Pierre Laval

Był synem kupca, urodził się w środkowej Francji^[2]. Już jako student prawa bronił interesów robotników^[4]. W 1903 wstąpił do partii socjalistycznej (SFIO). Po studiach prawniczych zamieszkał w Paryżu, gdzie od 1907 pracował jako adwokat. W 1914 został wybrany do parlamentu, ale sprzeciw wobec wojny przesuwał go do opozycji wewnątrzpartyjnej^[4]. Określał się jako pacyfista i odmówił wstąpienia do wojska^[5]. Został zmobilizowany podczas I wojny światowej. W latach 1914–1919 i 1924–1927 był deputowanym do Zgromadzenia Narodowego. W 1919 przegrał wybory, w 1920 wystąpił z partii socjalistycznej i został niezależnym działaczem lewicowym^[6]. Był deputowanym z Aubervilliers, gdzie w 1923 objął stanowisko mera (urząd pełnił nieprzerwanie do 1944). Od 1927 do 1940 był senatorem. Począwszy od 1925 wielokrotnie pełnił stanowiska ministerialne w różnych gabinetach^[2]. W 1931 został przewodniczącym parlamentu Francji. W latach 1931–1932 oraz 1935–1936 był premierem Francji, w latach 1934–1936 ministrem spraw zagranicznych^[2]. Był Człowiekiem Roku 1931 tygodnika „Time”^[5]. W okresie jego pierwszego gabinetu bezskutecznie próbował walczyć z kryzysem gospodarczym za pomocą ostrych działań deflacyjnych^[4]. W 1935 jako minister pracy zainicjował politykę opieki społecznej we Francji, wprowadzając po raz pierwszy ubezpieczenia społeczne^[1]. Od 1936 był w opozycji. Jako charakterystyczny element swojego ubioru nosił biały krawat^[2].

Laval chciał zbudować trwały pokój w Europie i utworzyć antyniemiecką koalicję^[5]. W celu powstrzymania ekspansji hitlerowskich Niemiec bezskutecznie dążył do poprawy stosunków z sąsiednimi, faszystowskimi Włochami Benito Mussoliniego^[2]. Podczas wizyty w Rzymie w 1935 wyraził nieformalną zgodę wobec Mussoliniego na przyszłą agresję Włoch na Etiopię. Z Włochami i Wielką Brytanią zawarł krótkotrwałe porozumienie przeciw niemieckiej agresji, tzw. front Stresy^[5]. W maju 1935 zawarł w Moskwie z ZSRR układ o pomocy wzajemnej^[2]. W okresie jego drugiego rządu mieszkańcy Terytorium Saary w referendum zagłosowali za powrotem do Niemiec. W 1936 utracił stanowisko w wyniku zbyt dużej pobłażliwości wobec podbojów Mussoliniego w Etiopii^[4] (Francuzi oczekiwali, że Laval stanie na straży prawa i powstrzyma Mussoliniego)^[5].

W 1939 sprzeciwił się wypowiedzeniu wojny Niemcom po ich ataku na Polskę we wrześniu. W czerwcu 1940, po porażce Francji z Niemcami w kampanii francuskiej^[2] – w etapie końcowym której sprzeciwiał się kontynuowaniu walki z Niemcami^[3], został ministrem bez teki w rządzie Philippe’a Pétaina. W lipcu 1940 został wicepremierem, szefem gabinetu, ministrem spraw zagranicznych oraz desygnowanym następcą szefa państwa. Był jedną z najważniejszych osób likwidujących III Republikę Francuską (w wykonaniu szczątkowego Zgromadzenia Narodowego, obradującego w miejscowości Vichy w środkowej Francji) oraz powołujących Państwo Francuskie (tzw. Francja Vichy)^[2].

Wskutek nacisku Niemców powrócił do pełnienia funkcji. 22 października 1940 po raz pierwszy spotkał się z Adolfem Hitlerem^[2]. Pod koniec listopada 1940 przekazał Niemcom ponad 220 ton francuskiego złota^[5]. 13 grudnia 1940 został usunięty przez Pétaina i osadzony w areszcie domowym, z którego został zwolniony po kilku dniach w wyniku interwencji Niemców.

27 sierpnia 1941 Laval został lekko ranny, gdy zamachowiec, Paul Collette, próbował go zastrzelić^[5]. 18 kwietnia 1942 został mianowany przez marszałka Philippe’a Pétaina szefem rządu Vichy (zastąpił François Darlana). Dodatkowo kierował resortem spraw wewnętrznych, resortem spraw zagranicznych i resortem informacji. Uwierzył w ostateczne zwycięstwo III Rzeszy, starając się uzyskać dla Francji miejsce w przyszłej „niemieckiej” Europie^[2]. Chciał uniknąć bezpośrednich rządów niemieckich we Francji (jak to miało miejsce m.in. w Polsce), dlatego zamierzał uczynić z Francji ulubioną „prowincję” Niemców^[4]. Jako premier prowadził politykę kolaboracji z okupantem i ustępstw. Wyraził zgodę na deportację Żydów z Francji do obozów koncentracyjnych w Generalnym Gubernatorstwie^[2]. Żydów zabierała i dostarczała Niemcom policja francuska, wskutek czego zginęło od 85 do 100 tys. Żydów^[1].

Laval był zdecydowanym przeciwnikiem Wielkiej Brytanii. Z upływem czasu stawał się osobą coraz bardziej niepopularną. Jego gabinet urzędował do 17 sierpnia 1944^[2].

Po lądowaniu aliantów we Francji (operacja Overlord) i rozpoczęciu francuskiego powstania narodowowyzwoleńczego wycofujący się Niemcy zabrali do Rzeszy szefa Państwa Francuskiego Philippe’a Pétaina i premiera Pierre’a Lavala, którzy uznali się za jeńców i nie podjęli czynności politycznych^[7]. W październiku 1944 został zaocznie skazany we Francji na karę śmierci. W maju 1945 przedostał się samolotem do Hiszpanii, skąd jednak został wydalony do Austrii, gdzie został zatrzymany przez Amerykanów i przekazany Francuzom^[2]. Sądzony w pośpiesznym procesie już po wyzwoleniu Francji, został skazany na karę śmierci i rozstrzelany 15 października 1945 na dziedzińcu więzienia we Fresnes. Charles de Gaulle nie skorzystał z prawa łaski. Kilka godzin przed egzekucją Laval próbował popełnić samobójstwo, zażywając cyjanek potasu^[8], który miał przy sobie przez kilka lat, został jednak odratowany. Przyniesiono go na miejsce stracenia na noszach, posadzono na krześle i rozstrzelano. Jego ostatnimi słowami tuż przed wykonaniem wyroku był okrzyk: „Niech żyje Francja!”^[1].

Został pochowany w nieoznaczonym grobie na cmentarzu w Thiais, a w listopadzie 1945 przeniesiony na paryski Cmentarz Montparnasse^[9][10]. Był jedynym francuskim premierem, który został stracony. Jego rodzina bezskutecznie przez kilkadziesiąt lat starała się o zrewidowanie wyroku^[2].

•  
  Pierre Laval, 1913
•  
  Pierre Laval na okładce tygodnika „Time”, styczeń 1932
•  
  Philippe Pétain i Pierre Laval, ok. 1942
•  
  Grób Pierre’a Lavala
  na Cmentarzu Montparnasse

• Alan Palmer: Kto jest kim w polityce. Świat od roku 1860. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1998. ISBN 83-85852-28-X.

• Biografia Pierre’a Lavala (ang.)