Stanisław Maczek

Urodził się 31 marca 1892 w Szczercu, w ówczesnym powiecie lwowskim Królestwa Galicji i Lodomerii^[4] w rodzinie Witolda (1854–1926), adiunkta w tamtejszym c. k. Sądzie Powiatowym^[5] i Anny z Czernych (1852–1939), ziemianki. Rodzina ojca była pochodzenia chorwackiego, kuzynem Maczka był znany chorwacki działacz narodowy w międzywojennej Jugosławii – Vladko Maček^[6].

W 1894 rodzina Maczków przeniosła się do Drohobycza, gdzie Witold został ponownie zatrudniony jako adiunkt w c. k. Sądzie Powiatowym^[7]. W 1910 Stanisław ukończył c. k. Gimnazjum im. Franciszka Józefa w Drohobyczu i złożył maturę z odznaczeniem^[8]. Po ukończeniu gimnazjum przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910–1914 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego: filozofię ścisłą pod kierunkiem prof. Kazimierza Twardowskiego oraz filologię polską u profesorów Wilhelma Bruchnalskiego i Józefa Kallenbacha. Przygotował pracę magisterską poświęconą komentarzom Sebastiana Petrycego do dzieł Arystotelesa i Platona, występując na seminarium Twardowskiego z krytyką publikacji Stanisława Kota o Petrycym, w której sekundowali mu przyjaciele Wacław Komarnicki i Włodzimierz Jampolski(inne języki)^[9][10]. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i w 1912 dołączył do Związku Strzeleckiego^[11][12]. Następnie przyjął pseudonim Rozłucki^[12]. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej^[12].

Podczas I wojny światowej wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany wraz z pułkiem południowotyrolskim na front włoski. Został skierowany do Szkoły Oficerów Rezerwy 3 Korpusu. Po ukończeniu szkoły został dowódcą plutonu w 3 Pułku Piechoty Obrony Krajowej w Grazu^[13]. 14 czerwca 1915 został przeniesiony do II Pułku Strzelców Krajowych (15 stycznia 1917 przemianowany na II Pułk Strzelców Cesarskich). W grudniu tego samego roku został skierowany na front włoski nad rzekę Isonzo^[13]. Wiosną 1916 został instruktorem szkoły oficerskiej 14 Korpusu w Steyr. W październiku tego samego roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii^[14]. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami za które otrzymał odznaczenia austriackie. W lutym 1918 został ranny i trafił do wiedeńskiego szpitala^[15]. Następnie po jego opuszczeniu otrzymał trzymiesięczny urlop, który spędził we Lwowie^[16]. Podczas urlopu załatwił sprawy związane z uzyskaniem dyplomu studiów uniwersyteckich^[16]. Po zakończeniu urlopu wrócił na front włoski.

Walczył w jednostkach strzelców alpejskich i dosłużył się stopnia porucznika^[17]. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 zdezerterował i przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego^[18].

14 listopada 1918 Maczek zameldował się u płk. Juliana Swobody, dowódcy garnizonu Krosno i tego samego dnia otrzymał dowództwo kompanii krośnieńskiej, przybyłej do Sanoka i dalej przeznaczonej do odsieczy oblężonego Lwowa^[19][20]. 20 listopada pociąg „Kozak” wiozący oddział, z prowizorycznie opancerzonymi przednimi wagonami, wyruszył w kierunku Sanoka. Na dworcu w Ustrzykach Dolnych żołnierze Maczka opanowali wojskowy pociąg ukraiński, zdobyli cztery działa i w ataku na bagnety wyzwolili miasto^[21]. Później zdobyli węzeł kolejowy Chyrów^[22] i pobliski Felsztyn, ale dalsze natarcie – na Sambor – już się nie powiodło. Przez całą zimę 1918/1919 zreorganizowany 3 Batalion Strzelców Sanockich (w skład którego wchodziła wtedy kompania ckm dowodzona przez Maczka^[23]), pozostawał w Chyrowie, wiążąc duże siły ukraińskie.

