Petar Iljič Čajkovski
| Petar Iljič Čajkovski Пётр Ильи́ч Чайко́вский | |
|---|---|
| romantizam | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 7. svibnja 1840. Votkinsk, Rusija (tada Rusko Carstvo) |
| Smrt | 6. studenog 1893. Sankt Peterburg, Rusija (tada Rusko Carstvo) |
| Počivalište | Tihvinsko groblje Sankt Peterburg, Rusija |
| Rodbina | Ilja Petrovič Čajkovski (otac) Aleksandra d'Assier (majka) Petar Fjodorovič Čajka (djed) Vladimir Davidov (nećak) |
| Opus | |
| Djelatni period | 1867. – 1893. |
| Mentori | Nikolaj Zaremba Anton Rubinstein |
| Znamenita djela | |
| |
| Potpis | |
 | |
Petar Iljič Čajkovski ruski; Пётр Ильи́ч Чайко́вский (7. maj 1840., Votkinsk - 6. novembar 1893., Sankt Peterburg) bio je najpopularniji ruski kompozitor svih vremena.[1]
Poznat po tom što su njegove melodiozne kompozicije, otvorena srca, impresivne harmonije i slikovite orkestracije, imale širok odaziv kod publike, i izazvale duboku emocionalnu reakciju.[1]
Njegov opus uključuje 7 simfonija, 11 opera, 3 baleta, 5 suite, 3 klavirska koncerta, 1 violinski koncert, 11 uvertira (strogo govoreći samo 3, ostalih 8 su orkestralna djela), 4 kantata, 20 kompozicija za zbor, 3 gudačka kvarteta , niz seksteta i više od 100 pjesama i klavirskih kompozicija.[1]
Čajkovski je bio drugo od šest preživjele djece Ilije Čajkovskog, upravitelja Kamsko-Votkinskog metalskog zavoda, i Aleksandre Andrejevne (rođene Assier, kćeri francuskog emigranata). Još u djetinjstvu pokazao je snažan interes za muziku, slušajući majku kako svira na orkestrini, pa je sa svega četiri godine, zajedno sa mlađom sestrom Aleksandrom, pokušao komponirati svoju prvu melodiju. Prve satove klavira počeo je dobijati 1845. od lokalnog učitelja, koji ga je upoznao s Chopinovim mazurkama i klavirskim komadima Friedricha Kalkbrennera. Kako u to vrijeme u Rusiji nije bilo muzičkih škola, njegovi roditelji uopće nisu ni pomišljali da bi njihov sin možda mogao postati muzičar, već su za svog vrlo senzibilnog dječaka izabrali karijeru u državnoj službi.[1]
Petra su 1850. upisali u elitnu Carsku pravosudnu školu u Sankt Peterburgu, u kojoj je proveo narednih devet godina. Petar se pokazao kao vrijedan i uspješan učenik, omiljen među kolegama.[1]
Njegova majka je 1854. postala žrtvom kolere od koje i umrla. Tokom posljednjih školovanja, njegov otac je napokon shvatio pravi interes svog sina i pozvao stručnog učitelja Rudolpha Kündingera da mu daje satove klavira. Kad mu je bilo 17 godina došao je pod utjecaj talijanskog pjevačkog instruktora Luigia Picciolia, prvog čovjeka koji je prepoznao njegov muzički talent, i probudio u Petru doživotnu empatiju za talijansku muziku. Na Petra je snažan dojam ostavio i Mozartov Don Giovanni, koji je također duboko utjecao na njegov muzički ukus.[1]
U ljeto 1861. je prvi put putovao izvan Rusije, i posjetio Njemačku, Francusku i Englesku, a nakon povratka u oktobru iste godine počeo je pohađati satove iz muzike u netom otvorenoj školi koju je osnovalo Rusko muzičko društvo. Kad se u Sankt Peterburgu sljedeće jeseni otvorio konzervatorij, Čajkovski je bio među prvim studentima. Nakon donošenja odluke da svoj život posveti muzici podnio je ostavku u Ministarstvu pravosuđa, u kojem je bio zaposlen kao činovnik.[1]
