Stoczek Łukowski

 

Stoczek Łukowski leży w dawnej ziemi czerskiej na historycznym Mazowszu^[6]. Geograficznie położony jest na Wysoczyźnie Żelechowskiej, części Niziny Południowopodlaskiej, zlokalizowany na lewym brzegu rzeki Świder.

Od 1 stycznia 1992 do 31 grudnia 1997 miasto Stoczek Łukowski i gmina Stoczek Łukowski tworzyły wspólną gminę (tzw. miasto-gminę). Zostały połączone w związku z restrukturyzacją podziału administracyjnego w 1992 roku^[7], lecz po 6 latach (1 stycznia 1998) gminy ponownie rozdzielono^[8]. Miasto stanowi 0,65% powierzchni powiatu.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 9,15 km²^[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z roku 2007 67% powierzchni miasta zajmują użytki rolne, a 12% – użytki leśne^[10].

Miasto położone jest w odległości:

• 80 km od Warszawy, 41 km od Mińska Mazowieckiego (kierunek północno-zachodni),
• 35 km od Siedlec (kierunek północno-wschodni),
• 29 km od Łukowa (kierunek wschodni),
• 100 km od Lublina, 41 km od Ryk (kierunek południowy),
• 28 km od Garwolina (kierunek zachodni).

W XV wieku miejscowość należała do biskupów poznańskich i nazywała się Wola Poznańska. Człon Wola świadczy o pewnych ulgach podczas założenia osady. W XVI wieku w notatkach kilkakrotnie pojawia się nazwa Sebastianowo (m.in. w 1576 roku). Nazwa mogła wywodzić się od biskupa poznańskiego Sebastiana Branickiego. Od XVII wieku znana jest obecna nazwa pochodząca od wyrazu stoczek, oznaczającego potok spływający po stromym zboczu^[11].

Przymiotnik od nazwy miejscowej Stoczek Łukowski (jak i Stoczek w powiecie węgrowskim) brzmi stoczecki^[12]. Formę stoczecki jako jedyną podaje również najnowszy słownik ortograficzny^[13].

Już w XIII w. pojawiły się pierwsze wzmianki o osadzie na wschodnich rubieżach ziemi czerskiej. W 1421 założono parafię przy miejscowym kościele.

4 kwietnia 1546 (data dzienna niepewna) król Zygmunt Stary nadał miejscowości prawa miejskie magdeburskie. Od 1795 miasto znajdowało się pod zaborem austriackim. W 1805 r. przeszedł na własność państwa i od tego czasu w mieście zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W latach 1809–1815 Stoczek znajdował się w Księstwie Warszawskim, a od roku 1815 w Królestwie Polskim.

 

14 lutego 1831 r. pod Stoczkiem została stoczona pierwsza zwycięska bitwa powstania listopadowego. Wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego rozgromiły korpus gen. Fiodora Geismara.

W czasie powstania styczniowego miasto aktywnie wspierało powstańców. W wyniku represji, 31 października 1864 r. publicznie stracono powstańczego burmistrza Jana Justynowicza oraz Ludwika Gierata, a w 1867 r. Stoczek utracił prawa miejskie i został włączony do gminy Prawda (pozostał jej siedzibą).

Podczas I wojny światowej Stoczek znajdował się pod okupacją niemiecką. W 1916 r. odzyskał prawa miejskie. W dwudziestoleciu międzywojennym w mieście odbywały się największe w Polsce i jedne z największych w Europie targi końskie prowadzone przez żydowskich kupców.

W czasie II wojny światowej miasto zostało spalone przez najeźdźcę. Jesienią 1941 roku utworzono nieogrodzone getto, w którym znalazło się około 3,500 Żydów z Stoczka Łukowskiego oraz m.in. z Garwolina, Prawdy i Mysłowa. Rok później, getto zlikwidowano, a osoby w nim przebywające deportowano do obozu zagłady w Treblince. W okolicy działały liczne oddziały partyzanckie kpt. Ostoi. Podczas trwania wojny w Stoczku prowadzone były kolonie głównie dla dzieci powstańców z Warszawy.

Dane z 31 grudnia 2007^[14]:

Według danych z 31 grudnia 2019 roku miasto miało 2500 mieszkańców^[4].

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1623,7 zł^[10].

Piramida wieku mieszkańców Stoczka Łukowskiego w 2014 roku^[15].

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• 76 Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków
• 803 Stoczek Łukowski – Siedlce

Przez miasto przebiega linia kolejowa:

• 12 Skierniewice – Łuków. Jest to ciągle używana towarowa obwodnica Warszawy. W sierpniu 2007 roku uruchomiono dwie pary pociągów osobowych (po jednej rano i po południu). Zostały one już w grudniu 2008 roku zlikwidowane ze względu na niską frekwencję, spowodowaną niekorzystnym rozkładem jazdy.

