Sarmaci

Pierwsze wzmianki o Sarmatach znajdują się u Herodota (IV, 21), Hipokratesa i Strabona. W IV–III w. p.n.e. zmieszali się z napływającą ze wschodu ludnością, co wykształciło u nich nowe związki plemienne. Od III w. p.n.e. zamieszkiwali między Donem i Morzem Czarnym. W okresie wędrówki na zachód wyparli Scytów, docierając w końcu I w. p.n.e. do Dunaju, gdzie weszli w kontakt z imperium rzymskim. Tryb życia i gospodarka Sarmatów związana była z pasterskim chowem zwierząt. Sarmaccy koczownicy nie zakładali stałych osad, żyli na wozach mieszkalnych pasąc bydło domowe i konie. Osiadli Sarmaci żyli w strefie lasostepu, archeolodzy odkryli tam pozostałości osad z sarmackimi zabytkami.

Sarmaci byli znakomitymi wojownikami, wprawianymi do walki już od dzieciństwa. Ich taktyka oparta była na działaniach grup lekkozbrojnych łuczników konnych. Dopiero Roksolanie utworzyli oddziały katafraktów – ciężkiej kawalerii, walczącej w zwartym szyku. Tej taktyki nie stosowali Jazygowie i Alanowie, którzy używali łuków typu huńskiego.

Organizacja społeczna Sarmatów była bardzo podobna do scytyjskiej. Po okresie wojen i podbojów wytworzyła się warstwa arystokracji, przedstawiciele której chowani byli w bogato wyposażonych kurhanach. Charakterystyczną cechą społecznych stosunków w sarmackich plemionach jest ważna rola kobiety w społeczności. Stosunkowa duża liczba grobów uzbrojonych kobiet, zwłaszcza na cmentarzyskach zachodnich Sarmatów, świadczy o pewnych elementach matriarchatu^[1], które przetrwały z wcześniejszych okresów. Herodot (IV, 110–117) twierdzi, że Sauromaci – wcześni Sarmaci zachodni – pochodzili ze związku Amazonek ze Scytami^[1].

O wierzeniach Sarmatów wiadomo niewiele. Prawdopodobnie oddawali cześć słońcu i ogniowi. Z tym ostatnim wiążą się odnajdywane w grobach sarmatek małe terakotowe ołtarzyki. Rzymski historyk Ammianus Marcellinus notuje, iż Alanowie jako boga wojny czcili nagi szamszir (szablę perską) wbity w ziemię. Sarmaci wierzyli w życie pozagrobowe jako kontynuację życia ziemskiego. Pod koniec starożytności część Alanów przyjęła zaratusztrianizm (zoroastryzm)^{[potrzebny przypis]}.

 

Sarmaci tworzyli związek plemion, do którego zalicza się: Jazygów, Roksolanów, Syraków, Aorsów i Alanów. Najwcześniejsi Sarmaci, około 600 p.n.e. zasiedlali dorzecze dolnej Wołgi^{[potrzebny przypis]}. Prowadząc koczowniczy tryb życia przemieszczali się sezonowo między terenami obecnej Mołdawii, współczesnej Ukrainy, wybrzeżami Morza Czarnego, Jeziora Aralskiego, poprzez Kazachstan do Ałtaju i południowej Syberii. Ślady ich pobytu odkryto głównie w dopływach Dniestru, Dniepru, delt Amu-darii i Syr-darii, wzdłuż brzegów Wołgi, Samary i na Uralu.

Autorzy antyczni używali dla określenia wschodniej Europy terminu Sarmacja. Ptolemeusz wyróżnia obok Germanii – Sarmację europejską, położoną między Wisłą i Dnieprem, oraz Sarmację azjatycką. Północną granicą tej krainy geograficznej był Ocean Sarmacki (Bałtyk).

Po przegranych wojnach z Rzymem część Sarmatów została wcielona do armii rzymskiej i rozproszyła się po ziemiach cesarstwa (np. Jazygowie trafili do Brytanii, a Alanowie wraz z ludami germańskimi dotarli do Galii i Hiszpanii). W XIII wieku sarmaccy Jazygowie walczyli z Mongołami nad Wołgą, jednak Mongołów nie zatrzymali i migrowali m.in. na Węgry (zob. Jasowie).

Uważa się, że ze starożytnego dialektu sarmacko-alańskiego rozwinął się język dzisiejszych Osetyńców kaukaskich. Sarmaci nie stanowili jednolitego ludu, języki poszczególnych plemion ulegały zróżnicowaniu.

Polskie tradycje sarmackie początkami tkwią w późnym średniowieczu. Fakt ten miał niebagatelny wpływ na spójność i solidarność narodu polskiego i miał podobne znaczenie, jak starożytni Germanie dla Niemców. W roku 1578 włoski historyk Alessandro Guagnini wydał w Krakowie popularne dzieło „Opis sarmackiej Europy”. Zawierało ono tezę, że nie można udowodnić źródeł łacińskiego opisania krajów Europy Wschodniej, jej historii, geografii, religii i tradycji. W roku 1611 dzieło to opublikowano w języku polskim w wersji rozszerzonej. O mitycznej zbieżności pomiędzy sarmacką symboliką (tamgi) i polskimi znakami heraldycznymi rozważał następnie Paweł Franciszek Parisius i powołujący się później na niego Kasper Niesiecki.

Zobacz galerię związaną z tematem: Sarmaci

Zobacz hasło Sarmata w Wikisłowniku

Do ludu Sarmatów nawiązuje nazwa juniorskiego klubu hokeja na lodzie z Rosji Sarmaty Orenburg^[2].