Yehudi Menuhin

Pochodził z rodziny żydowskiej. Syn Moshe Menuhina i nauczycielki gry na fortepianie Maruthy Sher. Z urodzenia Amerykanin, z wyboru Brytyjczyk. Naukę gry na skrzypcach rozpoczął w wieku czterech lat u Sigmunda Ankera w San Francisco, a następnie kontynuował u Louisa Persingera^[2]. Publicznie zadebiutował w wieku siedmiu lat. W wieku ośmiu, po raz pierwszy wystąpił w San Francisco, jako solista z towarzyszeniem San Francisco Symphony Orchestra, wykonując niezwykle trudną Symfonię hiszpańską Édouarda Lalo przy akompaniamencie jego pierwszego nauczyciela – Louisa Persingera. Od 1927 studiował w Paryżu u Georga Enescu, a w latach 1929–1930 u Adolfa Buscha^[3]. W Berlinie zadebiutował 6 stycznia 1927 w wieku 12 lat, gdzie po występie z Berlińskimi Filharmonikami pod dyrekcją Bruno Waltera okrzyknięto go złotym dzieckiem^[4].

Występował główne w Wielkiej Brytanii. Jako skrzypek był obok Jaschy Heifetza legendarnym wykonawcą Henryka Wieniawskiego i Niccola Paganiniego. Wielokrotnie odwiedzał Polskę, w której najchętniej koncertował w Poznaniu, współpracował także z Sinfonią Varsovia, której był pierwszym gościnnym dyrygentem^[6]. W czasie II wojny światowej dał ponad 500 koncertów dla żołnierzy amerykańskich i alianckich oraz koncertował na rzecz Czerwonego Krzyża.

W 1963 założył własną szkołę dla młodzieży pod Londynem w Anglii Yehudi Menuhin School, mającą kształcić nie tylko świetnych muzyków, lecz przede wszystkim, jak mówił istoty otwarte i zrównoważone.

W 1975 jako ówczesny prezydent Międzynarodowej Rady Muzyki działającej przy UNESCO ustanowił 1 października Międzynarodowym Dniem Muzyki^[7][8]. Jego najbardziej znanym uczniem jest Nigel Kennedy. Menuhin to także autor wielu książek, w tym autobiograficznej Unfinished Journey (1977). Za wybitne osiągnięcia w dziedzinie muzyki uhonorowany tytułem szlacheckim. 7 sierpnia 1983 roku wystąpił dla papieża Jana Pawła II w Castel Gandolfo razem z Polską Orkiestrą Kameralną Jerzego Maksymiuka^[9].

Był twórcą i dyrektorem festiwali muzycznych w Gstaad (Szwajcaria), Bath (Anglia) oraz Windsor Festival.

Od pobytu w Indiach w 1952 fascynował się jogą – filozofią, medytacjami i ćwiczeniami sprawnościowymi. Był uczniem twórcy jogi iyengarowskiej B.K.S. Iyengara^[10].

Jego związki z Polską rozpoczęły się w kwietniu 1984, kiedy przybył na zaproszenie Polskiej Orkiestry Kameralnej, jako solista i dyrygent. By sprostać wymaganiom zaplanowanego wówczas repertuaru do współpracy zaproszono wybitnych muzyków z całego kraju i powiększono skład zespołu do 40 osób^[11]. Po pierwszym entuzjastycznie przyjętym koncercie Yehudi Menuhin przyjął propozycję dyrektora Waldemara Dąbrowskiego oraz Franciszka Wybrańczyka i objął funkcję pierwszego gościnnego dyrygenta nowo powstałej orkiestry symfonicznej, która odtąd przyjęła nazwę Sinfonia Varsovia^[12].

W 1996 roku, z okazji przypadającej 80. rocznicy urodzin Yehudiego Menuhina, orkiestra Sinfonia Varsovia pod jego dyrekcją nagrała komplet symfonii Beethovena oraz Schuberta. Odbyła szereg tournée koncertowych po Europie, a następnie praktycznie po całym świecie (USA, Kanada, Brazylia, Chile, Argentyna, Japonia, Korea, Tajwan, Hongkong), dając łącznie 65 koncertów^[13].

Królowa Elżbieta II nadała mu tytuł Kawalera Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego (KBE)^[14] w 1965 (przysługujący tej klasie orderu tytuł szlachecki zaczął obowiązywać gdy w 1985 otrzymał obywatelstwo brytyjskie^[15]), w 1987 otrzymał Order Zasługi^[16], a w 1993 został odznaczony tytułem barona, czyli godnością para^[17] i członkostwem w Izbie Lordów.

