Bitke kod Halhin Gola

Do 1900. Mandžurija je bila deo ruskog interesnog područja. U okviru japanskih ekspanzionističkih težnji u istočnoj Aziji, Japan je 1903. zahtevao povlačenje Ruske vojske iz Mandžurije i priznavanje japanskih interesa u Koreji. Konflikti koji su iz toga proizašli doveli su 1904. godine do Rusko-japanskog rata koji je završio pobedom Japana, a Rusija je 1905. morala napustiti Mandžuriju i vratiti ju Kini. Japan je nakon Prvog japansko-kineskog rata u svoju interesnu sferu uključio Koreju, a zanimale su ih i sirovine iz Mandžurije. Zbog prevoza tih sirovina iz Mandžurije u Koreju a zatim brodovima za Japan, sagrađena je Južnomandžurska železnica koju je čuvala Kvantunška armija. Kako bi i dugoročno osigurao isporuku ovih sirovina, Japan je težio za većim političkim uticajem u Mandžuriji. Nakon incidenta u Mukdenu usledila je japanska invazija na Mandžuriju kojom je Kvantunška armija zaposela Mandžuriju i onde početkom 1932. ustanovila marionetsku državu Mandžukuo.

SAD kao i Liga naroda snažno su protestirali protiv ove okupacije, odnosno aneksije, no nisu preduzeti nikakvi daljnji koraci s tim u vezi, a japanski ekspanzionizam prema Kini doveo je do Drugog japansko-kineskog rata.

Nakon što su okupirali Mandžuriju, Japanci su svoj vojni interes okrenuli ka severu, prema Sovjetskim i Mongolskim područjima uz njene granice. Prvi veći Sovjetsko-japanski granični sukob, bitka kod jezera Hasan, zbio se 1938. godine u Primorju. U to vreme sukobi između sovjetskih i japanskih jedinica na granicama Mandžurije bili su česti. Japanci su smatrali da je granica između Mandžukua i Mongolije na reci Halkin Gol koja utiče u jezero Buir. Suprotno tome, Mongoli i njihovi saveznici Sovjeti smatrali su da je granica oko 16 km istočno od reke, pored naselja Nomonhan.^[1]

 

Godine 1934. Mongolija i SSSR su uvidele neophodnost o međusobnoj saradnji na uzajamnoj odbrani pred pretnjom rastućeg japanskog vojnog prisustva u Mandžuriji i Unutrašnjoj Mongoliji. Dana 12. marta 1936, saradnja je ojačana desetogodišnjim mongolsko-sovjetskim sporazumom o prijateljstvu, koji je uključivao uzajamni odbrambeni protokol.^[2]

29. jula 1938. japanske snage jačine dve pešadijske divizije i pet brigada, uz podršku artiljerije i tenkova, upale su na teritoriju SSSR u zoni jezera Hasan. Jedinice Crvene armije, iz sastava Prve specijalne dalekoistočne armije uspešno su odbile japanski napad zbog čega je Japan bio prinuđen da 2. avgusta zaključi primirje. Međutim, ovaj poraz nije umanjio aspiracije Japana prema teritoriji Sovjetskog Saveza.^[3]

Maja 1939, mongolska konjička divizija se sukobila sa konjicom Mandžuka na spornim teritorijama istočno od reke Halha. Japanski odred je oterao Mongole preko reke. Sovjetske trupe, raspoređene na tim teritorijama u skladu sa sporazumom o uzajmnoj odbrani, su razbile japanski odred. Eskalacija sukoba se ispostavila neizbežnom i obe strane su iskoristile jun da pojačaju snage. Dana 1. jula japanske snage su brojale 38.000 vojnika, a kombinovane sovjetsko-mongolske snage su imale 12.500 vojnika. Japanci su prešli reku, ali su nakon trodnevnih borbi naterani u povlačenje.^[4]

Dana 20. avgusta, Georgij Žukov je pokrenuo veliku ofanzivu sa žestokim napadima iz vazduha i tročasovnim artiljerijskim bombardovanjem, nakon čega su tri pešadijske divizije i 5 oklopnih brigada, uz podršku avijacije i velikom količinom artiljerije (ukupno 57.000 vojnika), napale 75.000 japanskih vojnika ukopanih u tom području. Dana 23. avgusta celokupne japanske snage su opkoljene, a 31. avgusta u velikoj meri i uništene. Artiljerijski i vazdušni napadi su zbrisali one Japance koji su odbili da se predaju. Japan je zatražio prekid vatre, a sukob se završio sporazumom koji su potpisali SSSR, Mongolija i Japan 15. septrembra 1939. u Moskvi.

U ovom sukobu, prema sovjetskim izvorima, gubici Crvene armije iznosili su oko 9.000 mrtvih i ranjenih, dok nezavisni izvori smatraju da je realna cifra bila bliža 17.000. Gubici japanskih snaga iznosili su oko 45.000 mrtvih i ranjenih i 3.000 zarobljenih vojnika.^[5]

Ubrzo nakon prekida vatre, Japanci su tražili pristup bojnom polju da pokupe svoje mrtve. Pronalaženje na hiljade mrtvih je bio dodatni šok već uzdrmanom moralu japanskih vojnika. Posle ovog poraza Japan je prešao u defanzivu na frontu ka SSSR, što je dozvolilo Crvenoj armiji da prebaci veliki broj dalekoistočnih trupa na evropsko bojište u jesen 1941.