Stary człowiek i morze

 

Akcja opowiadania rozgrywa się w ciągu czterech wrześniowych dni. Stary Santiago, który od 84 dni nie złowił ryby, wyrusza na połów^[1], pragnąc udowodnić, że mimo podeszłego wieku nie jest bezużytecznym i marnym rybakiem. W przygotowaniach do wyprawy pomaga mu kilkunastoletni Manolin^[4]. Stary człowiek wyrusza swą łodzią na głębokie wody, gdzie w końcu natrafia na gigantycznego marlina. Wykorzystując wszelkie swe siły i doświadczenie, łowi go po trzech dniach i w drodze powrotnej holuje przy swej łodzi. Zmuszony jest jednak walczyć z licznymi rekinami, które chcą mu odebrać zdobycz. Mimo uporczywej walki rybaka, stopniowo pożerają one rybę, pozostawiając z niej jedynie szkielet^[1]. Gdy po powrocie do portu zniechęcony Santiago idzie do domu spać, inni wyrażają zdumienie widząc szkielet przywiązany do jego łodzi. Zaniepokojony Manolin z ulgą odnajduje starego rybaka żywego i obaj planują iść jeszcze razem na połów^[1].

Stary człowiek i morze zawiera wiele tematów, które zajmowały Hemingwaya jako pisarza i jako człowieka^[1]. Już na pierwszych stronach opowiadania opisywana jest rutyna życia w kubańskiej wiosce rybackiej^[1]. Egzystencja rybaka opisana jest w oszczędnym stylu^[1]. Mając przeciw sobie zarówno wiek, jak i pecha, Santiago wie, że musi wypłynąć z dala od lądu, „daleko od wszystkich ludzi”, gdzie na pustej arenie morza i nieba zostanie rozegrany ostatni dramat^[1].

Fascynacją Hemingwaya była pomysłowość ludzi, którzy udowadniali swoją wartość poprzez stawienie czoła i pokonanie wyzwań natury. Kiedy starzec łapie marlina dłuższego od jego łodzi, poddawany jest kolejnej próbie, pracując krwawiącymi rękami. Bohater demonstruje zdolność ludzkiego ducha do ponoszenia trudów i znoszenia cierpienia^[1].

 

Utwór został nagrodzony w 1953 roku Nagrodą Pulitzera za prozę^[1]. W znacznym stopniu przyczynił się też do przyznania Hemingwayowi w 1954 roku literackiej Nagrody Nobla^[b][5][1].

• W 1958 roku ukazała się adaptacja filmowa z udziałem Spencera Tracy'ego^[1].
• W 1990 roku ukazała się adaptacja telewizyjna z udziałem Anthony'ego Quinna.

Motyw pojedynku człowieka z olbrzymim marlinem wykorzystał jako inspirację Frederick Forsyth w opowiadaniu Cesarz (The Emperor). Nawiązujące akcją i scenerią do utworu Hemingwaya, opowiada o podobnej walce, jaką na wodach wyspy Mauritius toczy z „miejscową legendą” – olbrzymim marlinem zwanym Cesarzem, przypadkowy amator połowów, starszy urzędnik bankowy Murgatroyd spędzający tam urlop. Najistotniejszą różnicę w fabule stanowi końcowy triumf rybaka amatora, który z szacunku dla swego przeciwnika uwalnia schwytanego marlina, czym zyskuje bezapelacyjne uznanie wyspiarzy^[6].

Opowiadanie jest lekturą szkolną w polskiej szkole podstawowej i średniej^[7].

• Stary człowiek i morze (film 1958)
• 100 najlepszych książek Norweskiego Klubu Książki