Asepsa
Asepsa je pojam u medicini kojim se označava stanje bez živih mikroorganizama na zavojnom materijalu, medicinskim instrumentima, vešu, itd. Asepsa se postiže fizičkim sredstvima: ključalom vodom, vodenom parom, vrelim vazduhom, za razliku od antisepse, koja u suštini ima isti cilj kao i asepsa, ali se njom označava sprečavanje rasta i razmnožavanja mikroorganizama primenom hemijskih sredstva; na primer: oktanisepta, joda, alkohola itd.[1]
- Aseptičan, odnosno sterilan, je apsolutan pojam koji označava nepostojanje nikakvih mikroorganizama na sterilnom predmetu;
- Dezinfikovan je relativan pojam koji označava nepostojanje mikroorganizama ne nekom predmetu ili, ako postoje mikroorganizmi, oni su toliko oslabljeni da ne mogu izazvati infekciju.
Asepsu ili sterilizaciju medicinskih instrumenata toplotom (plamenom) među prvima koristili su lekari u antičkom Rimu. Međutim, sa ovom praksom je prekinuto tokom srednjeg veka, što je imalo za posledicu značajni porast morbiditeta i mortaliteta nakon hirurških zahvata. Zbog nepoštovanja principa asepse sve do polovine 19. veka, npr. amputacija udova bila je praćena smrtnim ishodom u oko 50% slučajeva tokom postoperativnog lečenja.[2]
Antisepsu kao postupak kod kojeg se uništavaju svi oblici mikroorganizama, smanjuje njihov broj, sprečava rast i razmnožavanje, prvi je uveo u medicinsku praksu 1867. godine Džozef Lister (1827-1912). Uvođenju ove metode prethodilo je otkriće Luja Pastera da su mikroorganizmi prouzrokovači infekcija. To je usmerilo Listera na razmišljanje da pojava i širenje mikroorganizama u rani dovodi do visoke postoperativne smrtnosti (mortaliteta). Nakon što je započeo tretiranje operativnih rana karbolnom kiselinom (fenolom), pranje ruku u 5% karbolnoj kiselini i prskanjem operativnog polja istom, Lister je postigao neverovatno veliko snižavanja incidence sepse i spetičnog šoka.[3]
To je samo bio samo uvod u revolucionarna otkrića moderne asepse i antisepse i početak primene sterilizacije instrumenata, upotrebe hirurških rukavica i pripreme pacijenata i ruku hirurga za hirurške procedure.
Asepsu kao postupak kod kojeg se isključuje mogućnost infekcije, odnosno infekciju svodi na najmanju moguću meru, kao što to čini sterilizacija instrumenata vrelim vazduhom, parom ili ključalom vodom, ili upotreba zaštitnih maski i drugih sličnih fizičkih metoda, i načina aseptičkog rada, prvi je uveo u medicinsku praksu profesor hirurgije u Berlinu, Ernst fon Bergman 1890. godine. On je smatrao da je asepsa samo prelazni stdijum ili jedna faza u savlađivanju infekcije u toku operacije. Ernst fon Bergman je otkrićem autoklava, uređaja koji se koristi za sterilizaciju hirurških instrumenata, omogućio uspešnu primenu metoda aseptičnog rada u svim granama medicine, što je značajno uticalo i na smanjenje broja jatrogenih i bolničkih infekcija.
Po drugim izvorima, upotrebu zaštitnih maski i drugih sličnih fizičkih metoda i načina aseptičkog rada prvi je uveo škotski hirurg i ginekolog Robert Lavson Tait (1845—1899) u Birmingenu, 1890. godine. Principi i legendarne uredbe koje uveo Robert Tait ostale su da važe i do današnjih dana.[4][5][6]
Tek je Schimmelbusche, Bergmanov učenik, 1892. formulisao i opisao tehniku asepse kakvu je sprovodio njegov učitelj. Tako je asepsa izbila u prvi plan i zamenila antiseptičke metode u svim klinikama sveta.
Značaj asepse ogleda se u potpunom uništenju klica fizičkim metodama (toplota), po čemu se ona razlikuje od antisepse koja se zasniva na primeni hemijskih metoda. Asepsa je, za razliku od antisepse, metoda profilakse, a antisepsa metoda profilakse, ali i terapije. Primenom antiseptičkih metoda sprečava se ulazak klica u organizam ili sprečava površinsko zagađenje rana, a zasniva se na obeskličavanju zavojnog materijala i instrumenata koji tako postaju aseptični (sterilni).
Tako pripremljen materijal ostaje sterilan sve do ponovnog zagađenja, bilo zbog upotrebe ili nepropisnog čuvanja, u kom slučaju ga treba ponovo sterilisati (resterilisati).
