Poljanica

Za ostala značenja, vidi Poljanica (razvrstavanje).

Poljanica je naziv za severni, relativno izolovani, brdsko-planinski deo teritorije grada Vranje u Srbiji, u gornjem (izvorišnom) delu reke Veternice. U sastavu Poljanice su sela Vlase, Golemo Selo, Gradnja, Dobrejance, Dragobužde, Drenovac, Dupeljevo, Kruševa Glava, Lalince, Mijakovce, Mijovce, Ostra Glava, Roždace, Sikirje, Smiljević, Stance, Strešak, Studena, Trstena, Tumba, Urmanica i Uševce.

Centar Poljanice, Mesna kancelarija u selu Vlase, od Vranja je udaljen oko 25 km a od Leskovca (preko Vučja) oko 45 km. Sa istoka, Poljanica se graniči teritorijom opštine Vladičin Han, sa zapada teritorijom opštine Kosovska Kamenica, sa severa teritorijom grada Leskovca, a sa juga ostalim delom opštine Vranje i delom teritorije opštine Bujanovac. Pravcem istok-zapad, od vrha Strešački deja (904m) do vrha Kopiljak (1126m) ima oko 14 km, a pravcem sever-jug od vrha Južin kamen (1227m) do vrha Goč (Vranje) (1106m) oko 18 km. Površina Poljanice je oko 180 km². Prosečna nadmorska visina je oko 700 m, a kreće se od 515 m u Mijovcu do 1120 m u Sikirju.

Poljanica je najvećim delom naseljena Srbima, a u Golemom Selu (mahala Grnčarica) živi oko 50 porodica Roma. Kao povremeni stanovnici, državni službenici (učitelji, šumari, policajci, lekari) u Poljanici žive i pojedini pripadnici drugih naroda (Crnogorci, Bugari, Makedonci). Prema prvim rezultatima popisa iz 2011. godine, u 22 sela Poljanice živi 2457 stanovnika ili 29,5% manje nego 2002. godine. Prema popisu iz 2002. godine, bilo je 1170 domaćinstava sa ukupno 3487 stanovnika ili 2,98 po domaćinstvu. Od toga broja bilo je 2947 punoletnih lica ili 84,5%, a prosečna starost je 50,6 godina. U odnosu na 1953. godinu, broj stanovnika u 2002. godini bio je manji za 6449 ili za oko 65%. Kao ostale nerazvijene krajeve, i Poljanicu je šezdesetih godina prošlog veka napustilo mnogo mladih ljudi i otišlo na rad u inostranstvo. A u novije vreme izraženo je napuštanje rubnih planinskih sela i naseljavanje zaravnatih, pitomijih predela u Golemom Selu, Vlasu i Gradnji.

Teritorija Poljanice ušla je u sastav srpskih zemalja verovatno sredinom 12. veka, pre Nemanjića, i kao deo Leskovačkog kraja (Dubočica) ostala deo srpske države do pada pod tursku vlast. Za vreme otomanske vladavine, bila je sastavni deo leskovačkog pašaluka i verovatno je tada dobila sadašnji naziv. Od druge polovine 18. veka počinje naseljavanje Arnauta u prostor Poljanice, pa je bilo više problema sa njima nego sa Turcima. Ali je narod Poljanice zasigurno aktivno učestvovao 1841. godine u Milojevoj buni, a posebno se istakao u vreme borbi za oslobođenje ovih krajeva od Turaka 1878. godine, i znatno doprineo oslobođenju Vranja pod komandom Stepe Stepanovića, komandanta Prednjeg odreda Veterničke kolone i poljanačkih ustanika. Posle oslobađanja od Turaka, u Vranjskom okrugu formiran je Poljanački srez, sa sedištem u Vladičinom Hanu. Za vreme Prvog svetskog rata, Poljančani su se masovno odazvali na poziv za mobilizaciju i mnogi od njih izginuli ili završili u bugarsko zarobljeništvo, sela Poljanice bila su pod bugarskom okupacijom, a narod bio izložen torturi okupatora. Između dva svetska rata, Poljanica je u sastavu sreza Pčinjskog sa sedištem u Vranju. Tokom Drugog svetskog rata, od 1941. do 1944. godine, veći deo Poljanice bio je deo bugarske okupacione zone, a manji deo u sastavu Nedićeve Srbije i nemačke okupacione zone. Granična karaula je bila kod Janjićevih kuća na kraju Golemog Sela.

Posle Drugog svetskog rata, 1944. godine, formirane su opštine Vlase, Golemo Selo i Drenovac, a u Gradnji, Studeni i Trsteni postojali su Mesni narodni odbori koji su ukinuti 1952. godine. Godine 1955. ukinute su opštine Golemo Selo i Drenovac i pridružene opštini Vlase. Opština Vlase ukinuta je 1965. godine i sva njena sela uključena su u opštinu Vranje. Teritorija je sada podeljena u tri mesne zajednice, i to: MZ Golemo Selo (Golemo Selo, Dupeljevo, Lalince, Mijakovce, Mijovce, Ostra Glava, Studena i Tumba), MZ Vlase (Vlase, Gradnja, Dragobužde, Kruševa Glava, Roždace, Smiljević, Stance, Strešak, Trstena, Urmanica i Uševce) i MZ Drenovac (Drenovac, Dobrejance, Sikirje).

