Ij rest ëd l'aquedot an ÀichLa presensa dl'òm ant l'area 'd Cartòs a l'é motoben antica: j'artrovament ëd piolòt an pera seulia e 'd cit utiss a mostro ch'ël teritòri a l'era dagià abità a parte dal Neolìtich. Ant l'Età dël fer coste bande a l'ero popolà da tribù ligurin-e, dla branca djë Statielli. A-i son stàit djë studios ch'a l'han provà a identifiché con Cartòs un-a dle lor sità pì importante, Caristo, cità da Tito Livio për na bataja dël 173 a.C., ma a smìa pì belfé ch'ël sènter prinsipal djë Statielli as trovèissa ant ël leugh ëd l'atual Àich (Aquae Statiellae an latin). Artrovament d'época roman-a a mostro ch'a l'ero present vàire cit ansediament con vile abità e fàbriche 'd mon, ch'a l'han lassane canaj 'd piomb, cop, muraje, statuëtte an bronz, anej d'òr e monede d'argent. Dal torent Er ant ël teritòri 'd Cartòs dël prim sécol prima 'd Crist, ij roman a l'han fàit parte l'aquedot ch'a portava l'eva an Àich con ën condot longh sirca 14 km, an part sota tèra e an part sospèis e dont ancheuj a n'arman-o dij pilastr an corispondensa dl'atraversament ëd la Bormia. Dòp la fin ëd l'Imperi Roman, davzin a Cartòs a passava 'l confin antra le tère dij Bisantin, ch'a ocupavo ancora la Liguria, e le tère dij Longobard: a testimoniansa 'd sòn a son stàite artrovà dle monede d'òr bisantin-e. La tor medievalAnt l'Àuta Età 'd Mès e fin al sécol ch'a fa XIV, ël pais a resta sota a la giurisdission dij vësco d'Àich. A parte dal 1382, ël borgh ëd Cartòs a l'é anfeodà a la famija dj'Asiné, d'orìgin astesan-a, ch'a lo goerno fin al Setsent.
A l'inissi dël Setsent, an séguit a la guèra 'd sucession ëspagneula e al sucessiv Tratà d'Utrecht, Cartòs a passa al Ducà 'd Savòja 'd Vitòrio Medeo II e pì tard al Regn ëd Sardëgna. D'apress a l'época dla dominassion fransèisa ëd Napoleon Bon-a-part, dël 1815 a torna ant ël Regn ëd Sardëgna e a l'é aministrà sota a la Division (peui Provinsa) ëd Lissandria, a la Provinsa (peui Sircondari) d'Àich e al Mandament ëd Ponson.
