Wittelsbachowie
Wittelsbachowie – jedna z najstarszych dynastii niemieckich. Jej przedstawiciele panowali w krajach niemieckich: Bawarii, Palatynacie Reńskim oraz przejściowo w Brandenburgii. Trzykrotnie zdobywali tron władców Niemiec, jednak nie zdołali go utrzymać w swej rodzinie. Zasiadali także przejściowo na tronach kilku państw europejskich: Szwecji, Danii, Węgier, Czech, Holandii, Grecji. Współcześnie, od 1919 roku uznawani przez jakobitów za prawowitych królów Anglii, Szkocji i Irlandii.
| |
| Kraj |
Niemcy (Bawaria, Palatynat), Grecja, Szwecja, Dania, Norwegia, Węgry |
|---|---|
| Tytuły |
cesarze rzymscy |
| Założyciel |
Otto I, hrabia Scheyern (zm. 1072) |
| Ostatni przedstawiciel | |
| Rok założenia |
XI w. |
| Rok złożenia z funkcji |
1918 |
| Pochodzenie etniczne | |
| Gałęzie |
Linia palatyńska |
Początki
edytujNazwa dynastii pochodzi od zamku Wittelsbach koło Aichach w Szwabii. W 1180 roku Otto V otrzymał księstwo Bawarii (jako Otto I). Jego syn Ludwik I Bawarski w 1214 roku otrzymał także Palatynat Reński. Dynastia kilkakrotnie się dzieliła. Po raz pierwszy w 1253 roku. Młodsza linia dolnobawarska uzyskała w osobie Ottona III w latach 1305–1308 tron Węgier. Linia ta wygasła w 1340 roku na Janie I. Jej ziemie przejęła linia starsza, górnobawarska. Ta ostatnia linia już w drugim pokoleniu podzieliła się na kolejne dwie główne linie. Starsza przejęła dobra w Palatynacie, młodsza w Bawarii.
Linia palatyńska
edytujJej założycielem był Rudolf I, od 1294 roku hrabia-palatyn reński. Jego syn Rudolf II w 1329 roku otrzymał uprawnienia elektora Cesarstwa (Rzeszy), czyli prawo do wybierania władcy Niemiec. Ruprecht III panował jako król niemiecki w latach 1400–1410. Rodzina jego potomków znacznie się rozrodziła, dzieląc na kilka mniejszych linii i gałęzi.
Ze związku morganatycznego elektora Fryderyka I Zwycięskiego z Klarą Tott z Augsburga wywodzi się linia książąt Löwenstein-Wertheim.
Z linii Pfalz-Neumarkt pochodził Krzysztof III, który w latach 1440–1448 panował w państwach Danii, Norwegii i Szwecji, połączonych Unią Kalmarską.
Z linii elektorskiej Pfalz-Simmern pochodził Fryderyk V wybrany w 1619 roku królem Czech (tzw. król zimowy). Powstanie, jakie wówczas wybuchło przeciwko Habsburgom w Pradze (defenestracja praska), stało się początkiem wojny trzydziestoletniej. W latach 1623–1648 linia palatyńska utraciła czasowo godność elektorów, przekazana książętom Bawarii.
Z linii Pfalz-Zweibrücken wywodzili się królowie Szwecji w latach 1654–1720: od Karola X Gustawa (jego najazd na Polskę znany jest jako potop szwedzki) przez Karola XI do Karola XII (przeciwnik Augusta II Mocnego w wojnie północnej, protektor Stanisława Leszczyńskiego) i Ulryki Eleonory.
Z linii Pfalz-Birkenfeld wywodził się książę Maksymilian I, sojusznik cesarza Napoleona I. Od 1799 elektor Bawarii, w 1805 roku przyjął za zgodą cesarza Francuzów tytuł króla Bawarii. Jego wnuk Otto panował w latach 1832–1862 jako król Grecji. Najbardziej sławnym był jego prawnuk Ludwik II, znany jako budowniczy bajkowych zamków. Z bocznej linii książąt w Bawarii (Herzog in Bayern) wywodziła się słynna cesarzowa Elżbieta (Sisi), żona cesarza Franciszka Józefa I, a także jej imienniczka Elżbieta Gabriela, żona króla Belgów Alberta I.
Wittelsbachowie byli zdecydowanymi przeciwnikami narodowego socjalizmu, za co więziono ich w obozach koncentracyjnych[potrzebny przypis]. Od 1996 roku spadkobiercą tytułu króla Bawarii jest książę Franciszek von Bayern (ur. 1933 r.). Przez współczesnych jakobitów uznawany także za króla Anglii, Szkocji i Irlandii.
Linia bawarska
edytujJej założycielem był Ludwik IV, od 1314 roku król niemiecki, a od 1328 roku cesarz. Jego potomkowie rządzili w Brandenburgii w latach 1320–1373 oraz w Holandii w latach 1354–1432. Najważniejsze były jednak posiadłości w Bawarii.
W XV wieku doszło do rozbicia dzielnicowego Bawarii i rozrodzenia dynastii. Zjednoczenia wszystkich rozbitych księstw dokonał książę Monachium Albrecht IV Mądry. Od 1583 roku do 1761 roku młodsi przedstawiciele książąt bawarskich zasiadali na tronie arcybiskupów i elektorów Kolonii.
W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1623 roku książę Maksymilian otrzymał odebraną kuzynom z Palatynatu godność elektora Cesarstwa. Po kończącym wojnę traktacie westfalskim 1648 godność elektora przysługiwała obydwu liniom dynastii: bawarskiej i palatyńskiej.