Površinske infekcije operativnog polja javljaju se u oko 5% čistih operacija. Takođe, infekcije su jedan od najčešćih razloga pojave bolničkih ili jatrogenih bolesti, koje dovode do produženja dužine bolničkog lečenja i boravka u jedinicama intenzivne nege i uvećavaju za pet puta mogućnost ponovnog prijema bolesnika i skoro dvostruko uvećavaju smrtnost bolnički lečenih lica.
Ove infekcije se ispoljavaju u periodu od 30 dana nakon operacije i zahvataju samo kožu i potkožno tkivo. Praćene su gnojenjem, prisustvom bakterija u kulturi ili postojanjem jednog od sledećih kliničkih znakova: bol ili osetljivost na dodir, lokalizovan otok, crvenilo i/ili osećaj toplote. Najčešći uzročnici su stafilokokus aureus i koagulaza negativni stafilokok, koji mogu biti deo normalne flore kože. Infekcije operativne rane su obično polimikrobnog karaktera i prouzrokovane su kako aerobnim, tako i anaerobnim mikroorganizmima. Treba naglasiti da sve više bakterija pokazuje rezistenciju na antimikrobne lekove što predstavlja i sve veći problem u terapiji.[7]
Kontaminacija mikroorganizmima prethodi nastanku površinske infekcije. Kvantitativno izraženo, ukoliko je operativno mesto kontaminisano sa više od 105 mikroorganizama po gramu tkiva, postoji značajan rizik za nastanak infekcije. Međutim, razvoj infekcije je pre svega posledica složene interakcije između stanja pacijenta, vrste operativne procedure i uzročnika infekcije.
Smatra se da većina mikroorganizama dospeva na operativno mesto tokom izvođenja hirurške procedure, mada je moguć njihov transport i postoperativno, bilo hematogeno, limfogeno ili direktnim kontaktom. Najveći rizik za inokulaciju operativnog mesta mikroorganizmima je u periodu između pravljenja operativne incizije i njenog zatvaranja, a kritična procedura je priprema operativnog polja. Koža ima svoju stalnu saprofitnu floru i smatra se da oko 1.000 klica živi na 1 sm² kože. Prema tome, na koži pacijenta koji će biti operisan nalazi se veliki broj mikroorganizama koji mogu biti uzročnici infekcije.
Kako je poželjno da ovaj broj mikroorganizama na koži bude što je moguće manji, to se može postići pravilnom preoperativnom pripremom bolesnika primenom odgovarajućih metoda antisepse, uz prethodno sprovedenu asepsu medicinskih instrumenta i medicinskog veša i zavojnog materijala. U tom cilju služimo se hemijskim sredstvima, čime se i antisepsa razlikuje od asepse, koja se služi fizičkim metodama.
Aseptičana metoda u medicini je ona koja se zasniva na tome da se u medicinskim procedurama upotrebljava samo medicinski materijal ili oprema (instrumenti) koji je prethodno potpuno obeskličen, odnosno sterilan ili aseptičan, odnosno materijal koji na sebi ne sadrži bilo kakve patogene ili apatogene mikroorganizme.
Metode koje se primenjuju asepsi nose naziv sterilizacija (priprema materijala fizičkim metodama-toplotom, zračenjem ili gasom). Predmet pravilno podvrgnut sterilizaciji postaje aseptični–sterilan i na sebi ne sadrži bilo koje mikroorganizme.
- ↑ Petkovic S . Bukurov S. Hirurgija. Medicinska knjiga. Beograd-Zagreb (1987). pp. 2-16.
- ↑ Ananthanarayan, Panikar Textbook of Microbiology. . ISBN 978-81-250-2808-6. pp.
- ↑ Dennis G. and Maki MD. Lister Revisited: Surgical Antisepsis and Asepsis. N England J Med 1976;294:1286-7.
- ↑ „Lawson Tait and opposition to germ theory: defining science in surgical practice”. Journal of the history of medicine and allied sciences 53 (2): 99-131. 1998. Apr 1998. DOI:10.1093/jhmas/53.2.99.
- ↑ Shepherd, J A. (1986). „The contribution of Robert Lawson Tait to the development of abdominal surgery”. Surgery annual 18: 339-49. PMID 3510469.
- ↑ „Classic pages in obstetrics and gynecology. Robert Lawson Tait. General summary of conclusions from one thousand cases of abdominal section”. Am. J. Obstet. Gynecol. 118 (5): 717. 1974. PMID 4591897.
- ↑ Edwards PS, Lipp A, Holmes A. Preoperative skin antiseptics for preventing surgical wound infections after clean surgery. Cochrane Data base Syst Rev 2004;(3):CDOO3949.