Čajkovski je proveo gotovo tri godine na Konzervatoriju u Sankt Peterburgu gdje je studirao harmoniju i polifoniju kod Nikolaja Zarembe i kompoziciju i orkestraciju kod Antona Rubinsteina. Među njegovim najranijim orkestralnim djelima bila uvertira pod nazivom Oluja (komponirana 1864), zreli pokušaj muzičke drame. Prvo javno izvođenje vlastitih kompozicija Čajkovski je doživio u augustu 1865., kad je Johann Strauss mlađi dirigirao koncertem izvodeći njegove karakteristične plesove u Pavlovsku, pored Sankt Peterburga.[1]
Nakon što je diplomirao u decembru 1865, Čajkovski se preselio u Moskvu gdje je radio kao profesor teorije muzike u Školi Ruskog muzičkog društva, koja je ubrzo preimenovana u Moskovski konzervatorij. Rad sa studentima mu je teško padao, ali mu je prijateljstvo sa direktorom Nikolajem Rubinsteinom pomoglo da mu život bude snošljiviji. U roku od pet godina, Čajkovski je proizveo svoju prvu Simfoniju br.1 u g-molu (Zimske sanje) (komponiranu 1866., i svoju prvu operu - Vojvodu 1868.[1]
Čajkovski se 1868. upoznao sa belgijskom mezosopranisticom Désirée Artôt, i dogovorio brak, ali je njihova veza ubrzo završila neuspjehom. Opera Vojvoda je dobro primljena, čak su je hvalili i članovi Ruske petorke, utjecajne grupe nacionalističkih ruskih kompozitora koji nikad nisu cijenili njegovu kozmopolitističku muziku.[1]
Čajkovski je 1869. završio rad na instrumentalnom djelu Romeo i Julija, u kom je suptilno prilagodio formu sonate da oslika strukturu Shakespeareove drame. Sljedeće godine Nikolaj Rubinstein je uspješno dirigirao praizvedbom, to je bila prva njegova kompozicija koja je ušla u standardni međunarodni klasični repertoar.[1]
U martu 1871. je publika u moskovskoj Dvorani plemstva pogledala uspješnu izvedbu njegovog Gudačkog kvarteta br. 1. Nakon tog je u aprilu 1872., završio još jednu operu Opričnik. Za ljetovanja na imanju svoje sestre u Ukrajini, počeo je raditi na Simfoniji br. 2 u C-molu, kasnije nazvanom Mali Rus, koji je završio krajem te godine. Opričnik je prvi put izveden u Marijinskom teatru u Sankt Peterburgu, u aprilu 1874. Unatoč početnom uspjehu, ta opera nije se dopala kritičarima, na kraju se i sam Čajkovski složio sa svojim kritičarima, da mu rad nije bog zna što. Njegova naredna opera - Kuznec Vakula (1874), kasnije 1885. prerađena kao Čerevički (Cipelice), doživjela je sličnu sudbinu. U svojim ranim operama mladi kompozitor se hrvao sa poteškoćama, kako postići ravnotežu između kreativnog žara i svoje sposobnosti da kritički procjeni vlastiti rad u nastajanju.[1]
U međuvremenu su se njegova instrumentalna djela počela cijeniti. Krajem 1874., Čajkovski je napisao - Klavirski koncert br. 1 u B-molu, djelo predodređeno za slavu, usprkos početnom negativnom stavu Nikolaja Rubinsteina. koncert je uspješno premijerno izveden u Bostonu u oktobar 1875, sa Hans von Bülowom kao solistom na klaviru.[1]
Tokom ljeta 1875. premjerno je izvedena Simfonija br. 3 u D-duru, koja je gotovo odmah stekla priznanje u Rusiji.
