Stanisław Szczepanowski

Syn Jana Władysława i Wandy z Poplińskich. Ojciec, ur. w 1813 w Nagłowicach, pow. Jędrzejów, ukończył gimnazjum w Krakowie i prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim ze stopniem doktora. Miał trzy siostry: Teofilę Smoluchowską (matkę fizyka Mariana Smoluchowskiego), Benignę Wolską i Marię Jarecką. Pradziadek był członkiem Konfederacji Barskiej, potem w nieznanych okolicznościach stracił majątek.

Stanisław Antoni Szczepanowski uczęszczał w latach 1854–1857 do gimnazjum w Chełmnie i w latach 1857–1862 do szkoły realnej w Wiedniu. Po jej ukończeniu pracował z ojcem w latach 1862–1864 w Oraviczy w Banacie przy budowie kolei. W latach 1864–1867 studiował na wydziale ogólnotechnicznym Politechniki Wiedeńskiej. W latach 1867–1869 studiował chemię i ekonomię w École Centrale des Arts et Manufactures w Paryżu, a w 1869–1871 technologię chemiczną i ekonomię w Londynie, gdzie uzyskał dyplom inżynierski.

W Londynie utrzymywał się początkowo z pracy w prywatnym laboratorium analitycznym, a potem pracował w latach 1870–1879 jako urzędnik wydziału przemysłu i handlu Ministerstwa dla Spraw Indii (India Office). Pracował dla tego ministerstwa m.in. w eksperymentalnej dla Indii przędzalni bawełny w Manchesterze, potem poznawał przędzalnictwo lnu i konopi we Włoszech i studiował w Akademii Mleczarskiej w Mediolanie. We Francji zwiedzał fabryki włókiennicze i przemysłu rolno-spożywczego. Dokładnie poznał przemysł i mechanizmy gospodarcze Anglii, Szkocji i Walii. Badał też systemy podatkowe niektórych krajów europejskich i pozaeuropejskich (np. Persji). W 1877 przyjął obywatelstwo Anglii i zachował je do 1889. W 1878 zaproponowano mu, jako ekspertowi do spraw Indii, wspólną podróż do tego kraju z brytyjskim następcą tronu (późniejszym królem Edwardem VII), jednakże odmówił i w 1879 przeniósł się do Galicji.

W Galicji włączył się intensywnie do budowy przemysłu naftowego. W 1879 założył własną kopalnię ropy naftowej w Słobodzie Rungurskiej. Dowiercił się dużych, jak na tamte czasy, ilości ropy naftowej. Słoboda stała się wkrótce największą kopalnią ropy w Galicji. W 1880 założył w Słobodzie pierwszą w Galicji fabrykę maszyn górniczych, a w 1881 założył Pierwsze Towarzystwo Eksploatacji Nafty i Wosku Ziemnego w Słobodzie. W 1883 wybudował w Peczeniżynie najnowocześniejszą wówczas i największą rafinerię. W 1886 zbudował linię kolejową Peczeniżyn – Kołomyja oraz rurociąg naftowy Słoboda Rungurska–Peczeniżyn. Niestety, w 1887 został wyrugowany ze wszystkich tych interesów przez wspólników.

Nie zrezygnował jednak z dalszej rozbudowy przemysłu naftowego. W latach 1887–1889 miał niewielkie kopalnie w Równem i Wietrznie w powiecie krośnieńskim. W 1889 założył kopalnię w Kosmaczu, powiat Kosów. W latach 1889–1894 posiadał też niewielką kopalnię w Siarach pod Gorlicami. W Rypnem, w powiecie Dolina, miał ze wspólnikami dwie kopalnie. W latach 1894–1896 był właścicielem kopalni w Synowódzku Wyżnym, w powiecie Stryj, a w 1896 założył kopalnię w Grąziowej, powiat Stary Sambor. W 1888 rozbudował małą kopalnię w Schodnicy pod Borysławiem. Wkrótce produkcja tej kopalni przekroczyła ówczesną wydajność Borysławia i innych ośrodków w Galicji. Uruchomił też ze wspólnikiem rurociąg ropny ze Schodnicy, początkowo do Maźnicy, potem do Borysławia. Niestety, i tym razem w wyniku problemów finansowych stracił w 1894 Schodnicę, tuż przed dowierceniem rekordowego odwiertu. Schodnica okazała się bardzo ropodajna i była długi czas ważnym ośrodkiem przemysłu naftowego. Po tym niepowodzeniu Szczepanowski przestał się liczyć jako przedsiębiorca naftowy, odsprzedając też wkrótce pozostałe kopalnie naftowe.

Trzeźwy entuzjasta, rzecznik uprzemysłowienia Galicji. W 1889 założył Galicyjskie Towarzystwo Akcyjne dla Przemysłu Naftowego; był współzałożycielem Towarzystwa Szkoły Ludowej.

Nazywany był romantykiem pozytywizmu. Pisali o nim: Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Ignacy Sewer-Maciejowski (był bohaterem dwóch powieści: Nafta i Ponad siły), jemu dedykował Filozofię romantyzmu polskiego Stanisław Brzozowski.

Był ideologiem młodzieży w preharcerskich latach. Jego idee odrodzenia narodowego niezwykle silnie oddziaływały na młodzież (m.in. Eleusis, w tym Andrzej Małkowski), która realizowała je w skautingu, Legionach Polskich, harcerstwie.

 

Zmarł w Nauheim, gdzie został pierwotnie pochowany. Staraniem towarzystw naftowych jego prochy zostały przeniesione i pochowane na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie^[1].

Był autorem dzieła Nędza Galicji w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego (1888), studiowanego przez młodego Stefana Żeromskiego.

W 1881 ożenił się z Heleną z Wolskich, z którą miał dwóch synów: Witolda i Stanisława Wiktora oraz cztery córki: Florę, Zofię Helenę Antoninę, Eleonorę i Wandę^[2].

• Idea polska wobec prądów kosmopolitycznych (1901)
• Nędza Galicji w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego (1888) (w wersji cyfrowej w Podlaskiej Bibliotece Cyfrowej)
• Myśli o odrodzeniu narodowem
• Nafta i praca – złoto i błoto (1886)
• Nowoczesne granice naturalne Polski
• O polskich tradycyach w wychowaniu (1912)
• Widoki i drogi rozwoju gospodarczego ziem Polski

• Stanisław TadeuszS.T. Sroka Stanisław TadeuszS.T., Stanisław Antoni Szczepanowski, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2023-03-15] . Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. XLVII, Instytut Historii PAN, 2010–2011, s. 297–304 .
• StanisławS. Brzozowski StanisławS., Stanisław Szczepanowski – pionier rozwoju górnictwa naftowego, [w:] RyszardR. Wolwowicz (red.), Historia polskiego przemysłu naftowego, t. 1, Brzozów – Kraków: Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta w Brzozowie, 1994, s. 36–52, ISBN 83-901139-9-6 .

• Jacek Szczerbiński – Mógł być europejskim Rockefellerem
• Rafał Łętocha, Przeciw nędzy. Stanisław Szczepanowski i jego wizje wyjścia z kryzysu
• Publikacje Stanisława Szczepanowskiego w bibliotece Polona