| dbo:abstract
|
- Šoltys (psáno také šoltýs) byla funkce doprovázející pověření lokátora, zakladatele nebo zprostředkovatele osídlení obce na základě německého a valašského práva. Při kolonizaci podle valašského práva se nazýval také kenéz (ze slovanského kňaz). Na základě písemné smlouvy se zeměpánem získal šoltys na založení nové nebo osídlení staré, zpustlé osady výsady, které mu zajišťovaly výhodné majetkové poměry a dědičné rychtářství s určitou soudní a správní pravomocí. Zval osadníky, rozděloval půdu a byl výkonnou složkou mezi panstvem a poddanými. Od konce 17. století se pojmem šoltys označoval i rychtář, který neměl žádné výsady. Po urbářské regulaci za Marie Terezie (1767) instituce šoltýse zcela zanikla. (cs)
- Ŝoltiso aŭ lokumisto (latine scultetus) estas fondinto aŭ peranto de loĝigo de municipo surbaze de kaj valaĥia juroj. Dum koloniigado laŭ la valaĥia juro li nomiĝis ankaŭ kenezo. Surbaze de skriba kontrakto kun landestro la ŝoltiso akiris por fondi la novan aŭ loĝigi la malnovan, dezertiĝintan vilaĝon privilegiojn, kiuj sekurigis al li avantaĝajn posedantajn rilatojn kaj heredan vilaĝestrecon kun certa jura kaj administra leĝrajto. Li invitis domaranojn, li dividis grundon kaj li estis plenumisto inter kaj servutuloj. Fine de la 17-a jarcento la nocio ŝoltiso markis ankaŭ vilaĝestron, kiu havis neniajn privilegiojn. La vorto ŝoltiso devenas el la germana Schultheiß (en meza supra germana lingvo "ordonisto por egaligi ŝuldecon" < Schuld - ŝuldeco, ŝulda plenumo + heißen - ordoni, aldevigi) kaj ĝi markis juĝ-plenuman leĝrajton de la ŝoltiso. En la slovaka, germana aŭ latina aspektoj ĝi estas bazo de multaj familiaj nomoj - Šoltýs, Šulc, Schulz(e), Škultéty, Škult kaj simile. Post reguligo dum Maria Terezia la instituto de la ŝoltiso tute pereis. (eo)
- Der Schultheiß oder Schuldheiß (von althochdeutsch sculdheizo ‚Leistung Befehlender‘, vgl. mittelniederdeutsch schult(h)ēte, latinisiert (mittellat.) sculte(t)us, schwäbisch heute noch Schultes für „Bürgermeister“) bezeichnet einen in vielen westgermanischen Rechtsordnungen vorgesehenen Beamten, der Schuld heischt: Er hatte im Auftrag seines Herrn (Landesherrn, Stadtherrn, Grundherrn) die Mitglieder einer Gemeinde zur Leistung ihrer Schuldigkeit anzuhalten, also Abgaben einzuziehen oder für das Beachten anderer Verpflichtungen Sorge zu tragen. Sprachliche Varianten des Schultheißen sind Schulte, Schultes oder Schulze. Früher wurde zwischen dem Stadtschulzen und dem Dorfschulzen unterschieden. In der städtischen Gerichts- und Gemeindeverfassung war er ein vom städtischen Rat oder vom Landesherren Beauftragter zur Ausübung der Verwaltungshoheit und Rechtspflege. Der Schultheiß war meist auch Richter der niederen Gerichtsbarkeit. Im friesischen und fränkischen Recht war er ein Hilfsbeamter der Grafen, betraut mit der Einziehung von Geldern und der Vollstreckung von Urteilen, meist auch Hundertschaftsführer. Gleichartige oder ähnliche Amtsstellungen waren Amtmann, Dorfrichter, Erbrichter, Fronbote, Gerichtskretscham, Greve, Meier, Schiedsmann, Vikar, Villicus, Vogt, Woith (in alphabetischer, nicht zeitlicher Reihenfolge). Das Wort findet sich im Niederländischen als schout sowie als Lehnwort in französisch écoutète, in polnisch sołtys und in slowakisch šoltýs. (de)