Pri kraju 1875. Čajkovski je napustio Rusiju i uputio se na putovanje Evropom. Snažno ga se dojmila izvedba opere Carmen Georgesa Bizeta koju je vidio u pariškoj Opéri-Comiq, za razliku od tog Vagnerov Prsten Nibelunga kog je vidio u njemačkom Bayreuthu u ljeto 1876, ostavio ga je hladnim.[1]
U novembru 1876. dovršio je posljednje detalje svoje simfonijske poeme Francesca da Rimini, djelo kojim je bio naročito zadovoljan. Ranije te godine Čajkovski je potpuno završio Labuđe jezero, prvo djelo svoje slavne baletne trilogije. Balet je praizvedbu imao 20. februara 1877., ali je doživo fijasko, zbog loše inscenacije i koreografije, pa je ubrzo skinut sa repertoara.[1]
Rastuća popularnost njegove muzike kako po Rusiji tako i izvan nje, neminovno je dovela do javnog interesa za njega i njegov privatni život. Iako je homoseksualnost u tadašnjoj Carskoj Rusiji službeno bila ilegalna, vlasti su je tolerirale među višim klasama. Društveni i porodični pritisak, kao i zbunjenost činjenicom da njegov mlađi brat Modest ima iste seksualne sklonosti, naveo ga je na naglu odluku, pa se Čajkovski u ljeto 1877. oženio sa Antoninom Miljukovom, mladom studenticom muzike zaljubljenom u njega.
Njegova latentna homoseksualnost, u kombinaciji sa gotovo potpunim nedostatkom usklađenosti para, rezultirala je bračnom katastrofom, Petar je nakon nekoliko tjedana pobjegao u inozemstvo, a nakon tog više nikad nije živio sa njom.[1]
To iskustvo natjeralo ga je da shvati da se ne može uklopiti u klasične društve konvencije i da svoju seksualnu orijentaciju ne može promijenjiti. Zbog tog je 13. februara 1878., iz Firence napisao bratu Anatoliju: Tek sad nakon iskustva sa brakom, ja sam konačno shvatio da ne postoji ništa jalovije nego kad se pretvaraš u ono što nisi po svojoj prirodi.[1]
Od 1876. može se pratiti neobičan odnos koji se razvio između Čajkovskog i Nadežde von Meck, udovice bogatog željezničkog tajkuna. On je postao važan sastavni dio njihovih života sljedećih 14 godina. Nadežda koja je bila veliki obožavatelj njegova rada, postala je njegov mecena i davala mu redovitu mjesečnu apanažu, koja mu je omogućila da 1878. podnese ostavku na mjesto u konzervatoriju i kompletno se posveti pisanju kompozicija.
Apanaža mu je omogućavala da za hladnih ruskih zima krstari Evropom, a ljeta provodi u Rusiji. Iako su dogovorili da se nikad ne susretnu, često su pisali su jedno drugom. Njihova velika korespondencija predstavlja izuzetnu historijsku i književnu građu. Oni su u njoj iskreno razmijenjivali mišljenja o širokom spektru pitanja, počevši od politike, ideologije, a završavali bi s temama kao što su psihologija, kreativnost, vjera i priroda ljubavi.[1]
Razdoblje nakon njegova odlaska iz Moskve pokazalo se kreativno vrlo produktivnim. Početkom 1878. završio je nekoliko svojih najpoznatijih djela - operu Evgenij Onjegin, Simfoniju br. 4 u f-molu, Violinski koncert u D-duru. Od decembra 1878. do augusta 1879. radio je na operi Djevica Orleanska, koja nije bila naročito dobro primljena. Tokom sljedećih 10 godina Čajkovski je komponirao svoje opere Mazepu (1883. po Puškinovoj poemi Poltava) i Čarobnicu (1887), kao i majstorske simfonije; Manfred (1885) i Simfoniju br. 5 u e-molu (1888.). U tom razdoblju napisao je i Serenadu za gudače u C duru, opus 48 (1880), Capriccio Italiano (1880) i 1812. Uvertira (1880.).