Głównym przewoźnikiem komunikacji autobusowej jest PKS Łuków, ważną rolę pełnią także przedsiębiorstwa PKS Siedlce, PKS Mińsk Mazowiecki, PKS Garwolin i przewoźnicy prywatni. Stoczek Łukowski posiada bezpośrednie połączenia z Lublinem, Łukowem, Warszawą, Siedlcami, Mińskiem Mazowieckim, Garwolinem, Żelechowem, Kockiem i Lubartowem.

 

Neogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, konsekrowany w 1934 roku przez bpa Henryka Przeździeckiego. Ołtarze boczne przeniesione z drewnianego kościoła stojącego do 1909 na miejscowym cmentarzu. Ołtarz od strony południowej był ołtarzem głównym, zaś ołtarz od strony północnej był jednym z czterech bocznych. Przy ołtarzach tych w 1861 roku odprawiał mszę ks. Stanisław Brzóska. Pomnik z 1931 r. wystawiony na setną rocznicę bitwy pod Stoczkiem. Przez miasto przepływa rzeka Świder, nad którą znajduje się ośrodek wypoczynkowy Izydory.

W granicach miasta:

• Tadeusza Kościuszki w setną rocznicę śmierci (1917) – ul. gen. Władysława Sikorskiego
• Ignacego Braulińskiego – żołnierza POW w dziesiątą rocznicę śmierci (1928) – ul. gen. W. Sikorskiego
• Ofiar II wojny światowej (1947) – ul. Józefa Piłsudskiego
• Generała Józefa Dwernickiego – plac T. Kościuszki
• Kapitana „Ostoi” – ul. J. Piłsudskiego
• Jana Pawła II – plac kościelny
• Krzyż oraz tablica upamiętniające miejsce straceń uczestników powstania styczniowego – ul. Kościelna

 

Poza granicami miasta:

• Pomnik POW przy szosie w kierunku Siedlec
• Pomnik bitwy pod Stoczkiem na polu bitwy w pobliżu wsi Zgórznica, zbudowany w setną rocznicę bitwy (1931)

Na miejscowym cmentarzu przy ul. Kościelnej zachowało się kilka dziewiętnastowiecznych nagrobków, gł. piaskowcowych: Józefa Kozarskiego – prezydenta Łomży w latach 1864–1865 (zm. 27 listopada 1891); Piotra Olkowicza (zm. 1857); Karoliny z Gregorkiewiczów Bogdaszewskiej (zm. 17 listopada 1864) żony Adolfa Bogdaszewskiego, uczestnika powstania styczniowego i ekspedytora poczty w Stoczku; Józefa Muczkowskiego (zm. 1867) – na nagrobku ślad po zdjęciu lub medalionie; Rozalii z Zakrzewskich Rękawek (zm. 1885), księdza Dzięciołowskiego (zm. 1886) Józefa Romiszewskiego (zm. 1896); Katarzyny z Chrzanowskich Rostkowskiej (zm. 1896) – nagrobek w formie kapliczki z figurą Matki Bożej.

Drugi rzymskokatolicki cmentarz, obecnie nieużywany, znajduje się przy ul. Polnej. Otoczony jest kamiennym parkanem. Nie zachowały się żadne nagrobki.

Przy ul. Dwernickiego znajduje się ponadto cmentarz żydowski o pow. 0,32 ha. Obecnie porośnięty lasem, nie zachowały się nagrobki ani ogrodzenie.

Najstarszą imprezą odbywającą się w Stoczku każdego lata od 1970 r. jest Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych. Uczestniczące w nim zespoły z północno-wschodniej Polski prezentują swój teatralny dorobek oraz korzystają z konsultacji profesjonalnego jury.

Największą imprezą sportową odbywającą się corocznie od 2001 r. jest Ogólnopolski Bieg Uliczny Grzmią pod Stoczkiem armaty.

• LKS Dwernicki Stoczek Łukowski (zał. 1947 r.) - sekcja piłki nożnej mężczyzn (bialskopodlaska grupa A-Klasy) i siatkówki mężczyzn^[16]
• Stoczkowskie Towarzystwo Sportowe Aves (zał. 1972 r.) - klub siatkarski, działający do dziś z przerwami
• Club Weteranów Szos (zał. 1982 r.) - klub motocyklowy

• Stadion "Izydory" LKS Dwernicki Stoczek Łukowski

• Aleksander Świętochowski – pisarz, aforysta, krytyk i publicysta
• Adolf Piotr Szelążek - biskup i kandydat do beatyfikacji
  Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Stoczku Łukowskim.

• Gmina Stoczek Łukowski
• Zgórznica – pomnik bitwy pod Stoczkiem

• oficjalna strona miasta Stoczek Łukowski
• oficjalna strona gminy Stoczek Łukowski
• Strona internetowa parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Łukowskim. parafia.stoczeklukowski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-14)].
• Stoczek (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 349 .
• PZHGP Oddział 02 Garwolin - Sekcja Stoczek Łukowski