Čaplja govedarica

Čaplju govedaricu je prvi opisao Karl fon Line 1758. u svojoj knjizi Systema naturae kao Ardea ibis,^[2] ali joj je Šarl Lisjen Bonaparta dao sadašnje ime.^[3] Naziv njenog roda Bubulcus je latinska riječ za stočara, što se odnosi na njenu vezu sa stokom.^[4] Ibis je latinski i grčki naziv koji se prije odnosio na jednu drugu bijelu močvarnu pticu, svetog ibisa.^[5]

Postoje dvije geografske podvrste koje se ponekada klasifikuju kao odvojene vrste B. ibis i B. coromandus. Ove dvije forme su odvojili Makalen i Brus,^[6] ali ih skoro svi autori smatraju istom vrstom. Istočnu podvrstu B. (i.) coromandus je opisao Pieter Boddaert 1783.. Ona se razmnožava u Aziji i Australaziji, a zapadna podvrsta zauzima ostatak areala, uključujući i Amerike.^[7] Neki autori misle da postoji i treća podvrsta sa Sejšela, B. i. seychellarum, koju je prvi put opisao Finn Salomonsen 1934..

Uprkos velikim sličnostima u izgledu, čaplja govedarica je sličnija vrstama iz roda Ardea, nego onima iz roda Egretta.^[8] U rijetkim slučajevima je zabilježena hibridizacija između ove vrste i vrsta Egretta caerulea, Egretta garzetta i Egretta thula.^[9]

 

Čaplja govedarica je zdepasta čaplja sa rasponom krila od 88 do 96 cm. Duga je 46-56 centimetara i teška je 270 do 512 grama. Ima relativno debeo vrat, krupan kljun i izgleda grbava. Odrasli van sezone parenja imaju uglavnom bijelo perje, žut kljun i žućkastosivo perje. Tokom sezone parenja odrasli zapadne podvrste dobiju narandžasto perje na leđima, prsima i kruni, a kljun, noge i dužica oka postanu jarkocrveni.^[10] Oba pola slično izgledaju, ali mužjak je marginalno veći i ima neznatno duža „svadbena pera” od ženke. Mladunci nemaju svadbeno perje i imaju crn kljun.^[11]

B. i. coromandus se razlikuje od glavne podvrste po boji svadbenog perja, jer se smeđkasta boja na glavi širi do obraza i grla, a svadbeno perje više je zlatne boje. Kljun i gležnjevi ove podvrste su u prosjeku duži od B. i. ibis..^[12] B. i. seychellarum je manja i ima kraća krila od drugih podvrsta. Ima bijele obraze i grlo, kao B. i. ibis, ali svadbeno perje je zlatne boje, kao kod B. i. coromandus.^[13]

Pozicija očiju ove čaplje joj omogućava binokularni vid dok se hrani,^[14] a mnoga fiziološka istraživanja su dokazala da može vidjeti i noću.^[15] Prilagođene hranjenju na kopnu, izgubile su osobinu svojih srodnika močvarica da isprave odsjaj svjetlosti na vodi. Time imaju manje šansi da će uhvatiti ribu u vodi o koju se odbijaju Sunčevi zraci.^[16]

Ova vrsta je vrlo tiha i glasa se samo tokom sezone parenja, i to sa tihim, grlatim „rik-rak” zvukom.

 

Čaplja govedarica je učinila jednu od najbržih i najdalekosežnijih ekspanzija kod ptica.^[17] Prije je nastanjivala dijelove južne Španije i Portugalije, tropsku i suptropsku Afriku i suptropsku Aziju. Na kraju 19-og veka počela se širiti u južnu Afriku, a prvi put se razmnožavala u Provinciji Rta dobre nade 1908..^[18] Čaplje govedarice su u Amerikama prvi put viđene na granici Gvajane i Surinama 1877, i vjerovatno su bile preletjele cijeli Atlantski okean.^[7][11]

Ova vrsta je prvi put dospjela u Sjevernu Ameriku 1941. (prije se smatralo da su te ptice odnekuda pobjegle), razmnožavala se na Floridi 1953, i brzo se proširila. U Kanadi se razmnožavala 1962..^[18] Sada ih se viđa čak i u Kaliforniji. Na Kubi je njena prisutnost prvi put zabilježena 1957, na Kostarici 1958, a u Meksiku 1963, iako je vjerovatno tu bila još od ranije. U Evropi se populacija smanjivala, ali se u drugoj polovini 20-og veka proširila na stara područja, a zatim i počela nastanjivati nova; na jugu Francuske se pojavila 1958, na sjeveru 1981, a u Italiji 1985.^[18] U Ujedinjenom Kraljevstvu je zabilježena 2008.^[19][20] Tada je takođe zabilježeno nastanjivanje u Irskoj.^[21]

U Australiji je kolonizacija počela 1940-ih. Pojavila se na sjeveru i istoku kontinenta.^[22] Počela se pojavljivati na Novom Zelandu 1960-ih. Od 1948. čaplja govedarica je povremena stanarica u Izraelu; prije je bila samo zimski posjetilac.^[23]

Ogromna i brza ekspanzija areala čaplje govedarice ima veze sa odnosom između nje i ljudi i njihovih domaćih životinja. Prije je bila prilagođena hranjenju blizu velikih životinja poput bivola, gnuova i sl., ali se lako prilagodila domaćoj stoci i konjima. Kako se stočarstvo širilo, mogla je nastaniti druge slobodne niše.^[24] Mnoge populacije su i velike selice, što je također pomoglo širenju.^[17] Viđena je i na raznim subantarktičkim otocima.^[25] Maleno jato od 8 ptica je također viđeno na Fidžiju 2008.^[26] Uz prirodno širenje, čaplja govedarica je uvezena i na neka mjesta, npr. Havaje, Sejšele, a pokušaj uvođenja na Mauricijus nije uspio.