W kwietniu 1919 batalion został przerzucony w rejon Sądowej Wiszni i wszedł w skład 4 Dywizji Piechoty gen. Aleksandrowicza. W sztabie dywizji zaproponowano Maczkowi, by – wykorzystując swoje doświadczenia i żołnierzy – utworzył „lotną kompanię szturmową”^[24] . Oddział ten (częściowo wzorowany na austriackich „Jagd-commando”), tworzyły 4 plutony strzeleckie i pluton ciężkich karabinów maszynowych i moździerzy. Dysponując dużą siłą ognia i możliwością szybkiego przemieszczania się na silnych wozach parokonnych po-austriackiego taboru, jednostka dowodzona przez Maczka niemal samodzielnie zdobyła Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów.

Po nadejściu kontrofensywy ukraińskiej, kompania – jako odwód dywizji – dostała rozkaz wycofania się ze Stanisławowa. Po drodze, w czerwcu 1919, przeszła walki o wioskę Czerniów i panujące nad okolicą wzgórze, silnie bronione przez Ukraińców. Bezpośrednio po zdobyciu tej pozycji porucznik Maczek został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego (formalne zatwierdzenie stopnia kapitana nastąpiło dopiero w 1920, po weryfikacji)^[25]. Potem lotna kompania szturmowa brała udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn i doszła aż do rzeki Zbrucz, za którą w połowie lipca 1919 wycofały się wojska ukraińskie, odrzucone w ten sposób na teren Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Jesienią 1919 Maczek, wraz z całą dywizją, został przerzucony na Wołyń^[26].

Po ustaniu walk polsko-ukraińskich, zimą 1919/1920, Maczek został przeniesiony do zadań sztabowych, początkowo w sztabie gen. Listowskiego^[27]. Wiosną 1920, gdy rozpoczynała się ofensywa kijowska wojny polsko-bolszewickiej, był już w sztabie 2. Armii gen. Raszewskiego. Wykonując zadania oficera łącznikowego sztabu armii (wtedy – w Łucku) i wysłany do grupy gen. Krajowskiego, kpt. Stanisław Maczek został odcięty od swojego sztabu przez oddziały Budionnego. W tej sytuacji zameldował się we Lwowie u gen. Iwaszkiewicza. Za jego zgodą odtworzył swój batalion szturmowy, włączony wkrótce w skład dywizji jazdy gen. Rómmla. 19 sierpnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej^[28].

W połowie sierpnia 1920 batalion kpt. Maczka, zdobywając miasto Waręż, przełamał front 24. dywizji sowieckiej i umożliwił wyjście dywizji kawalerii podążającej za armią Budionnego w kierunku Warszawy. Oddział o oficjalnej już nazwie „Baon szturmowy 1. dyw. kawalerii im. kpt. Maczka” został potem skierowany do Zamościa, gdzie uzupełniono sprzęt i przeszkolono żołnierzy. Później – wraz z całą dywizją – baon przeszedł w rejon rzeki Słucz, gdzie zastał go koniec działań wojennych.

 

 

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w Dowództwie 20 Dywizji Piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 40. Pułk Piechoty^[29]. W tym czasie przysługiwał mu obok stopnia wojskowego tytuł „adiutant sztabowy”^[29][30]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 317. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 40 pp^[30]. Później został przeniesiony do 26. Pułku Piechoty we Lwowie i przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie^[31]. 1 listopada 1922 został „powołany do służby Sztabu Generalnego z prawem jednorocznego doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej”^[31]. Od tego czasu przysługiwał mu obok stopnia wojskowego tytuł „przydzielony do Sztabu Generalnego”. 2 listopada 1923 został „odkomenderowany” z 26. pp do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze słuchacza jednorocznego kursu doszkolenia^[32]. Z dniem 15 października 1924, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do kierowanego przez ppłk. dypl. Ludwika Bociańskiego Wydziału Wywiadowczego Oddziału II Sztabu Generalnego i wyznaczony na stanowisko kierownika Ekspozytury Nr 5 we Lwowie^[33] z zadaniem prowadzenia wywiadu na temat obronności ZSRR^[34]. 1 grudnia 1924 prezydent RP nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[35]. W październiku 1927 opuścił Oddział II SG WP i został przeniesiony do 76. Pułku Piechoty w Grodnie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[36]. W marcu 1929 został przeniesiony do 81. Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie na stanowisko dowódcy pułku^[37]. 10 listopada 1930 prezydent RP nadał mu stopień pułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 i 12. lokatą w korpusie piechoty^[38]. 16 lutego 1935 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7. Dywizji Piechoty w Częstochowie^[39]. 30 października 1938, w Bielsku, w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10. Brygady Kawalerii^[40], pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.

