Radio-Stop

Bezpośrednią przyczyną wprowadzenia Radio-Stopu były wypadki kolejowe, do których dochodziło na przełomie lat 70. i 80. XX w., którym mógłby zapobiec system radiołączności pociągowej – pod Wrocławiem w 1977 roku, pod Otłoczynem w 1980 roku oraz pod Osieckiem w 1981 roku^[1][2]. System został wdrożony do eksploatacji na sieci PKP ok. 1987 roku^[2].

Wprowadzenie Radio-Stopu zwiększyło poziom bezpieczeństwa na polskiej kolei^[2], a jego użycie pozwoliło uniknąć wielu niebezpiecznych zdarzeń^[3], m.in. w 2017 roku w Worowie^[4], w 2019 roku pod Złocieńcem^[5] i w 2024 roku w Trzebini^[6].

System umożliwia zatrzymanie będących w ruchu pojazdów trakcyjnych w miejscu, gdzie zachodzi zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu kolejowego. Jego uruchomienie następuje poprzez wciśnięcie przycisku „Alarm” kolejowego urządzenia łączności (radiotelefonu), które rozpoczyna wysyłanie drogą radiową sygnału dźwiękowego A 1r „Alarm” – trzech następujących po sobie tonów o różnej częstotliwości powtarzanych cyklicznie^[a]. W efekcie następuje zahamowanie wszystkich pojazdów trakcyjnych znajdujących się w zasięgu urządzenia nadającego sygnał A 1r, jeżeli są one połączone z urządzeniami samoczynnego hamowania pociągu – w przeciwnym wypadku maszynista słyszący sygnał A 1r jest zobowiązany do natychmiastowego zatrzymania pojazdu kolejowego^[7]. Radiołączność funkcjonuje w systemie analogowym^[8]

Radio-Stop umożliwia nadanie sygnału A 1r „Alarm” wyłącznie na kanale, który jest ustawiony na urządzeniu łączności. Jeżeli będzie ono ustawione na inny kanał niż przypisany dla linii kolejowej, po której porusza się pojazd kolejowy wyposażony w urządzenie (jak w przypadku pociągu interRegio 13126 Matejko w katastrofie pod Szczekocinami), użycie Radio-Stopu będzie nieskuteczne^[9]. Radio-Stop jest również niekompatybilny z cyfrowym systemem łączności GSM-R^[10]. W przypadku pojazdów przystosowanych jedynie do łączności cyfrowej wymagany jest specjalizowany moduł transmisyjny^[11]. W przypadku całkowitej łączności cyfrowej wykorzystywany jest Enhanced Railway Emergency Call. System powiadamia pracowników o niebezpieczeństwach związanych z koniecznością ewentualnego zatrzymania ruchu w danym miejscu^[12]

Funkcjonowanie systemu Radio-Stop w ramach łączności analogowej^[10] powoduje, że sygnał A 1r może nadać każda osoba wyposażona w radiotelefon. Problem ten znany był już w 1989 roku – zakładano wtedy, że forma sygnału będzie skłaniała maszynistów do aktywacji systemu dla żartów^[2]. W latach 2012–2017 zanotowano 1873 przypadki nieuprawnionego użycia systemu Radio-Stop^[13], zaś w latach 2015–2022 system był aktywowany przez osoby nieuprawnione średnio 567 razy w roku^[14].

25 sierpnia 2023 roku w godzinach wieczornych nieznana osoba aktywowała system Radio-Stop w okolicach Szczecina. Nieuprawnionemu użyciu systemu towarzyszyło nadawanie na łączach kolejowych hymnu Federacji Rosyjskiej^[15], co spowodowało dyskusję na temat zabezpieczenia polskiej sieci kolejowej przed sabotażem^[16], jak i samego Radio-Stopu^[14]. Sygnał był również nadawany między 26 a 29 sierpnia kilka razy dziennie w różnych częściach kraju^[17]. 30 sierpnia 2023 roku prezes PKP PLK Ireneusz Merchel zapowiedział przyspieszenie wymiany systemu Radio-Stop na cyfrowy, co ma przynieść redukcję liczby przypadków nieuprawnionego użycia systemu^[18].