Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe

Projekt powołania stowarzyszenia zajmującego się ratownictwem górskim powstał w 1907 roku. Wtedy to Mieczysław Karłowicz opublikował projekt założenia pogotowia^[4]. Śmierć Mieczysława Karłowicza, który zginął zasypany przez lawinę 8 lutego 1909, przyspieszyła prace nad powstaniem organizacji. W połowie tego roku organizowane pogotowie uczestniczyło też w akcji poszukiwania w Tatrach zaginionego prof. Ernesta Weissa^[5]. Organizacja została zarejestrowana 29 października 1909 we Lwowie^[6] pod obecną nazwą. Prezesem stowarzyszenia został Kazimierz Dłuski, naczelnikiem Mariusz Zaruski, a siedzibą TOPR-u – Dworzec Tatrzański^[7].

W 1910 w akcji ratunkowej na północnej ścianie Małego Jaworowego Szczytu, zginął jeden z ratowników – Klemens Bachleda – który nie usłuchał naczelnika, wzywającego go do powrotu słowami „Klimku, wracajcie”^[8]. Pomimo jego poświęcenia ranny taternik Stanisław Szulakiewicz zmarł, nie doczekawszy się pomocy.

W 1940 ratownicy zgodzili się przyjąć propozycję niemieckiego okupanta i przywrócić działalność TOPR-u, który funkcjonował w czasie wojny pod nazwą Freiwillige Tatra Bergwacht.

W 1952 Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe zostało włączone w strukturę Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, a cztery lata później ratownicy działali już pod nazwą Grupy Tatrzańskiej GOPR.

W 1963 po raz pierwszy użyto śmigłowca w akcji ratunkowej. Był to SM-1, pilotowany przez Tadeusza Augustyniaka. Helikopter przetransportował turystę ze złamaną nogą z Doliny Pięciu Stawów Polskich do zakopiańskiego szpitala.

W 1974 ratownicy wzbogacili się o pierwszego psa posiadającego licencję psa lawinowego. Był to „Cygan” – owczarek niemiecki.

W 1982 roku na ratowniczkę zaprzysiężono kobietę – Monikę Rogozińską^[9] (była to ostatnia nowa kobieta ratowniczka w TOPR aż do 2013 roku, kiedy to została zaprzysiężona Ewelina Wiercioch^[10]). W 1990 została powołana Fundacja Ratownictwa Tatrzańskiego TOPR^[11], aby wspierać ratownictwo górskie realizowane przez TOPR^[12].

W 1991 TOPR ponownie usamodzielnił się, wychodząc ze struktur GOPR-u. Rok później ratownicy tatrzańscy otrzymali od prezydenta Lecha Wałęsy śmigłowiec PZL W-3 Sokół, który miał wyższy pułap zawisu niż używany w tym czasie Mi-2, co pozwalało na bezpieczne prowadzenie akcji ratowniczej w wyższych partiach gór. Miał ponadto większy udźwig użyteczny w stosunku do tegoż śmigłowca, co pozwalało zabrać większą liczbę ratowników na pokład. Niespełna trzy lata później, 11 sierpnia 1994, śmigłowiec ten uległ katastrofie, w wyniku której zginęło dwóch pilotów (Bogusław Arendarczyk i Janusz Rybicki) oraz dwóch ratowników (Janusz Kubica i Stanisław Mateja).

W 1995 TOPR zaczął korzystać z nowego „Sokoła” obsługiwanego przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Początkowo maszyna stacjonowała w Zakopanem tylko sezonowo, od roku 2000 przeniesiono ją tu na stałe.

W 1999 TOPR został przyjęty w poczet członków Międzynarodowego Komitetu Ratownictwa Alpejskiego (IKAR).

W 2003 miał miejsce najtragiczniejszy do tej pory wypadek lawinowy w polskich Tatrach. 13-osobowa wycieczka licealistów z Tychów, zmierzająca na Rysy, została zasypana lawiną, która pochłonęła 8 ofiar śmiertelnych. Drugiego dnia akcji ratunkowej miała miejsce awaria „Sokoła”, podczas której zatrzymały się kolejno oba silniki śmigłowca. Henrykowi Serdzie (lecącemu bez ratowników na pokładzie, ponieważ zdołali oni bezpiecznie wyskoczyć w momencie zepsucia się pierwszego silnika) udało się wylądować autorotacyjnie; śmigłowiec uległ poważnemu uszkodzeniu (złamanie belki ogonowej), nie powodując jednak strat w obiektach naziemnych. Po tym incydencie Henryk Serda został zwolniony z pracy przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, zarzucające mu łamanie przepisów lotniczych. Pilot został uniewinniony od zarzutu spowodowania niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu powietrznym^[13], a w 2005 zasiadł ponownie za sterami wyremontowanego „Sokoła”, eksploatowanego od tej pory bezpośrednio przez TOPR^[14].

• TOPR 1909–1956:
  • Mariusz Zaruski (1909–1914)
  • Józef Oppenheim (1914–1939)
  • Zbigniew Korosadowicz (w 1945)
  • Tadeusz Pawłowski (w 1952)
  • Zygmunt Wójcik (1953–1956)
• Grupa Tatrzańska GOPR 1956–1991:
  • Zygmunt Wójcik (1956–1960)
  • Eugeniusz Strzeboński (1960–1964)
  • Zygmunt Wójcik (1964–1966)
  • Michał Gajewski (1967–1969)
  • Ryszard Drągowski (1969–1972)
  • Michał Jagiełło (1972–1974)
  • Tadeusz Ewy (1974–1976)
  • Stanisław Janik (1976–1977)
  • Ryszard Szafirski (1977–1978)
  • Jerzy Klimiński (1978–1981)
  • Jan Komornicki (1981–1982)
  • Stanisław Łukaszczyk Zbójnik (1982–1987)
  • Jan Komornicki (w 1987)
  • Piotr Malinowski (1987–1991)
• TOPR od 1991:
  • Piotr Malinowski (1991–1993)
  • Robert Janik (1993–1998)
  • Jan Krzysztof (od 1998)

Personel latający w TOPR w latach 1963–2003:

Piloci: Tadeusz Augustyniak (1930–2011), Bogusław Arendarczyk, Andrzej Brzeziński, Robert Hojdys, Józef Kania, Zbigniew Łukasik, Janusz Rybicki, Henryk Serda, Janusz Siemiątkowski, Wojciech Wiejak i Wiesław Wolański.

Zobacz w Wikiźródłach rotę Przysięgi TOPR

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe używa telefonów ratunkowych: 985 oraz (+48) 601 100 300^[23].

Z okazji 100. rocznicy powstania TOPR Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, na którym umieszczono fotografię jednego z pierwszych ratowników górskich TOPR^[24]. Na wierzchołku Rysów umieszczono pamiątkową tablicę oraz krzyż, które jednak zostały zdemontowane, gdyż zostały tam umieszczone nielegalnie przez nieustalone osoby^[25]. Także z okazji 100. rocznicy na DVD został wydany film Na każde wezwanie naczelnika o historii TOPR-u.

• Marek Grocholski. Rok po roku. „Tatry”. Jesień 2009. 30, s. 60-69. Tatrzański Park Narodowy. ISSN 0867-4531. 
• Błękitny krzyż. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981. Brak numerów stron w książce

• Oficjalna strona