Početkom 1885., umoran od putovanja, Čajkovski se skrasio u iznajmljenoj seoskoj kući pored Klina, nedaleko Moskve. Tamo je usvojio redovnu dnevnu rutinu koja je uključivala čitanje, šetnje po šumi, komponiranje ujutro i poslijepodne i sviranje klavirskih dueta sa prijateljema u večernjim satima.[1]
Nakon premijere opere Čerevički u januaru 1887., konačno je prevladao svoj dugogodišnji strah od dirigiranja. Štoviše na kraju tog mjeseca, krenuo je na svoju prvu evropsku turneju u kojoj je kao dirigent nastupio u Leipzigu, Berlinu, Pragu, Hamburgu, Parizu i Londonu.[1] Nakon velikog uspjeha, krenuo je na drugu turneju 1889. U razdoblju od oktobra 1888. do augusta 1889. dovršio je svoj drugi balet, - Trnoružicu. Tokom zime 1890., za vrijeme boravka u Firenzi, koncentrirao se na rad na operi Pikova dama, svom trećem libretu rađenom po Puškinu. Uspio ju je napisati u samo 44 dana, ona se danas smatra jednom od njegovih najboljih djela.[1]
Kasnije te godine Nadežda von Meck obavjestila je Čajkovskog da je blizu bankrota i da mu nemože više isplaćivati apanažu. Nakon toga je prestala njihova korespondencija, što je kod Čajkovskog izazvalo tjeskobu.[1]
U proljeće 1891. Čajkovski je bio pozvan da posjeti Sjedinjene Američke Države povodom otvaranja njujorškog Carnegie Halla. Dirigirao je pred oduševljenom publikom u New Yorku, Baltimoru, i Philadelphiji. Nakon povratka u Rusiju završio je svoja posljednja dva dijela za pozornicu, operu jednočinku - Jolanta (1891.) i balet u dva čina Ščelkunčik (1892). U februaru 1893. počeo je raditi na Simfoniji br. 6 u h-molu (Pathétique), djelu koje je bilo predodređeno da postane njegovo - remek-djelo. Posvetio ju je svom nećaku Vladimiru Davidovu, kog je pred kraj života neobično volio.[1] Status svijetske zvijezde potvrdile su njegove trijumfalne evropske i američke turneje, a vrhunac se zbio u junu 1893. kad je dobio Počasni doktorat Univerziteta u Cambridgeu.[1]
Nakon tih zvijezdanih trenutaka Čajkovski je 16. oktobra dirigirao svojom najnovijom simfonijom u Sankt Peterburgu, mješovita reakcija publike, nije ga pokolebala u uvjerenju da mu je to jedan od najboljih radova. Svega par dana kasnije - 21. oktobra, iznenada se razbolio od epidemije kolere koja je tad harala u Sankt Peterburgu. I pored svih napora koje su poduzeli ondašnji vrhunski ljekari, umro je četiri dana kasnije od komplikacija. Odmah su se se pojavile glasine da se radilo o samoubistvu, te teze obnovljene su krajem 20. vijeka od strane nekih njegovih biografa, ali bez navođenja nekih čvršćih materijalnih dokaza.[1]
Kroz gotovo čitav 20. vijek, kritičari su bili duboko nepravedni u svojim površnim izjavama u vezi njegova života i muzike.[1] Za života su ga kolege ruski muzičari napadali zbog stila kog su držali premalo nacionalnim. Kasnije za ere Sovjetskog Saveza, postao je službena ikona, pa se nije tolerirala bila kakva negativna kritika, i bilo kakvo istraživanje njegove ličnosti. Za razliku od tog se po Evropi i Sjevernoj Americi, Čajkovskog često sudilo na temelju njegove seksualnosti, pa se njegova muzika tumačila kao ekspresija njegove devijantne prirode. Njegov život je portretiran kao neprestani emocionalni košmar, a karakter kao morbidan, histeričan - stalno opsjednut osjećajem krivnje. Djela su mu proglašavana vulgarnim, sentimentalnim, pa čak i kao patološka. Ovo tumačenje je rezultat zabluda, nastalih za više dekada - kad se trenutačna percepcija homoseksualnosti prenosi u prošlost.[1]
