Wszoły
Wszoły (Mallophaga, l. poj. wszoł) – owady wtórnie bezskrzydłe, przystosowane do pasożytniczego trybu życia. Grupa parafiletyczna, obecnie nie stanowi taksonu. Tradycyjnie klasyfikowana była w randze rzędu lub podrzędu.
| Mallophaga[1] | |
 Felicola subrostratus – pasożytuje na kotach | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd |
wszoły |
Opis
edytujMają ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone, długie na 0,5-12 mm[2]. Odnóża są krępe i służą do przytrzymywania się na żywicielu. Czułki krótkie, 3-5-członowe. Ciało najczęściej pokryte gęsto włoskami oskórkowymi. Narządy gębowe gryzące, wyspecjalizowane; szczęki II silnie uwstecznione. Są zazwyczaj jajorodne, czasem partenogenetyczne, pasożytują na ptakach (piórojady) i ssakach (sierściojady). Żyją w piórach, włosach lub na skórze żywicieli. Odżywiają się piórami, włosami, komórkami naskórka oraz krwią zwłaszcza wydobywającą się z ran i zadrapań. Powodują chorobę zwaną wszołowicą.
Przenosiciele wielu mikroorganizmów chorobotwórczych. Mogą powodować szkody w hodowli ptactwa domowego. Są także przenosicielami tasiemca psiego.
Systematyka
edytujWszoły dawniej klasyfikowane były w randze rzędu[3][4] lub podrzędu[5]. Termin Mallophaga – wprowadzony do użytku w początkach XIX w. – obejmuje parafiletyczną grupę owadów obecnie klasyfikowanych w podrzędach Rhynchophthirina, Ischnocera i Amblycera. Wszoły i wszy tworzą rząd Phthiraptera[4].
Opisano ponad 3000 gatunków wszołów[4]. Przedstawicielem pasożytującym w sierści psowatych jest sierścień psi (Trichodectes canis), u owiec: Trichodectes ovis, na bydle: Trichodectes bovis, na koniach: Trichodectes equi, na ptakach brzuchacz Goniocotes gigas (kury), Goniocotes bidentatus i Goniocotes hologaster (gołębie), Bavicola bovis (bydło, u nasady ogona na grzbiecie i łopatkach)
Skamieniałości wszołów
edytujWszoły ze względu na swe małe rozmiary, delikatną budowę i brak muszli lub szkieletu zachowują się jako skamieniałości skrajnie rzadko. Do 2006 opisano wszoły z górnego triasu z Indii (Amblyceropsis indica i pokrewną wszołom wesz Anopluropsis khatamaensis), dolnej kredy z rejonu zabajkalskiego (Sarodectes vranskyi) oraz z eoceńskich skał z okolic Manderscheid w Niemczech (Megamenopon rasnitsyni). Jednak najnowsze badania ustaliły, że indyjskie okazy należą do roztoczy, okaz zabajkalski nie należy do wszołów, a być może i do owadów, zatem jedynym kopalnym gatunkiem wszoła jest eoceński Megamenopon rasnitsyni z Niemiec, reprezentujący podrząd Amblycera.
Przypisy
edytuj- ↑ Mallophaga, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Czesław Błaszak: Zoologia, Bezkręgowce tom 2, część 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 552. ISBN 978-83-01-17062-2.
- ↑ Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- ↑ a b c Barbara Wilkaniec (red.): Entomologia stosowana. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, 2009. ISBN 978-83-7160-538-3.
- ↑ Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-07907-X.
Bibliografia
edytuj- Dalgleish, R.C., Palma, R.L., Price, R.D., Smith, V.S. 2006. Fossil lice (Insecta: Phthiraptera) reconsidered. Syst. Ent., 31(4): 648-651.