Vez
Vez je vještina i vrsta ručnog rada kojom se može ukrasiti tkanina, pomoću igle i konca (ponekad i finom žicom).[1] Postoji više različitih tehnika vezenja, koje zavise od gustoće uboda, materijala kojim se veze (žica, biseri, perle..), ali je suština je uvijek ista - da se po nekom uzorku ukrasi tkanina.
| Vez | |
|---|---|
 | |
Historija i karakteristike
urediDrevne egipatske grobne slikarije pokazuju da su oni poznavali vezenje i tako ukrašavali svoju odjeću, pokrivače, zavjese i šatore. Za vezenje su znali i Drevni Perzijanci, u vrijeme Bitke kod Maratona (490 pne.), nosili su izvezene haljine kao uniforme.[1]
Starogrčko slikarstvo na vazama iz 5. i 6. vijeka pne. (i kasnije), prikazuje likove sa izvezanim haljama.[1]
Najstariji preživjeli vezovi su skitski, datirani između 5. i 3. vijek pne.. Bizant je od otprilike 330. do 15. vijeka proizveo brojne vezove bogato ukrašen zlatom. Najstariji iskopani kineski vezovi su oni iz Dinastija Tang (618.-907.), ali su od sačuvanih puno poznatiji primjerci carskih svilenih haljina iz Dinastije Qing (1644.-1911 / 12). Iako se u Indiji za vez znalo još od antike, najstariji sačuvani primjerci su iz mogulske ere (nakon 1556.), od kojih su brojni prebačeni u Evropu od kraja 17. do početka 18. vijeka, preko Britanske istočnoindijske kompanije. Stilizirani biljni i cvijetni motivi, naročito motiv drva u cvatu, utjecali su na engleski vez.[1]
I po Nizozemskoj Istočnoj Indiji tokom 17. - 18. vijeka, se također puno vezlo na svili. Sačuvani primjerci vezova iz islamske Perzije (16. - 17. vijek), imaju samo geometrijske motive, jer su zbog Kur'ana,zabranjeni životinjski i biljni. Tokom 18. vijeka ta zabrana se provodila manje rigorozno, iako je još uvijek formalno bila na snazi, pa se pojavljuju motivi cvijeća, lišća i stabljika. Na Bliskom Istoku je vezenje postalo popularno među seljacima Jordana u prvoj polovici 20. vijeka. U zapadnom Turkestanu, tokom 18.. i 19. vijeka naročito su bili popularni vezovi iz Buhare cvijetnih motiva i svijetlih boja. Od 16. vijeka u Turskoj se proizvodilo puno zlatnih vezova na obojenoj svili sa stiliziranim motivima šipka i sličnih biljaka, ali je motiv tulipana na kraju prevladavao. Vez je bio vrlo popularan i po Grčki otocima u 18. i 19. vijeku, sa geometrijskim motivima, uz velike razlike od otoka do otoka, dok su Jonski otoci i Skiros bili pod velikim turskim utjecajem.[1]
Po Sjevernoj Evropi vezenje je sve do renesanse, uglavnom bilo vezano u crkvu. Dugi ogrtač sa izvezenim orlovima koju je Karlo Veliki poklonio katedrali u Metzu, odlično predstavlja karolinški vez. Najstariji sačuvani engleski vez je iz 10. vijeka, to je ogrtač sv. Cuthberta, izvezen zlatnim koncem, koji se čuva u Katedrali u Durhamu. Poznata Tapiserija iz Bayeuxa iz 11. vijeka, u stvari je vez - normanski rad napravljen je u Engleskoj. Križarski ratovi su doprinjeli da se Evropa upozna sa Islamskom umjetnošću i motivima (kao što je par nasuprotnih stiliziranih životinja), pa je to dodatno ojačalo bizantski utjecaj po evropskim zemljama, koje su odtad i svoje heraldičke simbole počeli vesti.[1]
Zauzimanje Antiohije (1098.) i Konstatinopolisa (1204.) rezultiralo je i pljačkanjem vezova, koji su odnošeni da se poklone crkvi i tako opere savjest. Ti radovi su utjecali i na heraldiku, odličan primjer za to je tunika Crni princ iz Katedrale u Canterburyju, izvezena oko 1376.
Najplodnije razdoblje engleskog veza bilo je između 1100.-1350., kada je bio poznat po cijeloj Evropi kao opus anglicanum (prevedeno sa latinskog Engliski rad). Kraljica Elizabeta I je svojom poveljom iz 1561. odobrila rad kompaniji - Broderer, pa je time vez sve više ulazio u građanske kuće, iako je taj proces izgleda započeo još za vladavine Henryja VIII. Tokom 16. vijeka engleski i francuski vez bili su usko povezani, i vrlo slični, bitnije razlike su se počele pojavljivati u 17. vijek. Tad se štampaju prve knjige uzoraka po kojima se izrađuje vez.[1]
Sjevernoamerički vez 17. i 18. vijeka odražava evropske vještine i konvencije, a najpopularniji motiv je svitanje.[1]
Početkom 19. vijeka raširila se iz Berlina moda strojnog vezenja - štikanje.[1]
Vez je postao popularan i po zemljama Južne Amerike zbog Španjolskog utjecaja, pa su Indijanci Centralne Amerike razvili vrstu veza perjem.[1]
Vez po Južnoslavenskim zemljama
urediVezenje je postalo popularno tokom 19. vijeka naročito po krajevima u Panonskoj nizini - Slavonija, Vojvodina[2], tako da je izvezena narodna nošnja (šlingana haljina vezena zlatom) ostala obavezni dio miraza.[3]
U Đakovu se u želji da se ta tradicija ne zaboravi, od 1967. održava manifestacija Đakovački vezovi.[4]
U Makedoniji se tradicija vezenja razvila pod utjecajem Bizanta, a kasnije pod turskim.[5]
Vez od tamnoplavog konca iz bosanskog Zmijanja uvršten je 2014. na UNESCO-v Popis nematerijalne svjetske baštine u Evropi.[6][7]
Izvori
uredi- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 „Embroidery” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 26. 08. 2016.
- ↑ „Odlike narodnog veza u Vojvodini” (srpski). Academia. Pristupljeno 28. 08. 2016.
- ↑ „ Bijeli i zlatni vez, šlinga, rupičanje, toledo, rišelje” (hrvatski). Narodno blago Slavonije. Arhivirano iz originala na datum 2016-12-12. Pristupljeno 28. 08. 2016.
- ↑ „Đakovački vezovi” (hrvatski). Đakovo. Arhivirano iz originala na datum 2014-07-15. Pristupljeno 26. 08. 2016.
- ↑ „Makedonskiot naroden vez” (makedonski). Soros. Pristupljeno 28. 08. 2016.
- ↑ „Vez iz Bosne i Hercegovine postao dio UNESCO-ove svjetske kulturne baštine” (hrvatskosrpski). Prometej. Pristupljeno 28. 08. 2016.
- ↑ „Zmijanje embroidery” (engleski). UNESCO. Pristupljeno 28. 08. 2016.