Stanovnici Poljanice bave se pretežno poljoprivredom, iako je zemlja lošeg kvaliteta, većinom 6. i 7. klase. Uglavnom ekstenzivno, najzastupljenije je ratarstvo, zatim stočarstvo, živinarstvo, voćarstvo i u manjoj meri povrtarstvo. Sem u posebno nepovoljnim uslovima (ratovi, velike suše) većina se stanovništva uspešno izdržavala od svoga rada, a bilo je i za tržište (žitarice, vuna, živa stoka, sir, jaja, živina, rakija, pasulj, orasi). U stara vremena, svi proizvodi prodavani su u Vladičinom Hanu, zatim u Vranju, a od kraja 20. veka na pijaci u Vlasu. Retki pojedinci su se bavili zanatom i tako dopunjavali prihode od poljoprivrede. Odavno je u Poljanici bilo zanatlija koji su zadovoljavali skoro sve potrebe stanovništva, tako da je samo izuzetno moralo da se odlazi u Vranje. Ranije su bili poznati kačari, kolari, kiridžije, rabadžije, berberi, krojači, užari, mutavdžije, oružari (tufegdžije), vijači, mesari, grnčari, bombondžije, kalajdžije, samardžije, obućari, koritari, korpari, vodeničari, i jedan valjavičar, a sada postoje samo stolari, svirači, trgovci, kovači, potkivači, limari, zidari, bravari i mehaničari. Zanatlije su ranije, pa uglavnom i sada, svoje usluge pružali uz svoje redovne obaveze u poljoprivredi. Od privrednih preduzeća trenutno radi pogon fabrike Jumko iz Vranja, a od tzv. malih preduzeća nekoliko prodavnica mešovite robe, strugara i električnih mlinova, jedan pogon za izradu elemenata stolarije, jedna benzinska pumpa i dve-tri mini-farme ovaca i goveda.

Poljanica je, zbog svog geografskog položaja, daleko od prirodnih prohodnih pravaca, relativno dugo bila bez dobrih puteva i sa slabim vezama u svim pravcima. Dok je bila administrativno vezana za Vladičin Han, postojao je i održavao se običan zemljani put na toj relaciji, sada skoro potpuno zarastao u korov. Ka Leskovcu, kad je bilo nužno, putovalo se peške ili na konju samim vodotokom Veternice, sve do izgradnje puta za Vučje preko planine Kukavice. Prema Vranju, dugogodišnjem i sadašnjem administrativnom centru, do sredine prošlog veka bio je u upotrebi klasični zemljani put bez tvrde podloge. Izgradnjom puta sa makadamskom podlogom i njegovim asfaltiranjem šezdesetih godina, zatim otvaranjem redovne autobuske linije Vranje – Vlase – Mijovce, veze sa Vranjem su znatno poboljšane. Međutim, poprečnih puteva u Poljanici skoro da nema ili su u vrlo lošem stanju.

U Poljanici je prva osnovna škola otvorena u Gradnji između dva svetska rata. Sada postoji jedna osnovna (osmogodišnja) škola u Vlasu, a četvorogodišnje škole su u Golemom Selu, Gradnji, Uševcu, Dobrejancu i Drenovcu. Ambulante su u Vlasu i Mijovcu, a veterinarska ambulanta u Vlasu. Crkve su u selima Drenovac, Sekirje, Smiljević, Vlase, Gradnja, Golemo Selo i Ostra Glava, od kojih samo ona u Golemom Selu ima paroha.

Između dva svetska rata tek po neko je mogao računati na državno zaposlenje, na dužnosti kao što su graničari, žandarmi, opštinski pisari, delovođe i kuriri, šumski radnici i eventualno šumari, svi bez prava na penziju. Posle Drugog svetskog rata, porastom broja pismenih, počinje školovanje i zapošljavanje učitelja, profesora, lekara (doktora), oficira, trgovaca, ugostitelja. Nerado se je išlo na rad u druge krajeve ili u inostranstvo. Za početak takvog rada može se uzeti čest odlazak u Banat u berbu kukuruza za naturalnu naknadu i zaposlenje kao fizički radnik u građevinska preduzeća Beograda i Čačka. Otvaranjem velikih preduzeća u Vranju (Simpo, Jumko, Koštana, Alfa, Zavarivač) i dobrim izgledima za zaposlenje u Beogradu, ubrzao se je odliv stanovništva iz Poljanice a što je još više naglašeno masovnijim odlaskom na rad u inostranstvo šezdesetih godina prošlog veka.

Prirodna bogatstva Poljanice sastoje se u zdravoj, relativno nezagađenoj životnoj sredini, čistom planinskom vazduhu, bogatoj bukovoj i hrastovoj šumi, atraktivnim uslovima za lov i sportski ribolov, lekovitom bilju i šumskom voću, raznovrsnim gljivama.

• Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
• Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-00-9
• Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
• Poljanica i Klisura, Rista T. Nikolić, 1905, Etnografski zbornik, knj.IV
• Poljanica, Momčilo Zlatanović, 1998, Učiteljski fakultet Vranje
• Zbornik dokumenata Vojnoistorijskog instituta, knjiga 3 i 4
• Biografija Stepe Stepanovića, http://www.namestuvoljno.com/magazin/^{[mrtav link]}
• Arhiv Vranja, Registar fondova, http://www.vranjearhiv.com/
• Zvanični sajt Eparhije vranjske, http://www.eparhijavranjska.org/

Poljanica na Wikimedijinoj ostavi

• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)