- Un écoutète (scultetus en latin) ou prévôt était un bourgmestre ou représentant seigneurial au Moyen Âge. C'est à l'origine un terme du vieux haut-allemand sculdheizo qui signifie « Celui qui prononce un jugement » dont il existe plusieurs variantes dans les langues germaniques modernes : Schultheiß (Schultheiss), Schulte, Schultes, Schout ou Schulze ainsi que Meyer (maire seigneurial). Cette fonction se retrouve en Allemagne, en Autriche, en Suisse, en Belgique, dans les Pays-Bas, en Pologne et au Luxembourg. Son rôle est comparable à celui du prévôt dans l'ancien régime. Après l'annexion de l'Alsace par Louis XIV (1648 puis 1681 pour Strasbourg), cette fonction était interdite aux protestants, qui contournaient cette interdiction en appelant leur prévôt Stabhalter (traduction littérale : « celui qui tient le bâton »), le bâton étant l'insigne de sa fonction de juge, d'où encore de nos jours le nom « bâtonnier ». En Pologne le « sołtys » représente des communautés locales, surtout rurales. Son rôle a subi des changements majeurs depuis l'époque médiévale. Depuis 1990 il est l'organe exécutif des villages (sections de communes ou quartiers). Il occupait l'échelon inférieur de la hiérarchie féodale : en haut on trouvait le seigneur, chef de la seigneurie ou Herrschaft, puis venait le bailli ou Amtmann, enfin dans chaque village le Schultheiss ou Stabhalter était chargé de faire appliquer les décisions du seigneur. (fr)
- In medieval Germany, the Schultheiß (German: [ˈʃʊltaɪs]) was the head of a municipality (akin to today's office of mayor), a Vogt or an executive official of the ruler. As official (villicus) it was his duty to order his assigned village or county (villicatio) to pay the taxes and perform the services due to the ruler. The name originates from this function: Schuld 'debt' + heißen 'to order'. Later, the title was also used for the head of a town (Stadtschultheiß) or village (Dorfschultheiß). The office held by a Schultheiß was called Scholtisei, Scholtisse (around 1400), Schultessy, Schultissīe, Schultissei (15th century); Latinized forms: sculdasia (10th century), scultetia (13th century). The title first appears in the Edictum Rothari of 643 AD, where it is spelled in post-Roman Latin as sculdahis. This title reappears again in the Lombard laws of Liutprand in 723 AD. The title was originally spelled in Old High German as sculdheizo and in Middle High German as Schultheize; it was Latinised as scultetus or sculteus. Alternative spellings include Schultheis, Schulte or Schulze, or in Switzerland Schultheiss. It also appears in several European languages: In Hungarian as soltész, in Slovak as šoltýs and škultét, in Italian as scoltetto and sculdascio, in Medieval Latin as sculdasius, in Polish as sołtys, in Romanian as șoltuz, and in Dutch as schout. (en)
- Lo scoltetto (in tedesco Schultheiß, Schulte o Schulze, in polacco Sołtys) indicava fino al 1832 colui che deteneva il potere politico in un comune (corrispondente all'attuale sindaco). Nella gerarchia feudale occupava lo scalino inferiore: al primo posto veniva il signore, capo della signoria o Herrschaft, poi veniva il balivo o Amtmann, ed infine lo scoltetto, incaricato di far applicare le decisioni del signore. Attualmente la figura dello scoltetto è conservata solamente nell' con la denominazione "Sołtys". Il Sołtys è il sindaco di un municipio urbano-rurale o rurale a capo di un Sołectwo. (it)
- Sołtys (z niem. Schuldheiss, Schultheiss, Scholtis, Schulte(s) i Schulz(e), sędzia, ten, który wskazuje winnego; forma zlatynizowana scultetus, solthetus) – przedstawiciel lokalnej społeczności, przeważnie wiejskiej. Jego rola począwszy od średniowiecza ulegała poważnym zmianom i od 1990 roku w Polsce jest organem wykonawczym sołectwa. (pl)
