Raspad Sovjetskog Saveza

Raspad Sovjetskog Saveza je bio proces dezintegracije saveznih političkih struktura i centralne vlade Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika, što je dovelo do nezavisnosti svih 15 republika Sovjetskog Saveza između 11. marta 1990. i 25. decembra 1991. Raspad najveće socijalističke države na svetu je takođe označio zvanični kraj Hladnog rata.

Kako bi pokrenuo stagnirajuću sovjetsku privredu, sovjetski vođa Mihail Gorbačov je pokrenuo procese liberalizacije (glasnost i perestrojku) komunističke, jednopartijske države. Međutim, ova liberalizacija je dovela do pojave dugo potiskivanih nacionalističkih pokreta i međuetničkih sukoba u brojnim republikama Sovjetskog Saveza. Revolucije iz 1989. su dovele do pada socijalističkih država koje su bile saveznice Sovjetskog Saveza i do povećanog pritiska na Gorbačova da uvede više demokratije i autonomije za konstitutivne republike Sovjetskog Saveza. Pod Gorbačovljevim rukovodstvom, Komunistička partija Sovjetskog Saveza je uvela neposredne izbore, osnovala novo centralno zakonodavno telo i okončala zabranu delovanja drugih političkih partija. Iako je referendum iz marta 1991. pokazao da je većina sovjetskih građana bila za opstanak Sovjetskog Saveza, njegov legitimitet su osporavale baltičke republike. Zakonodavna tela sovjetskih republika su počela da usvajaju zakone koji su potkopavali autoritet centralne vlade i podržavali uspostavljanje nezavisnosti.

Sve veće političke tenzije su prouzrokovale da konzervativni vrh sovjetske armije i Komunističke partije da u avgustu 1991. izvrše državni udar kako bi zbacili Gorbačova i ponovo uspostavili autoritativni i čvrst centralizovani režim. Iako državni udar nije uspeo zbog otpora građana predvođenim Borisom Jeljcinom, tadašnjim predsednikom RSFSR, udar je uvećao strahovanja da će reforme biti poništene, pa je većina republika počela da proglašava nezavisnost. Predsednici Rusije, Ukrajine i Belorusije Boris Jeljcin, Leonid Kravčuk i Stanislav Šuškevič su se 22. decembra sreli u tajnosti i dogovorili da raspuste Sovjetski Savez i da ga zamene sa labavom unijom zasnovanoj na dobrovoljnom članstvu pod imenom Zajednica nezavisnih država. Sve više nemoćan usled događaja, Gorbačov je podneo ostavku 25. decembra 1991., što je zvaničan kraj Sovjetskog Saveza. Rusija je po međunarodnom pravu priznata kao jedina država naslednica Sovjetskog Saveza i preuzela u svoj posed celokupni arsenal sovjetskog nuklearnog oružja.

Revolucije iz 1989. i raspad Sovjetskog Saveza su dovele do kraja višedecenijskog neprijateljstva između NATO i Varšakvskog pakta, što je bila glavna odlika Hladnog rata. To je takođe označilo pad marksizma-lenjinizma kao vladajuće ideologije, a jedine dve markističko-lenjinističke države su Severna Koreja i Kuba (iako su mnoge nevladajuće partije u drugim državama nastavile da zagovaraju marksizam-lenjinizam). Ova dva bivša sovjetska saveznika su uspela da se održe uprkos nestanku sovjetske ekonomske pomoći i političke podrške od koje su zavisile. U državama bivšeg Sovjetskog Saveza, rezultati raspada su mešoviti. Baltičke zemlje su uvele demokratske sisteme vlasti, dok su Ukrajina, Belorusija i centralnoazijske države imale autoritativne političare. Rusija je prošla kroz period političke nestabilnosti i ekonomskog pada pre nego što je dostigla stabilnost i ekonomski rast pod predsednikom Vladimirom Putinom. Čak i kao nezavisne države, bivše sovjetske republike su nastavile da održavaju bliske veze sa Rusijom i osnovale mulitlateralne organizacije kao što je Evroazijska ekonomska zajednica i Savez Rusije i Belorusije da ojačaju ekonomsku i bezbedonosnu saradnju.