Robert Sapolsky
Robert Maurice Sapolsky (ur. 6 kwietnia 1957 w Brooklynie, w Nowym Jorku[1]) – amerykański biolog, neurolog i prymatolog.
 Robert Sapolsky (2023) | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Profesor nauk biologicznych | |
| Specjalność: neurologia, neurochirurgia, neuroendokrynologia, antropologia, prymatologia | |
| Alma Mater |
Uniwersytet Harvarda (B.A. 1978) |
| Zatrudnienie | |
| Uczelnia | |
| Instytucja |
Muzeum Narodowe Kenii |
| Odznaczenia | |
| MacArthur Fellowship (1987) Emperor Has No Clothes Award (2002) Carl Sagan Prize for Science Popularization (2008) APA Award for Distinguished Scientific Contributions to Psychology (2013) | |
| Strona internetowa | |
Wykształcenie i praca zawodowa
edytujUkończył na Uniwersytet Harvarda, uzyskując tytuł A.B. summa cum laude z antropologii biologicznej oraz Uniwersytet Rockefellera – z tytułem doktora neuroendokrynologii[2]. Obecnie jest profesorem nauk biologicznych oraz profesorem neurologii, nauk neurologicznych oraz neurochirurgii na Uniwersytecie Stanforda. Ponadto jest pracownikiem naukowym National Museums of Kenya[3].
Sapolsky opracowuje sposoby ochrony neuronów czuciowych przed szkodliwym działaniem stresu. W większości są to badania laboratoryjne, ale raz do roku wyjeżdża do Afryki obserwować tę samą populację dzikich pawianów: Jest zainteresowany tym, co powoduje u nich stres i jaki to ma wpływ na choroby[1][4].
Interesuje go również rola zaburzeń schizotypowych w powstawaniu oraz rozwoju szamanizmu i współczesnych głównych religii świata zachodniego. W tym kontekście m.in. zwraca uwagę na podobieństwa występujące między zachowaniami obsesyjno-kompulsyjnymi i rytuałami religijnymi[5][6][7][8].
Sapolsky zdecydowanie reprezentuje deterministyczny pogląd na ludzkie zachowanie. Według niego „wolna wola nie istnieje, a przynajmniej nie jest ona tak powszechna, jak się zazwyczaj sądzi”[9]. Według niego ludzkie działania są determinowane przez neurobiologię, hormony, dzieciństwo i okoliczności życiowe[10][11][12][13].
Jest autorem poczytnych książek popularnonaukowych oraz artykułów w czasopismach naukowych[2], prelegentem konferencji TED[4]. W roku 1987 Fundacja MacArthurów przyznała Sapolskyemu swój grant (MacArthur Fellowship)[14].
Wybrane prace
edytujKsiążki
edytuj- Stress, the Aging Brain, and the Mechanisms of Neuron Death (MIT Press, 1992) ISBN 0-262-19320-5
- Why Zebras Don't Get Ulcers (1994), ISBN 0-8050-7369-8; wyd. pol. Dlaczego zebry nie mają wrzodów? Psychofizjologia stresu (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010) ISBN 978-83-01-16093-7
- The Trouble with Testosterone: And Other Essays on the Biology of the Human Predicament (Scribner, 1997) ISBN 978-0-684-83409-2; wyd. pol. Kłopot z testosteronem i inne eseje z biologii ludzkich tarapatów (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012) ISBN 978-83-01-17260-2
- Junk Food Monkeys (Headline Publishing, 1997; wyd. brytyjskie The Trouble with Testosterone) ISBN 978-0-7472-7676-0
- A Primate's Memoir (Touchstone Books, 2002) ISBN 0-7432-0247-3
- Monkeyluv: And Other Essays on Our Lives as Animals (Scribner, 2005) ISBN 0-7432-6015-5; wyd. pol. Małpie amory i inne pouczające historie o zwierzęciu zwanym człowiekiem (Prószyński i S-ka, 2008) ISBN 978-83-7469-718-7
- Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst (Penguin Press, 2017) ISBN 1-5942-0507-8; wyd. pol. Zachowuj się. Jak biologia wydobywa z nas to, co najgorsze, i to, co najlepsze (Media Rodzina, 2021) ISBN 978-83-8008-827-6
- Determined: A Science of Life Without Free Will (Penguin Press, 2023) ISBN 978-0-5255-6097-5; wyd. pol. Zdeterminowany. Jak nauka tłumaczy brak wolnej woli (Media Rodzina, 2024) ISBN 978-83-8265-636-7
Artykuły w czasopismach
edytuj- Robert Sapolsky. Stress in The Wild. „Scientific American”. 262 (1), s. 116–123, 1 January 1990. DOI: 10.1038/scientificamerican0190-116. PMID: 2294581.
