Napaykuy
Napaykuy icha Rimaykuy nisqaqa huk runawan rimanakuyta qallarinapaq icha tukuchinapaq, chay runata, runakunata taripaspa icha paymanta saqirparispa, payta kacharparispa ima rimasqapas, huk runaman allin kayta munapuspa.
Napaykunakuspaqa makinchikkunata haywarinakusunchik icha marq'anakusunchik. Hinallataqmi kacharparispaqa, icha makinchikwan raphapapasunchik. Huk mama llaqtakunapitaq rimaykunakullaspa manam makita haywarinakunkuchu, ahinataq Asyapi - Chunwapi, Nihunpi - k'umukullankum.
Kaymi huk taripay allin simi napaykuykuna (qhichwa simipi):
- Rimaykullayki taytay/mamay! - Chaskillaykim mamay/taytay!
- Allillanchu? - Allillanmi!
- Ima hinallataq kachkanki? (Imaynallataq kachkanki?) - Allinllam!
- Allin p'unchaw taytay/mamay (tayta ... / mama ...)! - Qampaqpas mamay/taytay!
- (kastilla simimanta chaskisqa ¡Buenos días! nisqapas)
- Allin ch'isi taytay/mamay (tayta ... / mama ...)! - Qampaqpas mamay/taytay!
- (kastilla simimanta chaskisqa ¡Buenas tardes! nisqapas)
- Allin tuta taytay/mamay (tayta ... / mama ...)! - Qampaqpas mamay/taytay!
- (kastilla simimanta chaskisqa ¡Buenas noches! nisqapas)
- Ama llulla, ama suwa, ama qilla! - Qampas hinallataq!
Kay hinatam huk runata qayakunchik:
- Yaw! - wawqipura (huk qhari huk qharita)
- Paw! / Yay! - panita (huk qhari huk warmita)
- Ñay! / Ña! - ñañapura (huk warmi huk warmita)
- Tuy! - turita (huk warmi huk qharita)
Kaymi huk saqirpariy, kacharpariy rimakuna:
- Rikunakusunchik!
- Tupanakusunchik!
- Rikunanchikkama!
- Tupananchikkama!
- Huk kutikama!
- Huk p'unchawkama!
- Ratukama!