Iako se čaplja govedarica ponekada hrani u plićacima, ona, za razliku od drugih čaplji, obično nastanjuje polja i travnjake.^[27]

 

Čaplja govedarica se gnijezdi u kolonijama koje su često, ali ne uvijek, smještene blizu vode. Obično se nalaze u šumama blizu jezera ili rijeka, u močvarama ili ponekada na malenim ostrvima. Prostor ponekada dijele sa drugim pticama, poput čaplji, ibisa i vranaca. Sezona parenja varira u Južnoj Aziji. Gniježđenje na sjeveru Indije počinje u maju.^[28] U Australiji je to od novembra do ranog januara. Sezona gniježđenja u Sjevernoj Americi traje od aprila do oktobra. Na Sejšelima sezona parenja podvrste B. i. seychellarum je od aprila do oktobra.^[29]

Mužjak se pokazuje na drvetu u koloniji i izvodi razne rituale, poput mahanja grančicom i uperivanja kljuna prema nebu.^[30] Parovi se formiraju tokom tri do četiri dana. Svake godine biraju novog partnera, a i kada prvo leglo ne uspije.^[31] Gnijezdo je mala neuredna platforma od grančica na drvetu ili grmu, koje grade oba roditelja. Mužjak skuplja grančice, a ženka pravi gnijezdo. Veličina legla može varirati između jednog do pet jaja, ali su tri ili četiri najčešći broj jaja. Jaja su plavkastobijela i ovalnog oblika, veličine 45 mm x 53 mm.^[32] Inkubacija traje oko 23 dana, a oba roditelja inkubiraju jaja. Ptići su djelimično pokriveni paperjem kada se izlegu, ali se ne mogu brinuti o sebi; postanu endotermični nakon 9-12 dana, a potpuno su pokriveni perjem nakon 13-21 dana. Počinju napuštati gnijezdo i penjati se okolo nakon dve nedelje, a postanu samostalni oko 45-og dana.

Čaplja govedarica je pomalo parazit, a ponekada je zabilježeno da polaže jaja u gnijezdo vrsta Egretta thula i Egretta caeruela, iako se iz ovih jaja ptići rijetko izlegu. Takođe postoje dokazi za niži nivo međusobnog parazitiranja, kada ženke snesu jaja u gnijezda drugih čaplji govedarica.^[33][34]

Glavni faktor smrtnosti ptića je smrt od gladi. Rivalnost između braće i sestara može biti velika, a u Južnoj Africi treći i četvrti ptić najčešće umru. U suvljim staništima, gdje je manje vodozemaca, ptići mogu patiti od abnormalnog rasta kostiju zbog nedostatka kalcijuma.^[35] U raznim dijelovima svijeta, ptići čaplje govedarice su hrana raznim grabežljivcima, poput majmuna, štakora, vrana i orlova. Krpelji također mogu izazvati smrt.^[36]

 

Čaplja govedarica se hrani raznim životinjama, najviše insektima, posebno skakavcima, cvrčcima, muhama, noćnim leptirima, paucima, žabama i glistama.^[37][38] Ponekada, ali vrlo rijetko, jedu smokve sa drveta.^[39] Obično je u blizini stoke i preživara i hvata malena stvorenja koja oni uznemire. Istraživanja su pokazala da su čaplje govedarice bile mnogo uspješnije u hranjenju kada su bile blizu velikih životinja nego same.^[40] Bile su 3,6 puta uspješnije nego inače.

Čaplja govedarica će slabo braniti prostor oko životinje koja pase, ali ako se skupi previše čaplji, ona će se predati i potražiti drugu životinju. Kada se na jednom mjestu nađe veoma mnogo velikih životinja, čaplje će izabrati one životinje koje se kreću 5-15 koraka u minuti i izbjegavati sporije ili brže životinje; u Africi čaplje selektivno biraju da se hrane iza zebri, gnuova, bivola ili močvarnih antilopa.^[41] Dominantne jedinke se hrane najbliže domaćinu i dobiju više hrane.

Ona se ponekada hrani i jajima i ptićima drugih ptica, ulovom drugih ptica, a zabilježeno je i da su se tokom selidbe hranile jednom izmorenom pticom.^[42][43]

Kako je upadljiva vrsta, čaplja govedarica je dobila brojne narodne nazive. Ona se obično odnose na njen običaj slijeđenja stoke, pa je tako dobila i srpski naziv. Njen arapski naziv, abu qerdan, znači „otac krpelja”, a dobila ga je po velikom broju parazita u blizini kolonija tokom sezone parenja.

Ona je popularna ptica kod stočara zbog uloge u kontrolisanju broja krpelja i drugih nametnika. Istraživanje u Australiji je pokazalo da su čaplje govedarice smanjile broj muha, koje su dosađivale stoci, tako što su ih kupile direktno sa kože. Zbog toga su i uvezene i na Havaje.

Nisu sve interakcije između ljudi i čaplji govedarica bile korisne. Čaplje govedarice mogu stvoriti ozbiljne probleme kada se u velikim jatima hrane blizu aerodroma, a umiješane su i u širenje raznih životinjskih infekcija.