W 1939 Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Nowym Wiśniczem, Rzeszowem (obsadzonym 8 września^[41]) i Łańcutem. 10 września po utracie Jarosławia i Radymna^[42] wycofał się za San w okolicach Leżajska^[43]. Od 15 września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września, po najeździe sowieckim na Polskę w wykonaniu rozkazu Naczelnego Wodza zmuszony był wraz z całą jednostką przerwać walkę z Niemcami i wobec nadciągających jednostek szybkich Armii Czerwonej przekroczyć granicę polsko-węgierską^[44].

15 listopada 1939, w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady^[45]. Za udział w wojnie obronnej 1939 otrzymał Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari^[46].

Gen. Maczek był zwolennikiem prowadzenia wojny w sposób nowoczesny, za pomocą cechujących się dużą manewrowością i szybkością samodzielnych pancernych związków taktycznych, które zapewniły m.in. Niemcom zwycięstwo w kampanii 1939. Jego zdaniem rola piechoty na polach bitew wyraźnie zmalała od czasów I wojny światowej a jej efektywność zależała od wsparcia m.in. lotnictwa i broni pancernej^[47].

Nie zatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 Maczek przedostał się do Francji^[45].

Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coëtquidan^[48]. Został dowódcą lekkiej brygady pancernej w Sainte-Cécile^[49]. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę.

Podczas agresji niemieckiej na Francję Maczek wyruszył 10 czerwca 1940 na front w Szampanii na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej (10éme Brigade de cavalerie blindée)^[50][51]. Osłaniał odwrót francuskiej 20 Dywizji Piechoty pod Champaubert-Montgivroux i walczył wraz z elementami 59 Dywizji Piechoty w rejonie bagien Saint Gond^[52][53].

Na skutek niewykonalnego rozkazu dowództwa o zajęciu Montbard i mostów na Kanale Burgundzkim resztki brygady Maczka zostały odcięte. 17 czerwca generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i rozpoczął odwrót na południe z pół tysiącem swych żołnierzy^[54]. Po rozformowaniu brygady 18 czerwca przedarł się do Marsylii w towarzystwie płk. Franciszka Skibińskiego i kilku innych podkomendnych^[55][56]. W drodze odebrał podziękowania od gen. Maxime'a Weyganda w Clermont-Ferrand^[57]. Otrzymawszy wiadomość, że jego rodzina dotarła do Maroka, skorzystał z pomocy znajomego oficera francuskiego wywiadu, by wydostać się spod obserwacji gestapo w przebraniu Araba (według innego źródła: szeregowca Legii Cudzoziemskiej^[57]) z grupą zdemobilizowanych żołnierzy Legii Cudzoziemskiej najpierw do Tunisu lub Oranu, a stamtąd do Casablanki. Następnie wraz z rodziną przez Gibraltar i Portugalię dotarł 21 września 1940 do Anglii^[58][59][60].

 

W Wielkiej Brytanii otrzymał przydział na stanowisko dowódcy 2 Brygady Strzelców^[61], do tego czasu dowodzonej przez gen. Rudolfa Dreszera. Brygadę Strzelców przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942 – w 1 Dywizję Pancerną z kwaterą w Edynburgu^[62][63].

Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego przeprowadził reorganizację dywizji i wymianę jej obsady personalnej w zgodzie z wytycznymi nowego Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego o odmłodzeniu kadry oficerskiej, dostosowując etaty do standardów brytyjskich dywizji pancernych. Plan ten został zatwierdzony przez gen. Sosnkowskiego na konferencji w Bovington w połowie września 1943^[64].

 

1 sierpnia 1944 1 Dywizja Pancerna wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen^[65]. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako „Maczuga”) przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen–Falaise^[66].

11 września 1944 sygnował obok gen. Sosnkowskiego i gen. Władysława Andersa zgodę na kapitulację powstania warszawskiego, przesłaną przez Dowództwo Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie z Londynu do dowódcy Armii Krajowej w Warszawie^[67].

W ciągłych walkach z Wehrmachtem gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale^[68]. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945 pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej^[69].

4 maja 1945 dywizja dotarła do bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty „Ostfriesland”^[70], resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz 8 pułków piechoty i artylerii.

19 maja 1945 w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, na wniosek kolegów z II Korpusu Kanadyjskiego, stworzyli tymczasowe lokum dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy, którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 uczestniczek powstania warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen.

