Ligùria

Coordinadas: 44°27′N 8°46′E / 44.45°N 8.766667°E44.45; 8.766667

Sa Ligùria (AFI: /liˈɡurja/; Ligûria in lìgure) est una regione italiana a istatutu ordinàriu de s'Itàlia nord-otzidentale chi contat unos 1.550.640 bividores, cun cabulogu Gènova.

Est infùndida a sud dae su Mare Lìgure, a ovest allacanat cun sa Frantza (regione Proventza-Alpes-Costa Asula), a norte cun su Piemonte e cun s'Emìlia-Romagna e a sud-estu cun sa Toscana. Sa regione faghet parte de s'Euroregione Alpes-Mediterràneu.

Su nùmene derivat de s'antiga populatzione de sos Lìgures, fintzas chi in realidade sas làcanas de sa Ligùria antiga fiant prus istèrridas de sas de s'atuale regione e incluiant totu sa pranura piemontesa a sud de su Po, s'atuale Lombardia sud-otzidentale de su Ultres-Po de Pavia fintzas sa sa bènnida a pare de su Ticino in su Po, is zonas de motigru e montosas de sa Provìntzia de Piacenza, s'atuale Lunigiana e su Nitzardu fintzas a su riu Varo; is atuales làcanas amministrativas, definidas petzi in su 1923^[1], cumbinant in manna mesura cun is de s'istòrica Repùblica de Gènova.
Fintzas a su 1860 sa tzircuscritzione amministrativa de sa Ligùria, chi partenet dae su 1815 de su Regnu de Sardigna, cumprendiat fintzas sa Provìntzia de Nitza Marìtima^[2], tzèdida a pustis a sa Frantza a cunsighidu de su Tratadu de Torinu de su 24 martzu 1860 cun s'etzetzione de su tzircundàriu de Sanremo e de su de Porto Maurizio, intrados a fàghere parte de su Regnu de Itàlia.

Segundu unu logu comunu, sa Ligùria diat èssere istrinta intre su mare e sas cadenas montosas de sos Alpes e de sos Apenninos: de cunsighèntzia sa regione diat pòdere èssere reduida a duos fasches costerinos, a estu e a ovest de Gènova: sa Ribera de Potente e sa Ribera de Levante. In realidade, sa Ligùria cumprendet fintzas mannas portziones de territòriu tributàrias de su lutone de su Po a norte de sa serra de monte alpinu-apennìnica (unu 28% de sa superfìtzie regionale partenet a su lutone padanu) e agiomai totu su retroterra marìtimu, su longu tretu de litorale cumprèndidu intre sas istòricas làcanas cun sa Frantza (Rio San Luigi acanta de Grimaldi de Ventimiglia) e sa bàscia badde de su Magra in is intòrrios de Sarzana e Aulla (Provìntzia de Massa Carrara): custa làcana orientale aparesset nointames prus pagu definida, ca cumbinat petzi in parte cun su cursu bàsciu de su riu Magra e incluet parte de sa prana litorànea de Luni.

A unu critèriu amministrativu (segundu su cale diat èssere de cunsiderare in amministrativamente lìgure a su nessi totu su chi est postu a sud de sa serra alpinu-apennìnica in su tretu Grimaldi-Mortola/Passu del Bracco) si sutraet carchi àrea marghinale de su territòriu de sa Ligùria "fìsica", chi pro resones istòricu-polìticas partenent a unas àteras amministratziones regionales o istatales; est su casu de sa mèdia e arta Badde Roia (a longu perricada intre Repùblica de Gènova, Ducadu de Proventza e Ducadu de Savoja e oe in die amministrativamente frantzesa, a pustis de èssere istada lìgure^[3] e piemontesu) e de sas artas baddes de sos arriares Pennavaira e Neva (cun is burgos de Alto, Caprauna e Cerisola chi, puru abarrende in su ròdiu de influèntzia econòmicu-cumertziale de sa tzitade de Albenga, sunt istados pro tempus longu compidados dae su Ducadu de Savoja e a fatu inclùidos in sa Provìntzia de Cuneo).

A sa Ligùria est acapiadu istoricamente e linguisticamente su Oltregiogo in provìntzia de Alessàndria cun Novi Lìgure, Ovada, Arquata Scrivia chi cumprendet parte de sas baddes Orba, Lemme, Scrivia, Borbera e Spinti. S'Oltregiogo est istadu parte de sa Repùblica de Gènova fintzas a su 1797, a fatu de sa Repùblica Lìgure fintzas a su 1805 e a pustis de sa restauratzione de sa Provìntzia de Novi, parte de sa Partzidura de Gènova. Est istadu annessionadu a su Piemonte a pustis de su decretu Rattazzi de su 1859. S'ìsula de Capraia est istada parte de sa Ligùria fintzas a su 1925 e de s'Artzidiòtzesi de Gènova fintzas a su 1977.

Sa Ligùria est una regione de atraida turìstica manna pro more de sas bellesas antròpicas e naturales, intre cales si distinghe[nt - a ponente - sa Ribera de sos Frores e - a levante - Portofino, Cinque Terre e Porto Vènere.