Proljev

Dijareju izazivaju različiti etiološki faktori, među kojima se posebno izdvajaju virusne infekcije, paraziti i bakterijski toksini.^[4] Osim toga, među česte uzročnike se ubrajaju: upala creva, kolera, dizenterija, trbušni tifus, Grejvsova bolest, ulcerativni kolitis, Kronova bolest, botulizam, poremećaji lučenja hormona štitne žlezde, preveliko konzumiranje alkohola, trovanje hranom, kontraindikacije kod uzimanja lekova, stomačni grip, strah, emotivno uzbuđenje itd.^[3] Svi ovi faktori izazivaju dijareju putem četiri različita mehanizma:

• povećanje osmotskog pritiska,
• povećanje sekrecije,
• inflamatorni procesi i
• smanjenje vremena apsorpcije.^[2]

Osmotska dijareja nastaje usled zadržavanja osmotski aktivnih supstanci (hidrosolubilnih sastojaka) u crevima, koji za sebe vezuju vodu. Javlja se kod intolerancije na šećere (posebno na laktozu - mlečni šećer), kod upotrebe slaboapsorbujućih soli u vidu laksativa i antacida (kao npr. magnezijum-sulfat i natrijum-fosfat), unošenja određenih organskih kiselina (vinska, jabučna, limunska), korišćenja veštačkih zaslađivača (manitol, sorbitol) i slično.

Zbog akumulacije hidrosolubilnih sastojaka raste osmotski gradijent prema lumenu creva, pa voda iz ekstracelularnih prostora prelazi u lumen i dolazi do rastezanja crevnih zidova. Ovo ubrzava peristaltiku i skraćuje vreme zadržavanja fekalnih materija unutar creva.^[2][5]

Sekretorna dijareja nastaje kao posledica povećanja aktivnog ili pasivnog lučenja elektrolita i drugih materija u tankom i debelom crevu Stimulatori sekrecije mogu biti: enterotoksini bakterija (Vibrio cholerae, Shigela, Escherichia coli), enteropatogeni virusi, žučne soli, neapsorbovane masti iz hrane, neke vrste lekova, gastrointestinalni hormoni (gastrin, vazointestinalni peptid, kalcitonin, serotonin), oštećenje crevnog zida itd.

Ovaj tip dijareje se javlja deset puta češće kod žena nego kod muškaraca, i to posebno kod osoba starijih od 60 godina. Obično prolazi bez drugih simptoma, ali se mogu javiti nauzea, povraćanje, abdominalni bol, nadutost trbuha i gubitak težine.^[2][5]

Eksudativna ili upalna dijareja se javlja u slučaju oboljenja crevne sluznice (regionalni enteritis, ulcerativni kolitis, pseudomembranozni kolitis, tuberkuloza, limfom, tumori itd), koja dovode do inflamacije sluzokože i pojave ulceracija ili tumefakcija (otoka).

Posledica ovih patoloških zbivanja je pojava krvne plazme, serumskih proteina, krvi, sluzi i drugih materija u crevnom sadržaju, što značajno povećava količinu tečnosti u stolici. Pojava patoloških procesa na sluznici rektuma (završnog dela digestivnog trakta) izaziva učestalu defekaciju, jer je promenjena rektalna sluznica osetljivija na rastezanje crevnog lumena.^[2][5]

Smanjenje vremena apsorpcije nastaje kada fekalne materije nisu dovoljno vremena u kontaktu sa odgovarajućom apsorptivnom površinom digestivnog trakta. Ovo ima za posledicu povećanje količine tečnosti u crevnom sadržaju.

Faktori koji uzrokuju ovo stanje su: resekcija želuca, tankog ili debelog creva, piloroplastika, vagotomija, upotreba određenih medikamenata (antacidi i laksativi koji sadrže soli magnezijuma), humoralni agensi koji ubrzavaju prolaz fekalnih materija stimulacijom glatkih mišića u zidu creva.^[2]

Malapsorpcija (loša apsorpcija) izaziva dijareju osmotskim i sekretornim mehanizmima. U prvom slučaju, ona nastaje kao posledica unošenja hrane bogate neapsorbujućim hidrosolubilnim sastojcima male molekulske težine, dok pojedini lipidi deluju kao stimulatori sekrecije i izazivaju sekretornu dijareju. Dijareja vezana za malapsorpciju može se razviti i kada je transport crevnog sadržaja produžen i dolazi do razmnožavanja bakterija u tankom crevu.

Najčešći faktori koji izazivaju ovakav vid dijareje su: celijačna bolest (intolerancija na gluten iz brašna), malapsorpcija fruktoze (voćnog šećera), perniciozna anemija, smanjena sekrecija pankreasa (u slučaju cistične fibroze ili pankreatitisa), radijalna fibroza, hemoterapija itd.^[2]

Motorna ili motalitetna dijareja nastaje zbog ubrzanja peristaltike (motorne aktivnosti) tankog i debelog creva. Najčešće se javlja usled lučenja aktivnih supstanci poput vazointestinalnog peptida, serotonina i kalcitonina ili kao posledica poremećaja u aktivnosti autonomnog nervnog sistema (posebno parasimpatikusa).^[2][5]

Psihogena ili emocionalna dijareja nastaje u trenucima povećane nervne napetosti, kada snažna stimulacija parasimpatičkog nervnog sistema izaziva povećanje i motiliteta i sekrecije u završnom delu debelog creva.^[1]

Paradoksalna dijareja nastaje oko stvrdnutih fekalnih masa kod dece i mentalno retardiranih bolesnika.^[2]

Tokom dijareje može doći do gubitka tečnosti i pojave dehidratacije, elektrolitnog disbalansa i vaskularnog kolapsa. Kolaps se naročito brzo može razviti kod dece, starijih i mentalno retardiranih osoba, kao i kod pacijenata sa teškim oblicima dijareje kakva se sreće kod kolere. Gubitak bikarbonata može izazvati metaboličku acidozu, a hipomagnezemija pojavu mišićne tetanije.^[2]

Tačna dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, kliničkog pregleda, laboratorijske analize elektrolita, mikro- i makroskopskog pregleda stolice i dodatnih dijagnostičkih postupaka: rektoskopije, sigmoidoskopije, biopsije rektalne sluznice (radi patohistološkog pregleda), rendgenografije i eventualno funkcionalnog pregleda pankreasa (određivanje pankreasnih enzima i pankreatografija).^[2]

Terapija dijareje je uglavnom simptomatska. Blaži oblici se leče uzimanjem bizmutovog subsalicilata (pepto-bizmola), dok se kod ozbiljnijih slučajeva preporučuje mirovanje, nadoknada izgubljene tečnosti i elektrolita. Kod teških i dugotrajnih dijareja sa poznatim uzročnikom, vrši se terapija antibioticima.^[2]