Zgodę na utworzenie polskiego miasteczka wydał marszałek polny Bernard Law Montgomery. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońska, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowska. Ostatni Polacy opuścili osiedle we wrześniu 1948^[71].

23 maja przekazał dywizję gen. Klemensowi Rudnickiemu, a sam objął dowództwo I Korpusu Polskiego w Szkocji z nominacji pełniącego obowiązki Naczelnego Wodza gen. Andersa^[72]. Był przewidziany na dowódcę polskich sił okupacyjnych w Niemczech, jednak plany sprowadzenia przez niego I Korpusu do Niemiec nie powiodły się i w rezultacie Maczek pozostał w Szkocji^[73]. 1 czerwca 1945 został awansowany przez prezydenta Władysława Raczkiewicza do stopnia generała dywizji^[74][72].

 

 

 

 

 

 

 

 

Stanisław Maczek pozostał na emigracji w Edynburgu w Wielkiej Brytanii.

Od września 1945 dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji^[74].

26 września 1946 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie, na podstawie ustawy z 1920 o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Maczka obywatelstwa polskiego w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”^[75]. Do decyzji tej przyczyniła się prawdopodobnie treść rozkazu dowódcy do żołnierzy I Korpusu w związku z powołaniem PKPR, w którego kopii przekazanej przez ambasadę RP w Londynie i zachowanej w Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych podkreślony został fragment mówiący o oczekiwaniu na „ewentualną zmianę sytuacji w Polsce”^[76].

Od 1945 w związku z ustanowieniem stosunków dyplomatycznych między Wielką Brytanią a rządem polskim w Warszawie był pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim. 9 września 1948 opuścił szeregi wojska w ramach demobilizacji^[77][78]. W 1949 osiadł z rodziną na stałe w Edynburgu, gdzie mieściła się wcześniej wojenna kwatera jego jednostki^[79]. Otrzymał w 1949 jednorazowe wsparcie finansowe od rządu brytyjskiego w wysokości 3000 funtów (w tym 2000 funtów pożyczki)^[80], dzięki któremu kupił mieszkanie przy 9 Arden Street w edynburskiej dzielnicy Marchmont(inne języki)^[81]. Pracował kolejno jako robotnik, sprzedawca w sklepie prowadzonym przez byłego żołnierza własnej jednostki, barman w edynburskich hotelach Dorchester, Grosvenor i Learmonth (założonym przez byłego podkomendnego sierż. Jana S. Tomasika), wreszcie w latach 1957–1959 jako menedżer klubu squashowego Edinburgh Sports Club^{[82][80][63][83][84][78][85]}. Wraz z żoną Zofią organizował wsparcie materialne dla swoich weteranów^[63]. Publikował w „Bellonie”, „Przeglądzie Kawalerii i Broni Pancernej”, „Orle Białym” oraz „Pancerniaku”^[80].

29 października 1949 odsłonił pomnik polski w parku Wilhelminy w Bredzie^[81].

W 1961 wydał w Edynburgu nakładem Tomar Publishers pamiętniki zatytułowane Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918–1945^[86], które ukazały się również w przekładzie francuskim jako Avec mes blindés : Pologne, France, Belgique, Hollande, Allemagne (Presses de la Cité(inne języki), Paryż 1967)^[87]. Książkę rozprowadził nieoficjalnie poprzez znajomych oficerów^[63].

W latach 60. otrzymał stałe świadczenie od rządu Holandii w uznaniu swoich zasług wojennych. W 1964 Breda nazwała jedną z ulic jego imieniem, a w 1969 Maczek dokonał nią uroczystego przejazdu czołgiem^[81].

23 listopada 1971 rząd Piotra Jaroszewicza uchylił decyzję TRJN przywracając Maczkowi obywatelstwo^[88], jednak bez podania uchwały do wiadomości publicznej^[89]. Generał określił to „błazeńskim cyrkiem”^[88].

W 1972 Radio Wolna Europa uczciło jego osiemdziesiąte urodziny specjalną audycją, w której wystąpił jako symbol alternatywnej Polski antykomunistycznej. Był także z tej okazji gościem honorowym na corocznym capstrzyku królewskim w Edynburgu^[90].

Pod koniec 1978 Maczek, który odznaczał się silną religijnością, uzyskał z rodziną prywatną audiencję u nowo wybranego papieża Jana Pawła II^[88].