- Солтыс (также шультгейс или солтис, от лат. Scultetus, sculteus через нем. Schultheiß, Schultheiss, Schulz) — в Германском королевстве должностное лицо, назначаемое королём, для наблюдения за исполнением представителями той или иной общины своих обязанностей перед королём; уполномоченный графа, который действовал в границах сотни. С XII века появились должности сельского шультгайса (шульца) — должностного лица, назначенного сеньором, судьи сельского суда; и городского шультгайса в городах, которые находились под юрисдикцией феодалов. На землях Речи Посполитой от XIV века шультгайсу соответствовала должность солтыса в селах, основанных на немецком праве. Задачами солтыса были управление своим селом и сбор налогов для короля.Должность солтыса может быть сравнена с должностью мэра города или председателя сельсовета. В настоящее время должность «Солтыс» сохранилась в Польше, где солтыс является главой низшей, не имеющей юридического лица, территориальной единицы солецства — вспомогательного подразделения гмины. (ru)
- Солтис або шолтейс (від лат. scultetus, sculteus через нім. Schultheiß, Schultheiss, Schulz, сілезьке Scholz) — у середньовіччі голова села або селища у Середній та Східній Європі. Завдання солтиса було керувати своїм селом та збирати податки для короля. Він мав майже таке значення як сьогодні мер міста або як голова сільради. Існували солтиси і в Україні. Наприклад в Закарпатті, де вони засновували в XII–XIV ст. села та на українських землях Речі Посполитої.На західно-українських землях, які з 14 ст. підпали під владу Польщі, солтис це особа, що її призначував феодал начальником села, заснованого на німецькому праві. Солтис був заступником пана щодо поселенців, головою сільської самоуправи і суду; до 16 ст. посада солтиса була спадкова. У селах Західної України, яка входила 1923-1939 до складу Польщі, солтис був керівником адміністрації і територіального самоврядування на території сільської громади. (uk)
|
| rdfs:comment
|
- Šoltys (psáno také šoltýs) byla funkce doprovázející pověření lokátora, zakladatele nebo zprostředkovatele osídlení obce na základě německého a valašského práva. Při kolonizaci podle valašského práva se nazýval také kenéz (ze slovanského kňaz). Na základě písemné smlouvy se zeměpánem získal šoltys na založení nové nebo osídlení staré, zpustlé osady výsady, které mu zajišťovaly výhodné majetkové poměry a dědičné rychtářství s určitou soudní a správní pravomocí. Zval osadníky, rozděloval půdu a byl výkonnou složkou mezi panstvem a poddanými. Od konce 17. století se pojmem šoltys označoval i rychtář, který neměl žádné výsady. Po urbářské regulaci za Marie Terezie (1767) instituce šoltýse zcela zanikla. (cs)
- Lo scoltetto (in tedesco Schultheiß, Schulte o Schulze, in polacco Sołtys) indicava fino al 1832 colui che deteneva il potere politico in un comune (corrispondente all'attuale sindaco). Nella gerarchia feudale occupava lo scalino inferiore: al primo posto veniva il signore, capo della signoria o Herrschaft, poi veniva il balivo o Amtmann, ed infine lo scoltetto, incaricato di far applicare le decisioni del signore. Attualmente la figura dello scoltetto è conservata solamente nell' con la denominazione "Sołtys". Il Sołtys è il sindaco di un municipio urbano-rurale o rurale a capo di un Sołectwo. (it)
- Sołtys (z niem. Schuldheiss, Schultheiss, Scholtis, Schulte(s) i Schulz(e), sędzia, ten, który wskazuje winnego; forma zlatynizowana scultetus, solthetus) – przedstawiciel lokalnej społeczności, przeważnie wiejskiej. Jego rola począwszy od średniowiecza ulegała poważnym zmianom i od 1990 roku w Polsce jest organem wykonawczym sołectwa. (pl)
