Gjakova

Atar naselja se nalazi na teritoriji katastarskih opština Đakovica-varoš površine 254 ha, Đakovica-van varoš površine 2.227 ha i Sadik-agin zid površine 299 ha. Grad je opasan dolinama Belog Drima, Ribnika (Erenik), Krene, Miruše, a ove nadvisuju vrhovi Prokletija, Paštrika, Koritnika.^[1]

Grad je dobio ime po malo poznatom gospodaru i vazalu Vuka Brankovića — Jakovu, koji je ovde imao svoj posed. Sačuvan je njegov novac sa natpisom „Iakov“. Izvedeno je iz toga "Đakov". Đakovica se kao naselje gradskog tipa formirala u srednjem veku. Njen geografski položaj je bio veoma pogodan za kasniji napredak zanatstva i trgovine. Nalazila se u 19. veku na obe obale "Reke", koja protiče kroz mesto, i tu je bilo 1900. godine 12 mostova "dobro utvrđenih".

Od 16. veka postojala je u Đakovici Crkva Uspenja Bogorodice, kao metoh manastira Dečana, čiji je ktitor Stefan Uroš III Dečanski. Od nje najverovatnije potiče i veliko zvono sa natpisom na grčkom jeziku, koje se danas čuva u riznici manastira Dečana. To je mala prizemna pravougaona građevina. U crkvi se čuvala vredna zbirka ikona i crkvenih predmeta i sasuda iz 18. i 19. veka. Svojom umetničkom vrednošću posebno se izdvaja okovana ikona Uspenja Bogorodice iz 17. veka. Ova crkva je registrovana kao spomenik kulture krajem 1967. godine.^[2]

Razvoj grada može se pratiti od kraja 16. veka, od vremena nastanka najstarije očuvane građevine, Hadum-džamije, oko koje je formirana čaršija. Ostale očuvane građevine su s kraja 19. ili iz prve polovine 20. veka. Pored džamije u istom kompleksu nalazi se mekteba, biblioteka i manje groblje. Dosta kasnije, u istom kompleksu izgrađeni su hanovi za trgovce i putnike, a postojalo je i tursko kupatilo, koje je srušeno. Urbanistička celina stare čaršije upisana je 1955. godine u registar spomenika kulture Srbije.^[3]

U Đakovici je bilo sedište kajmakama (sreskog poglavara) i sud, zatim kasarna, pošta i telegraf, te opštinska zgrada. Čaršija se delila na više delova; na desnoj obali su Glavna i Žitna, a na levoj - Mala, Drvarska, Ćerimova i marvena. Na obali reke nalazila se 1900. godine Fabrika za "činjenje kože" (tabakana) i nekoliko "prostih" mlinova. Ima nekoliko velikih kuća "kula" u kojima žive begovske porodice: Riza beg, DŽeladin beg, Šerif beg, Ahmed beg, Rustem aga, Sulejman aga i drugi.^[4]

U 18. veku tu je radila srpska pravoslavna Bogoslovija.^[5]

Prva srpska narodna škola počinje rad 1829. godine. Prvi učitelj došao bio je Petra Manojlovića. Nakon njega uzet je novi učitelj Toma Nikolić iz Peći, koji je u mestu proveo deceniju. Kada je 1889. godine u mesto došao učitelj Radovan Nikolić iz gusinjskog kraja stvorili su se uslovi za otvaranje i ženske škole. Prva učiteljica rodom iz Kragujevca, Leposava Nikolić - bila je Radovanova supruga.^[6]

Od 1829. do 1842. godine škola je radila u iznajmljenim privatnim kućama i menjala lokaciju. Kada je 1889. godine otvorena "ženska škola" za nju je izgrađena nova namenska zgrada koju su činili tri sobe i kuhinja. Tu je bio učiteljski stan i jedna učionica. I stara i nova školska zgrada su bili spojeni dvorištima sa crkvenom portom.^[7]

Nakon oslobođenja od turske vlasti 1912. godine bila je deo Kraljevine Crne Gore do 1918. godine, kada dolazi do ujedinjenja sa Kraljevinom Srbijom. Pripadala je Zetskoj oblasti 1922-29, zatim Zetskoj banovini, oboje sa sedištem u Cetinju. Električno osvetljenje je uvedeno u avgustu 1938.^[8]

U Đakovici postoje osnovne i srednje škole u kojima je moguće obrazovanje isključivo na albanskom jeziku, a nizak životni standard nepovoljno utiče na kvalitet obrazovanja.

• David Perović, episkop kruševački
• Dimitar Nikolić, bugarski nacionalni revolucionar
• Trifun Dimitrijević, profesor, nacionalni radnik, školski nadzornik
• Dragutin Đorđević Alija, narodni heroj Jugoslavije
• Emin Duraku, narodni heroj Jugoslavije i Albanije
• Mustafa Bakija, narodni heroj Jugoslavije
• Fadilj Hodža, društveno-politički radnik i narodni heroj Jugoslavije
• Bratislav Grbić, srpski glumac i koreograf
• Vladimir Durković, jugoslovenski i srpski fudbaler
• Mira Kosovka, srpska pop pevačica
• Božidar Milidragović, srpski pesnik, pripovedač, televizijski i književni kritičar
• Božidar Delić, srpski general i političar
• Aleksandar Tijanić, srpski novinar
• Mladen Dodić, srpski fudbalski trener

•   Skadar, Albanija
•   Lodève, Francuska^[10]
•   Jamestown, NY, Sjedinjene Američke Države

•  
  Đakovački stari bazar noću
•  
  Terzijski most kod Đakovice
•  
  Hadum džamija
•  
  Katolička crkva svetih Pavla i Petra

• Opština Đakovica
• Saborna crkva Svete Trojice u Đakovici
• Hadum džamija u Đakovici
• Memorijalni prirodni spomenik „Čabrat“
• Talićki most
• Tabački most
• Terzijski most kod Đakovice
• Švanjski most

• Za kim zvone đakovička zvona, Dečanski monasi (Kosovo.net, Pristupljeno 25. 1. 2013)Arhivirano 2010-11-27 na Wayback Machine-u
• "Vreme", 6. dec. 1936