Po wygaśnięciu głównej linii dynastii Habsburgów (1740 rok), na podstawie układów jeszcze z czasów średniowiecza Wittelsbachowie bawarscy zgłosili pretensje do dziedzictwa po nich. Ostatecznie uzyskali chwilowo w latach 1742 – 1745 tylko tron cesarski w osobie Karola VII Albrechta (po kądzieli wnuk polskiego króla Jana III Sobieskiego). Na jego synu Maksymilianie III zmarłym w 1777 roku wygasła linia bawarska Wittelsbachów. Jej spadkobiercami zostali Wittelsbachowie z linii palatyńskiej.
Linie naturalne i morganatyczne
edytujZ potomków naturalnych wywodzi się:
- rodzina hrabiów von Holnstein aus Bayern. Założycielem był Franciszek Ludwik (1723–1780) syn naturalny cesarza Karola VII ze związku z baronówną Zofią von Ingenheim. Rodzina ta wygasła w linii męskiej wraz ze śmiercią hr. Ludwika w 1966 r.
Genealogia hrabiów von Holnstein aus Bayern na M. Marek, Genealogy.Eu
Z potomków małżeństw morganatycznych wywodzi się:
- rodzina Löwenstein-Wertheim. Założycielem był Ludwik (1463–1524), syn elektora Palatynatu Fryderyka Zwycięskiego i jego morganatycznej małżonki Klary Dett.
Genealogia rodziny von Löwenstein-Wertheim na M. Marek, Genealogy.Eu
Genealogia
edytujLinia bawarska
edytuj| Otto I 1117–1183 książę Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ludwik I 1174–1231 książę Bawarii i Palatynatu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Otton II 1206–1253 książę Bawarii i Palatynatu | Bela IV 1206–1270 król Węgier | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ludwik II Bawarski 1229–1294 książę Górnej Bawarii | Henryk XIII 1235–1290 książę Dolnej Bawarii | Elżbieta Arpadówna 1236–1271 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rudolf I Wittelsbach 1274–1319 książę Górnej Bawarii | Beatrycze 1292–1322 | Ludwik IV 1282–1347 cesarz | Małgorzata II 1311–1356 hrabina Hainaut i Holandii | Otto III 1261–1312 król Węgier | Ludwik III 1269–1296 książę Dolnej Bawarii | Stefan I 1271–1310 książę Dolnej Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Henryk XV 1312–1333 książę Dolnej Bawarii | Henryk XIV 1305–1339 książę Dolnej Bawarii | Otto IV 1307–1334 książę Dolnej Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ludwik V 1315–1361 margrabia Brandenburgii | Stefan II 1319–1375 książę Bawarii-Landshut | Ludwik VI 1328–1365 elektor Brandenburgii | Wilhelm I 1330–1389 książę Bawarii-Straubing | Albrecht I 1336–1404 książę Bawarii-Straubing | Otto V 1346–1379 elektor Brandenburgii | Anna 1326–1361 | Jan I zm. 1340 książę Dolnej Bawarii | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Meinhard III 1344–1363 hrabia Tyrolu | Stefan III 1337–1413 książę Bawarii-Landshut | Fryderyk 1339–1393 książę Bawarii-Landshut | Jan II 1341–1397 książę Bawarii-Landshut | Wilhelm II 1365–1417 hrabia Hainaut i Holandii | Albert II 1368–1397 hrabia Hainaut i Holandii | Jan III 1373–1425 książę Bawarii-Straubing | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ludwik VII 1368–1447 książę Bawarii-Ingolstadt | Henryk XVI 1386–1450 książę Bawarii-Landshut | Ernest 1373–1438 książę Bawarii-Monachium | Wilhelm III 1375–1435 książę Bawarii-Monachium | Jakobina 1401–1436 hrabina Hainaut i Holandii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ludwik VIII 1403–1445 książę Bawarii-Ingolstadt | Ludwik IX 1417–1479 książę Bawarii-Landshut | Albrecht III 1401–1460 książę Bawarii-Monachium | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Filip 1448–1508 elektor Palatynatu Reńskiego | Jerzy 1455–1503 książę Bawarii-Landshut | Jan IV 1437–1463 książę Bawarii-Monachium | Zygmunt 1439–1501 książę Bawarii-Monachium | Albrecht IV 1447–1508 książę Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ruppert 1481–1504 książę Palatynatu | Elżbieta 1478–1504 | Wilhelm IV 1493–1550 książę Bawarii | Ludwik X 1495–1545 książę Bawarii | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Otto Henryk 1502–1559 książę Palatynatu-Neuburg | Zuzanna 1502–1543 | Albrecht V 1528–1579 książę Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wilhelm V 1548–1626 książę Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksymilian I 1573–1651 książę Bawarii | Magdalena 1587–1628 | Wolfgang Wilhelm 1578–1653 książę Palatynatu-Neuburg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ferdynand Maria 1636–1679 elektor Bawarii | Filip Wilhelm 1615–690 książę Palatynatu-Neuburg | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksymilian II 1662–1726 elektor Bawarii | Józef Klemens 1671–1723 arcybiskup Kolonii | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Józef Ferdynand 1692–1699 książę Asturii | Karol VII 1697–1745 cesarz | Klemens August 1700–1761 elektor Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maksymilian III 1727–1777 elektor Bawarii | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||