W 1981 odwiedził Bredę po raz ostatni, biorąc udział w ceremonii nadania imienia Muzeum Generała Maczka^[81].

W 1982 ponownie spotkał się z Janem Pawłem II w Edynburgu podczas pielgrzymki papieskiej do Wielkiej Brytanii^[88].

W 1987 jego dawni podkomendni z 1. Dywizji Pancernej służący w Ludowym Wojsku Polskim, gen. Franciszek Skibiński i gen. Kamiński, przesłali mu oficjalne telegramy z okazji 95. urodzin, ukazały się także pozytywne reportaże na jego temat w „Sztandarze Młodych” i „Ilustrowanym Kurierze Polskim”^[91]. Maczek do końca istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odmawiał jednak nawiązania kontaktu z jej rządem i powrotu do kraju^[63][92].

26 lutego 1989 generał otrzymał prywatny list od premiera Mieczysława Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa^[93]. 15 marca 1989 rząd Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę w tej sprawie z 1946^[94].

Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii^[89]. 11 listopada 1990 został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni^[3]. Otrzymał także tytuły honorowego obywatelstwa Krakowa (14 maja 1994), Rzeszowa (23 marca 1994), Łańcuta^[95].

Zmarł w wieku 102 lat w Edynburgu. Został pochowany na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie^[96].

C.K. Armia

•   podporucznik (leutnant) – 1916
•   porucznik (oberleutnant) – 1918

Wojsko Polskie

•   kapitan – 1919
•   major – 1921, zweryfikowany 3 maja 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919
•   podpułkownik – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 85. lokatą w korpusie oficerów piechoty
•   pułkownik – ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 w korpusie oficerów piechoty
•   generał brygady – 15 listopada 1939
•   generał dywizji – 1 czerwca 1945 (Polskie Siły Zbrojne)
•   generał broni – 11 listopada 1990 (prezydent RP na uchodźstwie)

• Order Orła Białego (19 stycznia 1994)^[97]
• Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari^[98][60] nr 5
• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari^[99] nr 76
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1920)^[100]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (2 marca 1987)^[101][102]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1934)^{[103][104][100]}
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[105]
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie)^[106]
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami^[107]
• Medal Wojska^[107]
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1928)^[108][106]
• Medal Niepodległości (29 grudnia 1933)^{[109][110][100]}
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[106][107]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[106]
• Odznaka pułkowa 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich
• Wielki Oficer Orderu Korony (Belgia)^[111]
• Komandor z Gwiazdą Orderu Zasługi (Węgry, 1934)^[112]
• Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja, 1945)^[69]
• Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania)^[107]
• Komandor Orderu Oranje-Nassau (Holandia)^[113]
• Oficer Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 1929)^[114]
• Krzyż Wojenny z palmami (Belgia)^[115]
• Krzyż Wojenny z palmami (Francja)^[69]
• Towarzysz Orderu Łaźni (Wielka Brytania)^[116][107]
• Order Wybitnej Służby (Wielka Brytania)^[116]
• Gwiazda za Wojnę 1939–1945 (Wielka Brytania)^[107]
• Gwiazda Francji i Niemiec (Wielka Brytania)^[107]
• Medal Wojny 1939–1945 (Wielka Brytania)^[107]
• Medal Obrony (Wielka Brytania)^[107]
• Medal Pamiątkowy Wojny 1939–1945 (Francja)^[106]
• Krzyż Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)^[117]
• Srebrny Medal Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)^[117].
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)^[117]
• Krzyż Wojskowy Karola (Austro-Węgry)^[117]
• Medal Waleczności (Austro-Węgry)^[117]
• Medal Rannych (Austro-Węgry)^[117]

 

 

 

Wizerunek Stanisława Maczka znajduje się na wydanym przez Pocztę Polską w 1989 r. z okazji 45. rocznicy bitwy pod Falaise znaczku pocztowym o nominale 165 złotych i nakładzie 6 milionów sztuk^[118].

W 2003 r. Narodowy Bank Polski wyemitował upamiętniającą Stanisława Maczka srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 10 złotych oraz towarzyszącą jej monetę okolicznościową ze stopu nordic gold o nominale 2 złotych^[119].

Stanisław Maczek upamiętniony został w ramach projektu „Wielcy Polacy XX w.” popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.1) – odsłonięcie 5 czerwca 2010.