Detaljno proučavanje korespondencije i dnevnika Čajkovskog, provedeno početkom 21. vijeka, kad su konačno postali dostupni istraživačima u svojoj orginalnoj necenzuriranoj formi, dovelo je do spoznaje da je tradicionalni prikaz njegova lika bio fundamentalno loš. Kao što arhivska građa jasno pokazuje Čajkovski se na kraju uspio prilagoditi socijalnoj stvarnosti svog vremena, pa nema razloga vjerovati da je bio naročito neurotičan ili da njegova muzika ima nekakve kodirane poruke, kao što su neki toretičari tvrdili.[1]
Njegova umjetnička filozofija daje prednost onom što bi se moglo nazvati emocionalna progresija, a to je uspostavljanje direktnog kontakta s publikom koja iščekuje finalnu katarzu]]. Njegova muzika se ne trudi da dosegne intelektualne dubine, ali prenosi radost, ljubav, i tugu do ljudskog srca sa markantnom i dirljivom iskrenošću. U svom pokušaju sinteze uzvišenog sa introspektivnim, kao i u simbolici njegove kasnije muzike, Čajkovski je anticipirao određene osjećaje koji su kasnije postali prepoznati u kulturi ruskog modernizma.
Čajkovski je bio vodeći eksponent romantizma, sa svojim karakterističnim ruskim karakterom, koji puno toga duguje talijanskoj i francuskoj muzičkoj tradiciji, a isto tako i njemačkoj. Ali je isto tako bio inspiriran ruskim folklorom, iako to kod njega nije tako vidljivo kao kod Musorgskog ili Rimski-Korsakova.[1]
Prema riječima kompozitora Igor Stravinskog - Čajkovski je nesvjesno oslikao pravi, narodni izvor našeg roda.
Kao prvi veliki ruski simfoničar, pokazao je poseban talent za melodiju i orkestraciju. U svojim najboljim djelima, je snažnim akordima naglašavao muzičku temu, harmonično sa veličanstvenom inovativnom kompozicijom. Neobično spretno je koristio muzičke instrumenate, pa se većina njegovih djela može jednostavno prepoznati po karakterističnom zvuku. Čajkovski se prvenstveno istakao kao majstor instrumentalne muzike, njegove opere, često eklektične u materiji i stilu, nisu baš puno uvažavane na Zapadu, s izuzetkom Evgenij Onjegin i Pikova dama.[1]
Dok je većina njegovih opera imala ograničeni uspjeh, Čajkovski se pokazao neobično uspješnim u transformaciji baleta, iz dekorativnog dodatka, u pravu muzičku dramu, na taj način je revolucionirao taj žanr.[1]
Čajkovski je prvi koji je doveo balet do integralne forme i uzdigao ga na nivo simfonijske muzike. Da bi to postigao, koristio se svojim simfoničarskim osjećajem za strukture velikih razmjera. Logički je nizao plesne točke, tako da su stvarale kumulativni osjećaj svrhe, za razliku od svojih prethodnika, kod kojih se to odvijalo kao slučajnost. Imao je neobičan smisao kako da melodija potakne ples. Kao rezultat njegovi baleti su zauzeli jedinsteno mjesto na pozornicama svjetskih teatara.[1]
Utjecaj njegovog eksperimentiranja, može se vidjeti u baletima Sergeja Prokofjeva i Arama Hačaturjana.
