Ostróg (miasto)

 

Ostróg położony jest na Wyżynie Wołyńskiej. Historycznie przynależy do Wołynia. Najbliższymi dużymi miastami (min. 200 tys. mieszkańców) są:

Łuck 110 km	Równe 45 km
Lwów 220 km		Żytomierz 170 km
Tarnopol 135 km	Chmielnicki 125 km	Winnica 210 km

Stary gród ruski, wzmiankowany już w 1100 roku; od drugiej połowy XII wieku w Księstwie Wołyńskim; w XIV wieku był przedmiotem walk pomiędzy wojskami polskimi a litewskimi; 1386 przyłączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego; własność m.in. Ostrogskich, Zasławskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, Jabłonowskich, Dubieńskich.

 

W latach 1440–1442 książę Fedor Ostrogski ufundował w Ostrogu klasztor dominikanów i łaciński kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[6].

Od XV wieku w mieście znajdowało się skupisko Żydów. Była to jedna z 4 gmin żydowskich Wołynia, posiadających przedstawicieli w Sejmie Żydów Korony. Żydzi w XVI wieku zbudowali w mieście murowaną Wielką Synagogę z renesansową attyką. Wojewoda kijowski Konstanty Wasyl Ostrogski przebudował w stylu renesansowym zamek i bramy miejskie, a w 1579 roku została przez niego założona Akademia Ostrogska, dzięki czemu miasto na przełomie XVI i XVII wieku stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, do czasu zniszczenia Akademii przez Kozaków w latach 40. XVII wieku. W 1577 roku Iwan Fedorowicz założył Drukarnię Ostrogską. Pod jego kierownictwem zostały wydane następujące księgi: nowe wydanie „Bukwara” (1578), Nowy Testament z indeksem i Psałterz (1580), „Chronologia” Andrzeja Rymszy (1581), Biblia ostrogska (1581).

Książę wojewoda Ostrogski wystarał się też o prawa miejskie magdeburskie, które Ostróg otrzymał w 1585 roku. W II połowie XVI w. Ostróg był znaczącym ośrodkiem prawosławnym z dziewięcioma cerkwiami – Objawienia Pańskiego, św. Bazylego, św. Mikołaja (dwie świątynie tego wezwania), Zaśnięcia Matki Bożej, Zmartwychwstania Pańskiego, św. św. Borysa i Gleba, św. Jana, św. Onufrego oraz monasterem Trójcy Świętej. Fundatorem tejże wspólnoty był Konstanty Wasyl Ostrogski^[7].

 

W XVII wieku od zachodu miasto otrzymało dodatkowe ziemne umocnienia z wałem, fosą i pięcioma bastionami.

W latach 1609–1753 Ostróg stał się ośrodkiem ordynacji założonej przez wojewodę wołyńskiego Janusza Ostrogskiego, który po przejściu, jako pierwszy z rodu, z prawosławia na katolicyzm sprowadził do miasta bernardynów. W mieście działała też szkoła braci polskich, w której uczył kaznodzieja Andrzej Węgierski, który we wrześniu 1622 r. został na synodzie w Ostrorogu ordynowany na diakona i katechetę kalwińskiego. W tym samym roku Anna Alojza Chodkiewicz wzniosła w Ostrogu kolegium jezuickie. W 1648 roku oraz w 1649 roku podczas powstania Chmielnickiego miasto i kolegium jezuickie zostały spalone przez Kozaków, a ludność katolicka wymordowana. Nastąpił upadek miasta. Ponowny pomyślny etap w historii miasta miał miejsce w XVIII wieku dzięki wysokiemu poziomowi tutejszej szkoły jezuickiej. Miasto wchodziło w skład dóbr wołyńskich księżnej Anny Jabłonowskiej^[8].

 

W 1792 roku w czasie wojny z Rosją w mieście stacjonował książę Józef Poniatowski. Tydzień po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami w Ostrogu 25 czerwca 1792 roku po raz pierwszy w historii wręczono Ordery Virtuti Militari.