Uchwałą z 3 października 2012 Senat RP zdecydował o ustanowieniu października 2012 miesiącem pamięci generała Stanisława Maczka (1892–1994)^[120].

W efekcie kampanii zainicjowanej przez pochodzącego ze Szkocji członka Izby Lordów, Lorda Frasera of Camyrille(inne języki), na dziedzińcu budynku rady miejskiej w Edynburgu(inne języki) umieszczona została ławeczka pamiątkowa wraz z siedzącym na niej pomnikiem generała Maczka. W uroczystości odsłonięcia postumentu 3 listopada 2018 wziął udział kapitan Zbigniew Mieczkowski, towarzysz broni generała, oraz Lady Fraser, w imieniu swojego zmarłego męża.

W kwietniu 2019 w Edynburgu jego imieniem nazwano jedna ze ścieżek w Parku Bruntsfield.

29 października 2019, w 75. rocznicę wyzwolenia Bredy przez 1 Dywizję Pancerną, na jeden dzień zmieniono nazwę stadionu holenderskiej drużyny piłkarskiej NAC Breda na „Stanisław Maczek Stadion”^[121]. W tym samym roku i z tej samej okazji Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 150 tys. sztuk zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł z wizerunkiem Stanisława Maczka^[122].

W listopadzie 2020 w Ustrzykach Dolnych osłonięto pomnik Stanisława Maczka, ustawiony pomiędzy kościołem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski a zabytkowym dworcem kolejowym, na którym w 1918 jego oddział stoczył bitwę z wojskami ukraińskimi^[123].

W Holandii imieniem generała Maczka nazwano ulice w Bredzie^[124] i Dongen^[125]. Ulica w Bredzie dla upamiętnienia wyzwolenia miasta przez polskich żołnierzy od 1945 była nazwana Poolseweg (polska droga), a w 1964 została przemianowana na Generaal Maczekstraat (ulica generała Maczka)^[124]. Również w miejscowościachː Kloosterzande, Baarle-Nassau, Ter Apel, Axel i Dorst są ulice imienia generała Maczka^[126].

Jego imieniem nazwano m.in. ulice w: Białymstoku, Bielsku-Białej, Chrzanowie, Gdyni, Iławie, Jordanowie, Kołobrzegu, Łańcucie, Łodzi, Miastku, Olsztynie, Pelplinie, Poznaniu, Radzyminie, Rydułtowach, Rzeszowie, Starogardzie Gdańskim, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu i Ząbkach.

W Belgii w mieście Tielt jeden z placów jest nazwany imieniem generała Maczka – Generaal Maczekplein^[127].

We Francji w Abbeville nadano jednej z ulic imię Generała Maczka (rue du Général Maczek)^[128].

W 2024 na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Bredzie odsłonięto jego pomnik^[129]

 

Patronat Stanisława Maczka otrzymały podmioty:

• III Liceum Ogólnokształcące im. Generała Stanisława Maczka oraz Technikum nr 5 im. Generała Stanisława Maczka w Zespole Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących w Krośnie
• Hufiec ZHP Rzeszów im. gen. Stanisława Maczka
• Gimnazjum Nr 1 im. gen. broni Stanisława Maczka w Jaworzu
• Szkoła Podstawowa Nr 14 im. gen. broni Stanisława Maczka w Lubinie
• Szkoła Podstawowa Nr 11 im. gen Stanisława Maczka w Rzeszowie
• Polska Szkoła Sobotnia im. Gen. Maczka w Kirkcaldy (Szkocja)
• Szkoła Podstawowa Nr 22 im. gen Stanisława Maczka w Kielcach
• Zespół Szkół Zawodowych im. gen. Stanisława Maczka w Koronowie
• IV Liceum Ogólnokształcące im. gen. Stanisława Maczka w Katowicach
• Kujawsko-Pomorski Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2 dla Dzieci i Młodzieży Słabo Słyszącej i Niesłyszącej im. Gen. Stanisława Maczka w Bydgoszczy
• XCVI Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Gwiaździstej 35 w Warszawie^[130]
• Zespół Szkół Samochodowych i Mechatronicznych nr 22 im. Gen. Stanisława Maczka w Łodzi
• Szkoła Podstawowa Nr 38 im. gen. Stanisława Maczka w Gdańsku
• Zespół Szkół Budowlanych im. gen. Stanisława Maczka w Bielsku-Białej
• 10 Brygady Kawalerii Pancernej w Świętoszowie^[131]
• Szkoła Polonijna im. gen. Stanisława Maczka w Brabancji Północnej (Breda-Królestwo Niderlandów)
• Szkoła Podstawowa im. gen. Stanisława Maczka w Boguchwale
• Ulica im. gen. Stanisława Maczka w Jordanowie^[132]
• Ulica im. gen. Stanisława Maczka w Bredzie
• rondo gen. Stanisława Maczka w Krakowie