- Robert Sapolsky i inni. The Neuroendocrinology of Stress and Aging: The Glucocorticoid Cascade Hypothesis. „Endocrine Reviews”. 7 (3), s. 284–301, 1 August 1986. DOI: 10.1210/edrv-7-3-284. PMID: 3527687.
- Robert Sapolsky i inni. How Do Glucocorticoids Influence Stress Responses? Integrating Permissive, Suppressive, Stimulatory, and Preparative Actions. „Endocrine Reviews”. 21 (1), s. 55–89, 2000. DOI: 10.1210/er.21.1.55. PMID: 10696570.
- Robert Sapolsky i inni. Disruption of Fear Memory through Dual-Hormone Gene Therapy. „Biol Psychiatry”. 65 (5), s. 441–4, 2009. DOI: 10.1016/j.biopsych.2008.09.003. PMID: 18973875. PMCID: PMC2660393.
- Robert Sapolsky i inni. Effects of enrichment predominate over those of chronic stress on fear-related behavior in male rats. „Stress”. 12 (4), s. 305–12, 2009. DOI: 10.1080/10253890802379955. PMID: 19051124.
- Robert Sapolsky i inni. Blocking glucocorticoid and enhancing estrogenic genomic signaling protects against cerebral ischemia. „J Cereb Blood Flow Metab.”. 29 (1), s. 130–6, 2009. DOI: 10.1038/jcbfm.2008.105. PMID: 18797472.
- Robert Sapolsky. Zdrowi i Bogaci. „Świat Nauki”. grudzień 2018 nr 12 (328), s. 55-59. Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0867-6380.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Christopher Vaughan: Going Wild. A biologist gets in touch with his inner primate. Stanford Magazine. [dostęp 2023-07-27]. (ang.).
- ↑ a b Professor Robert Sapolsky, Ph.D.. The Great Courses. [dostęp 2023-08-31]. (ang.).
- ↑ Robert Sapolsky. Edge.org. [dostęp 2011-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-07)].
- ↑ a b TED Speaker. Robert Sapolsky. Neuroscientist, primatologist, writer. TED: Ideas Worth Spreading. [dostęp 2023-09-04]. (ang.).
- ↑ Circling the Blanket for God. W: Robert M. Sapolsky: The Trouble with Testosterone: and Other Essays on the Biology of the Human Predicament. New York: A Touchstone Book, Simon & Schuster, 1998, s. 241–288. ISBN 978-0-684-83409-2. (ang.).
- ↑ I parę refleksji o religiach. W: Robert M. Sapolsky: Kłopot z testosteronem i inne eseje z biologii ludzkich tarapatów. Małgorzata Guzowska-Dąbrowska (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 223–270. ISBN 978-83-01-17260-2.
- ↑ Robert Sapolsky: Belief and Biology by Robert Sapolsky. Freedom from Religion Foundation, kwiecień 2003. [dostęp 2023-08-18]. (ang.).
- ↑ Dr. Robert Sapolsky's lecture about Biological Underpinnings of Religiosity w serwisie YouTube
- ↑ Robert M. Sapolsky: Zdeterminowany. Jak nauka tłumaczy brak wolnej woli. Monika Popławska (tłum.). Poznań: Media Rodzina, 2024, s. 15. ISBN 978-83-8265-636-7.
- ↑ Robert M. Sapolsky. The frontal cortex and the criminal justice system. „Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences”. 1451 (359), s. 1787–1796, 2004. DOI: 10.1098/rstb.2004.1547. PMID: 15590619. PMCID: PMC1693445. (ang.).
- ↑ Hope Reese. A Conversation With: Robert Sapolsky Doesn't Believe in Free Will. (But Feel Free to Disagree.). „The New York Times”, 2023-10-18. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Biology, the Criminal Justice System, and (Oh, Why Not?) Free Will. W: Robert M. Sapolsky: Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. New York: Penguin Press, 2017, s. 552–583. ISBN 978-1-594-20507-1. [dostęp 2024-10-13]. (ang.).
- ↑ Biologia, system sądownictwa karnego i – raz kozie śmierć – wolna wola. W: Robert M. Sapolsky: Zachowuj się. Jak biologia wydobywa z nas to, co najgorsze, i to, co najlepsze. Piotr Szymczak (tłum.). Poznań: Media Rodzina, 2022, s. 703–741. ISBN 978-83-8265-117-1.
- ↑ MacArthur Fellows List. July 1987. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-15)].
Linki zewnętrzne
edytuj- Robert Sapolsky’s Profile. Stanford University. [dostęp 2023-08-20]. (ang.).
- Robert Sapolsky w bazie IMDb (ang.)
- Robert Sapolsky w bazie Filmweb