Posiadał też holenderski Krzyż Komandorski Orderu Oranje-Nassau, francuskie Order Legii Honorowej II^[18], III^[19] i V klasy^[20] oraz Krzyż Komandorski Orderu Sztuki i Literatury, grecki Krzyż Wielkiego Komandora Orderu Feniksa, belgijskie Order Leopolda i Order Korony^[19], włoskie Krzyż Wielkiego Oficera i Krzyż Wielki Orderu Zasługi (1983^[21] i 1996^[22]), hiszpański Krzyż Wielki Orderu Zasługi Cywilnej (1995)^[23], węgierski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi (1996)^[24], niemieckie Krzyż Komandorski i Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi RFN^[25] (1956^[20] i 1997), portugalski Krzyż Wielki Orderu św. Jakuba od Miecza (1998)^[26].

Uhonorowany obywatelstwem miast: Edynburga, Bath, Reims, Warszawy, a także medalami Paryża i Jerozolimy.

Doktor honoris causa 27 uczelni na całym świecie m.in. Uniwersytetu Oksfordzkiego, Uniwersytetu Cambridge, Uniwersytetu w Bath, Belgijskiego Niderlandzkojęzycznego Uniwersytetu w Brukseli, Narodowego Uniwersytetu w Córdobie, Narodowego Uniwersytetu Muzycznego w Bukareszcie.

Za swoją autobiografię Niedokończona podróż otrzymał w 1972 nagrodę niemieckich krytyków na Międzynarodowych Targach Książki we Frankfurcie^[27].

W 1991 otrzymał izraelską nagrodę Wolfa w dziedzinie sztuki.

W 1972 został laureatem prestiżowej duńskiej Nagrody Fundacji Muzycznej Léonie Sonning.

W 1968 roku w uznaniu zasług za działania charytatywne otrzymał od Indiry Gandhi Pokojową Nagrodą im. Nehru.

Miał dwie siostry Hephzibah (pianistka) i Yaltah (pianistka, poetka i malarka)^[28]. Dwukrotnie żonaty z Nolą Nicholas (od 1938 do 1947), z którą miał dwójkę dzieci: Zamirę^[29] i Krova, oraz z primabaleriną Dianą Gould (od 1947 do 1999), z którą miał dwóch synów: Jeremiego (pianistę) i Gerarda.

Ostatni koncert dał 7 marca 1999 w Düsseldorfie, dyrygując Symfonią nr 3 a-moll Mendelssohna^[30]. Zmarł 12 marca 1999 w Berlinie na zawał serca, podczas europejskiej trasy koncertowej z orkiestrą Sinfonią Varsovią^[31]. Został pochowany w Londynie. Pogrzeb odbył się zgodnie z obrządkiem judaistycznym.

Nagrał ponad pół tysiąca płyt z samym tylko repertuarem skrzypcowym, nie licząc jego dyrygenckich dokonań.

• 1966: West Meets East
• 1968: West Meets East, Volume 2
• 1988: Menuhin And Grappelli Play Gershwin
• 1988: Menuhin & Grappelli Play Berlin, Kern, Porter & Rodgers & Hart
• 1988: Menuhin And Grappelli Play "Jalousie" And Other Great Standards
• 1988: The Very Best of Grappelli & Menuhin
• 1988: Menuhin & Grappelli Play Gershwin
• 1990: Jealousy: Hits Of The Thirties
• 1991: Concert of the Century
• 2009: The Great EMI Recordings Yehudi Menuhin
• 2009: 100 Best Menuhin
• 2012: Bach: Works With Orchestra

• W. Marchwica (red.), Słownik muzyki, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006, ISBN 83-7435-239-6, ISBN 978-83-7435-239-0.
• Yehudi Menuhin, Niedokończona Podróż. Dwadzieścia Lat Później, tłumaczenie Rafał Śmietana, 2002, ISBN 83-88667-15-7, 9788388667152.
• Yehudi Menuhin, Skrzypce i ja, Wydawnictwo Arkady, 2004, ISBN 83-213-4090-3.
• Yehudi Menuhin w bazie Filmweb
• Nowa encyklopedia powszechna PWN, Tom 5, Wydawn. Nauk. PWN, 1997, ISBN 83-01-11097-X, 9788301110970
• Portal wiedzy onet: Menuhin Yehudi. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-19)].

• Spotkanie Jehudi Menuhina z młodymi muzykami podczas wizyty w Warszawie w 1984 roku, film dokumentalny Andrzeja Brzozowskiego, 1985
• Yehudi Menuhin dyryguje Polską Orkiestrą Kameralną w Warszawie, 1984 na stronie KronikaRP
• Amerykański skrzypek Yehudi Menuhin prowadzi próbę z Orkiestrą Sinfonia Varsovia w Warszawie, 1989 na stronie KronikaRP
• Tony Palmer: Menuhin: A Family Portrait. Gonzo Multimedia, 2016. ISBN 1-908728-06-X. Brak numerów stron w książce