.
Sa isang pagaaral na nakasaad sa American Journal of Emergency Medicine (Dyaryong Amerikano ng Panggagamot na Pang-emerhensiya) may 22,793 mga kaso ng pagkakabantad sa mga paskuwa na sinuri sa paraang elektroniko. Ang 98.9% ng pagkakalantad sa paskuwa ay mga hindi sinasadya na ang 93.9 na bahagdan ay nangyari si mga bata. 96.1% ng mga pasyenteng naharap sa halaman ay hindi ginamot sa mga tanggapang para sa pangangalaga ng kalusugan at may 92.4% na hindi nangailangan ng anumang paglulunas.[4] Kapag kinain, maaaring makapagdulot ang paskuwa ng bululos at pagsusuka sa mga hayop at mga tao.[10]
Inuming paskuwa
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang cocktail na paskuwa ay ang paghahalu-halo ng mga tuyong makinang at puting alak, vodka, at katas ng cranberry.
Mga larawan
[baguhin | baguhin ang wikitext]-
Ang mga matitingkad na pulang dahon ay kahawig ng mga dahon, na nakapanliliit sa mga kumpol ng maliliit na bulaklak sa gitna
-
Palumpong ng paskuwas
-
Isang punong pamasko (binubuo ng mga paskuwa) sa San Diego, California
-
Kulay rosas na paskuwa
-
Paskuwa
-
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext] | Ang artikulo na ito ay isinalin mula sa " Poinsettia " ng en.wikipedia. |
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 English, Leo James (1977). "Paskuwa at Paskuwas". Tagalog-English Dictionary (sa wikang Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer. ISBN 9710810731.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa orihinal noong 2002-10-22. Nakuha noong 2002-10-22.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Mga Pahina ng Paskwa". Inarkibo mula sa orihinal (html) noong 2008-12-18. Nakuha noong 2007-12-21.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo 2008-12-18 sa Wayback Machine. - ↑ 4.0 4.1 "Archive copy". Inarkibo mula sa orihinal noong 2008-12-18. Nakuha noong 2008-03-07.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo 2008-12-18 sa Wayback Machine. - ↑ "Archive copy". Inarkibo mula sa orihinal noong 2007-11-18. Nakuha noong 2008-03-07.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) CS1 maint: date auto-translated (link) Naka-arkibo 2007-11-18 sa Wayback Machine. - ↑ http://www.ipm.iastate.edu/ipm/hortnews/1995/12-8-1995/trad.html
- ↑ Cynthia Crossen, "Holiday's Ubiquitous Houseplant" (Ang Laganap na Halamang-Pantahanan ng Kapaskuhan), Wall Street Journal, Disyembre 19, 2000.
- ↑ Lee et al. (1997) Nakasasanhi ng malayang pagsasanga ang pitoplasma sa mga pangkalakalang mga patubo ng paskuwa. Nature Biotechnology (Biyoteknolohiya ng Kalikasan) 15 178-182
- ↑ Poinsettia plants are poisonous to humans (Ang mga halamang paskuwa ay nakalalason ng mga tao), snopes.com Hulyo 30, 2007
- ↑ "Are Poinsettia Plants Poisonous? Fact or Fiction? (Nakalalason Ba ang Mga Paskwa? Totoo o Kathang-Isip?)" (html). Nakuha noong Disyembre 21, 2007.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Mga talaugnayang panlabas
[baguhin | baguhin ang wikitext]
- Pahina ng mga ligaw na paskwa: Larawan ng Euphorbia pulcherrima sa Mehiko
- Tungkol sa lason mula sa paskwa
- Halaman ng USDA (talaan), Tanda EUPU9, E. pulcherrima Willd. ex Klotzsch
- Pahina ng mga paskwa sa Pamantasan ng Illinois, UIUC Naka-arkibo 2009-02-01 sa Wayback Machine.
- Tanong at Kasagutan hinggil sa paskwa mula sa Punong-Hardinerong Kris Naka-arkibo 2007-03-10 sa Wayback Machine.
- Mga paskwa sa Aprika Naka-arkibo 2007-01-08 sa Wayback Machine.
- Impormasyon mula sa Pamantaasang Pang-estado ng Ohio.
- Mga kadalasang katanungang may kasagutan.
- Paskwa sa tahanan Naka-arkibo 2011-06-07 sa Wayback Machine..
- Hardingnursery.com Naka-arkibo 2007-03-02 sa Wayback Machine.
- Kasaysayan ng Araw ng Paskwa Naka-arkibo 2009-07-08 sa Wayback Machine.