• Tulipan Generał Stanisław Maczek
• Holenderskie tulipany wdzięczności

• Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1892. Lwów: Nakładem Prezydyum c. k. Namiestnictwa, 1892. (pol.).
• Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: Nakładem Prezydyum c. k. Namiestnictwa, 1895. (pol.).
• Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum im. Franciszka Józefa w Drohobyczu za rok szkolny 1910. Drohobycz: Nakładem Funduszu Naukowego, 1910.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Franciszek Skibiński: Ułańska młodość 1917–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07705-3.
• Stanisław Maczek: Od podwody do czołga. Wspomnienia wojenne 1918–1945. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990. ISBN 83-04-03659-2.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 793–794. ISBN 83-211-1096-7.
• StanisławS. Kopański StanisławS., Wspomnienia wojenne 1939–1946, Warszawa: Bellona, 1990 .
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Polonia, 1990, s. 167-176. ISBN 83-7021-096-1.
• Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 109. ISBN 83-04-03364-X.
• Juliusz L. Englert, Krzysztof Barbarski: Generał Maczek i żołnierze 1 Dywizji Pancernej. Londyn: Instytut Polski, 1992, s. 16. ISBN 0-85065-235-9.
• PeterP. Stachura PeterP., The Emergence of the Polish Community in Early Postwar Scotland, „Slavonica”, 4 (2), 1997, s. 27–40, DOI: 10.1179/sla.1997.4.2.27 .
• EvanE. McGilvray EvanE., General Stanisław Maczek and Post-War Britain, [w:] PeterP. Stachura (red.), The Poles in Britain 1940–2000: From Betrayal to Assimilation, London: Frank Cass, 2004, s. 48–56, ISBN 0-203-50664-2 .
• JanJ. Suchcitz JanJ., General Stanisław Maczek, [w:] ZbigniewZ. Mieczkowski (red.), The Soldiers of General Maczek in World War II, Warsaw: Foundation for the Commemoration of General Maczek First Polish Armoured Division, 2004, s. 15–22 .
• TadeuszT. Kondracki TadeuszT., Polskie organizacje kombatanckie w Wielkiej Brytanii w latach 1945–1948, Warszawa: Neriton, 2006 .
• Jerzy Majka: Generał Stanisław Maczek. Rzeszów: Wydawnictwo Libra, 2005. ISBN 83-8918-310-2.
• PiotrP. Potomski PiotrP., Generał broni Stanisław Władysław Maczek (1892–1994), Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, ISBN 978-83-235-0408-5, OCLC 297842040 .
• PiotrP. Potomski PiotrP., Generał broni Stanisław Maczek 1892–1994, Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2012, ISBN 978-83-62345-77-9 .
• Antoni Grudziński: Lista żołnierzy odznaczonych. 2012. [dostęp 2015-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
• Evan McGilvray: Generał Stanisław Maczek Stal i Honor – Życie i służba Dowódcy 1 Dywizji Pancernej. Poznań: Rebis, 2014. ISBN 978-83-7818-438-6.
• PiotrP. Chmielowiec PiotrP., Krzysztof A.K.A. Tochman Krzysztof A.K.A., Generał broni Stanisław Maczek (1892–1994), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2014, ISBN 978-83-7629-930-3 .
• JózefJ. Smoliński JózefJ., Polish soldiers of the Armed Forces in Scotland and their fate after the end of World War II, „Studia Społeczne”, 11 (2), 2014, s. 113–121, ISSN 2081-0008 .
• Sławomir Kułacz. Uwagi na temat służby Stanisława Maczka w armii austro-węgierskiej. „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”. 48 (1), 2019. Toruń: Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytet Mikołaja Kopernika. ISSN 1643-8191. 

• Strona poświęcona bitwie pod Falaise (ang. • fr.)
• Krzysztof Bulzacki – Lwowskie sylwetki • Gen. Stanisław Maczek