- Ŝoltiso aŭ lokumisto (latine scultetus) estas fondinto aŭ peranto de loĝigo de municipo surbaze de kaj valaĥia juroj. Dum koloniigado laŭ la valaĥia juro li nomiĝis ankaŭ kenezo. Surbaze de skriba kontrakto kun landestro la ŝoltiso akiris por fondi la novan aŭ loĝigi la malnovan, dezertiĝintan vilaĝon privilegiojn, kiuj sekurigis al li avantaĝajn posedantajn rilatojn kaj heredan vilaĝestrecon kun certa jura kaj administra leĝrajto. Li invitis domaranojn, li dividis grundon kaj li estis plenumisto inter kaj servutuloj. Fine de la 17-a jarcento la nocio ŝoltiso markis ankaŭ vilaĝestron, kiu havis neniajn privilegiojn. (eo)
- Der Schultheiß oder Schuldheiß (von althochdeutsch sculdheizo ‚Leistung Befehlender‘, vgl. mittelniederdeutsch schult(h)ēte, latinisiert (mittellat.) sculte(t)us, schwäbisch heute noch Schultes für „Bürgermeister“) bezeichnet einen in vielen westgermanischen Rechtsordnungen vorgesehenen Beamten, der Schuld heischt: Er hatte im Auftrag seines Herrn (Landesherrn, Stadtherrn, Grundherrn) die Mitglieder einer Gemeinde zur Leistung ihrer Schuldigkeit anzuhalten, also Abgaben einzuziehen oder für das Beachten anderer Verpflichtungen Sorge zu tragen. Sprachliche Varianten des Schultheißen sind Schulte, Schultes oder Schulze. Früher wurde zwischen dem Stadtschulzen und dem Dorfschulzen unterschieden. In der städtischen Gerichts- und Gemeindeverfassung war er ein vom städtischen Rat oder vom Landes (de)
- In medieval Germany, the Schultheiß (German: [ˈʃʊltaɪs]) was the head of a municipality (akin to today's office of mayor), a Vogt or an executive official of the ruler. As official (villicus) it was his duty to order his assigned village or county (villicatio) to pay the taxes and perform the services due to the ruler. The name originates from this function: Schuld 'debt' + heißen 'to order'. Later, the title was also used for the head of a town (Stadtschultheiß) or village (Dorfschultheiß). (en)
- Un écoutète (scultetus en latin) ou prévôt était un bourgmestre ou représentant seigneurial au Moyen Âge. C'est à l'origine un terme du vieux haut-allemand sculdheizo qui signifie « Celui qui prononce un jugement » dont il existe plusieurs variantes dans les langues germaniques modernes : Schultheiß (Schultheiss), Schulte, Schultes, Schout ou Schulze ainsi que Meyer (maire seigneurial). Cette fonction se retrouve en Allemagne, en Autriche, en Suisse, en Belgique, dans les Pays-Bas, en Pologne et au Luxembourg. Son rôle est comparable à celui du prévôt dans l'ancien régime. (fr)
- Солтыс (также шультгейс или солтис, от лат. Scultetus, sculteus через нем. Schultheiß, Schultheiss, Schulz) — в Германском королевстве должностное лицо, назначаемое королём, для наблюдения за исполнением представителями той или иной общины своих обязанностей перед королём; уполномоченный графа, который действовал в границах сотни. С XII века появились должности сельского шультгайса (шульца) — должностного лица, назначенного сеньором, судьи сельского суда; и городского шультгайса в городах, которые находились под юрисдикцией феодалов. На землях Речи Посполитой от XIV века шультгайсу соответствовала должность солтыса в селах, основанных на немецком праве. (ru)
- Солтис або шолтейс (від лат. scultetus, sculteus через нім. Schultheiß, Schultheiss, Schulz, сілезьке Scholz) — у середньовіччі голова села або селища у Середній та Східній Європі. Завдання солтиса було керувати своїм селом та збирати податки для короля. Він мав майже таке значення як сьогодні мер міста або як голова сільради. У селах Західної України, яка входила 1923-1939 до складу Польщі, солтис був керівником адміністрації і територіального самоврядування на території сільської громади. (uk)
|