Simfonijske poeme Čajkovskog su dio linije razvoja programskih radova koje je započeo još Franz Liszt, i kreću se u skali izražajnih i stilskih karakteristika koja su tipična za taj žanr. U jednoj od njih, početničkoj Sudbini iz 1868. netipičnoj za njega pokazuo je slobodu forme i modernističk izraz. S druge strane u klasičnoj fantazijskoj uvertiri Romeo i Julija, suprostavio je strastveni romantizam, rigoroznoj sonatnoj formi. Čajkovski je također oslobodio strukturu komorne muzike uvođenjem neobičajenog metra skerca u Drugom gudačkom kvartetu u F-duru, opus 22 (1874), i prikrio smisao finala.[1] Njegova inovacija je također vidljiva u drugom dijelu Violinskog seksteta Souvenir de Florence iz 1890., to je muzika koja uživa u gotovo čistom zvuku, što je puno bliže orkestralnoj sferi. Njegova vještina kontrapunktiranja, koja je tradicionalni temelj komorne muzike, može se vidjeti u njegovim komornim djelima.[1]
S druge strane njegov pristup solističkoj klavirskoj muzici, ostao je uglavnom tradicionalan, u okvirima zadovoljavanja ukusa 19. vijeka za kratke salonske komade. U nekoliko svojih klavirskih komada, pokazao je svoju melodioznost, ali generalno gledano bio je daleko slabije predan prilikom komponiranja tih djela, nego kad je stvarao svoja orkestralna djela, koncerte, opere i komorne kompozicije.[1]
Čajkovski je lavirao između ruskih nacionalističkih tendencija, tako istaknutih u radu njegovih rivala iz Velike petorke i kozmopolitizma kog je stekao na Konzervatoriju. Tako da je istovremeno bio i ruski nacionalist i zapadnjak savršene tehnike.[1]
Trajno je obilježio simfonijsku muziku kasnog 19. vijeka, a njegove posljednje tri simfonije, pokazuju pojačanu subjektivnost koja će utjecati na Gustava Mahlera, Sergeja Rahmanjinova i Dmitrija Šostakoviča i potaknuti žanr da obnovi snagu u 20. vijeku.
Ne može se poreći da je kvalitet njegova opusa nije bio neujednačen. Neka od njegovih djela napisana nabrzinu su tanka ili dosadna. Ali u takvim simfonijama kao što je br. 4, br. 5, br. 6, i u Manfredu, kao i u brojnim uvertirama, suitama i drugim djelima postigao je jedinstvo melodijske inspiracije, dramatičnost sadržaja i majstorstvo forme koja ga uzdiže u prvi rang svijetskih kompozitora.[1]
- (1875. - 1876): Labuđe jezero
- (1888. - 1889): Uspavana ljepotica
- (1891. - 1892): Ščelkunčik
- (1867. - 1868): Vojvoda, op. 3. (Čajkovski je uništio čitav notni tekst, ali je posthumno rekonstruiran)
- (1869): Undina (nedovršena, samo je marš iz ove opere ugledao svjetlost dana kao drugi stavak Simfonije br. 2.)
- (1870. - 1872): Opričnik
- (1874): Kuznec Vakula
- (1877. - 1878): Evgenij Onjegin
- (1878. - 1879): Djevica Orleanska
- (1881. - 1883): Mazepa
- (1885): Čerevički
- (1885. - 1887): Čarobnica
- (1890): Pikova dama
- (1891): Jolanta
- (1886): Simfonija br. 1, op. 13
- (1872): Simfonija br. 2, op. 17, Mali Rus
- (1875): Simfonija br. 3, op. 29, Poljska
- (1878): Simfonija br. 4, op. 36
- (1885): Manfred, op. 58 (po [[George Gordon Byron|Byronovoj]] poemi Manfred)
- (1888): Simfonija br. 5, op. 64
- (1893): Simfonija br. 6, op. 74, Patetična
Pjesme za zbor, komorna muzika i solističke kompozicije za klavir i violinu
[uredi | uredi kod]- (1871) Gudački kvartet Br. 1 u D duru, Op. 11
- (1876) Varijacije na Rokoko temu za čelo i orkestar, Op. 33.
- (1876) Klavirski komadi Mjeseci godine, Op. 37a
- Tri komada: Meditacija, Skerco i Melodija Op. 42, za violinu i klavir
- (1882) Trio klavira u a molu, Op. 50
- (1886) Dumka, klavirski komad u C duru Op. 59
- (1890) Gudački sekstet Souvenir de Florence, Op. 70
