Wyznawca

Wyznawca (łac. confessor^[1], gr. ὁμολογητής, homologētēs) – termin stosowany w chrześcijaństwie dla określenia postaci otoczonej pośmiertnym kultem (łac. cultus inferior relativus), która zmarła śmiercią naturalną^[2][3].

Ewolucję semantyczną określenia „wyznawca” poznać można dzięki analizom historii kultu, dziejom literatury chrześcijańskiej i na koniec filologii^[4]. Określenie Confessor odnosiło się do świadków występujących przed sądami^[1]. U zarania chrześcijaństwa męczenników traktowanych jako „świadków” wiary nazywano Wyznawcami^[1]. Po pierwszej fali prześladowań chrześcijan, powstała w II wieku koncepcja potwierdzenia świętości bez ofiary krwi – męczeństwa, której świadectwo znajdujemy później u Cypriana z Kartaginy w jego powiedzeniu: „i pokój ma swoje wieńce”^[2]. Zaczęto upatrywać wzorów w bohaterach wiary realizujących biblijną doskonałość moralną „Bądźcie więc wy doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski.” (Mt 5, 48 BT) przez aktywną działalność apostolską łac. militia Christi^[1][5]. Rozróżnienie między męczennikami a tymi którzy znosili prześladowania za wiarę w Jezusa Chrystusa, ale nie ponieśli męczeńskiej śmierci wprowadził Tertulian określając ich jako „męczenników przyszłości” łac. benedicti martyres designati, zaś przeciwstawienie tytułów po raz pierwszy pojawiło się w liście gmin starożytnego Lugdunum i Vienne^[4][1]. Klemens Aleksandryjski określił cnotliwe życie zgodne z przykazaniami jako męczeństwo duchowe^[4]. Podział dotyczył uznanych za świętych, którzy byli przykładem powołania do świętości i określano ich mianem łac. confessores^[2][4]. Szczególny szacunek wzbudzał celibat z pobudek religijnych (na przykład u monachoi, monachi – ascetów z okresu między 250 a 350 r.), przyrównywany przez Metodego z Olimpu z męczeństwem^[1]. Przykłady żywotów opiewających męstwo ascetów wyszły spod piór Hieronima ze Strydonu, Kasjana z Imoli i anonimowego autora żywotów świętych Pachomiusza i Teodora z Tabenissi^[1][6]. W dziele Atanazego Wielkiego „Żywot Antoniego Pustelnika” nakreślony został ideał życia chrześcijańskiego z modlitwą, pokutą za bliźnich i opieką nad nimi – kwintesencją chrześcijańskiej solidarności^[1].

Wśród świętych „wyznawców” znajdujemy osoby o różnym pochodzeniu, ojców apostolskich, ojców Kościoła, eremitów, dziewice, wdowy i pokutnice^[7], ascetów, realizujących śluby czystości, biskupów i mnichów^[2][1]. Tytuł „wyznawcy” pojawia się w łac. Sacramentarium Veronese i wszedł do liturgii w późniejszych czasach w odniesieniu do świętych nie męczenników, zaś w mszałach i brewiarzach stosowano między innymi tytuły: confessores pontifices, confessores non pontifices, które to tytuły Kościół katolicki wycofał na mocy reformy liturgicznej wprowadzonej przez II sobór watykański^[1]. Przykładem pierwszego czczonego wyznawcy był Grzegorz Cudotwórca, kolejnymi otoczonymi kultem byli Bazyli Wielki, Piotr z Sebasty, Ambroży z Mediolanu, Marcin z Tours, Delfin z Bordeaux, a z powodu ascetycznego trybu życia: Hieronim ze Strydonu, Efrem Syryjczyk, na zachodzie najsłynniejszymi byli pierwszy w Rzymie, papież Sylwester I, oraz Rufin, Kasjan z Imoli, Sulpicjusz Sewer^[a], Paulin z Noli i Kasjodor^{[b][4][1][8][9]}. Współcześnie doskonałość moralna świętego wynikająca z wiary, udokumentowana w stopniu kwalifikującym do określenia jego przymiotów jako cnoty heroiczne opisywana jest terminem wyznawca^[10].