Od 1793 roku w zaborze rosyjskim, siedziba powiatu ostrogskiego. W XIX wieku rozebrano kościół i klasztor jezuitów oraz kościół i klasztor karmelitów. Pod koniec XIX wieku miasto traciło na znaczeniu z uwagi na oddalenie od linii kolejowych. Liczyło wtedy około 8 tys. mieszkańców.

 

W latach 1919–1939 ponownie w granicach Polski, w ówczesnym pow. zdołbunowskim, w dawnym województwie wołyńskim. 7 lipca 1920 roku doszło pod miastem do starć pomiędzy wojskami polskimi gen. Wincentego Krajowskiego i bolszewickimi z 1 Armii Konnej Budionnego.

1 kwietnia 1927 roku do miasta włączono wsie Bielmaż, Krasnostaw, Tatarską Ulicę i osadę Kaukaz z gminy wiejskiej Chórów, a także nie należące do żadnej gminy osady Kidry i Karpaty^[9].

Miasto było garnizonem macierzystym batalionu KOP „Ostróg” i 19 pułku Ułanów Wołyńskich. Ze względu na położenie Ostroga w strefie nadgranicznej, część miasta była dostępna tylko za okazaniem specjalnej przepustki.

Od 17 sierpnia 1934 do 17 września 1939 roku burmistrzem miasta był Stanisław Żurakowski^[10].

Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 zajęty przez ZSRR i włączony do Ukraińskiej SRR. W 1939 roku 10 500 Żydów (czyli około 61% mieszkańców) wywieziono na Syberię. Wywożono także Polaków.

W latach 1941–1944 Ostróg był pod okupacją niemiecką. Niemcy przystąpili do eksterminacji Żydów, których pozostało około 7 tysięcy. Łącznie w Ostrogu przeprowadzono 4 akcje eksterminacyjne, w których rozstrzelano 6,5 tysiąca Żydów miejscowych i z okolicznych wsi. Ostatnia masakra, 15 października 1942 roku, oznaczała likwidację getta powstałego 4 miesiące wcześniej^[11].

Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku Ostróg stał się schronieniem dla polskich uciekinierów z eksterminowanych przez UPA wsi. Polacy mieli nadzieję na ochronę załogi niemieckiej i węgierskiej.

Po wycofaniu się Niemców i Węgrów z Ostroga oraz po wymarszu oddziału AK Franciszka Pukackiego „Gzymsa” na koncentrację sił 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty na początku stycznia 1944 roku, ludność polska w Ostrogu broniła się przed UPA przez dwa tygodnie w klasztorze i budynku więzienia. Duchowy przywódca Polaków, miejscowy proboszcz o. Remigiusz Kranc, organizował obronę i pomoc dla ludności polskiej. Pomagał mu pluton „Borszczówka” pod dowództwem Tadeusza Koblańskiego, który przybył do Ostroga, posiadał broń i doświadczenie bojowe. Ochronę zapewniał także oddział polskiej policji utworzony przez Niemców. Na cmentarzu rzymskokatolickim grzebano zwłoki zabitych przywiezione przez uchodźców; według obliczeń o. Kranca pochowano około 560 osób w 3 miesiące (na 1280 wiernych w parafii)^[12]. W latach 1943–1945 ukraińscy nacjonaliści zamordowali w mieście ponad 118 Polaków^[12].

 

Polacy oblężeni w Ostrogu złożyli broń w ręce Armii Czerwonej, która wkroczyła do miasta 5 lutego 1944. O. Remigiusz Kranc ofiarował wtedy okryty chwałą sztandar Armii Polskiej. Uroczyste przekazanie sztandaru w ręce zastępcy dowódcy AP w ZSRR gen. dywizji Karola Świerczewskiego odbyło się 17 IV 1944 roku. O. Remigiusz Kranc w nagrodę za patriotyczną i społeczną postawę został mianowany przez władze radzieckie zastępcą przewodniczącego MRN miasta Ostroga, a następnie zesłany na katorgę do łagrów Kołymy.

W latach 1945–1991 miasto znajdowało się w Ukraińskiej SRR, następnie na Ukrainie.

Od 2005 r. Ostróg jest miastem partnerskim Sandomierza. Od 10 września 2005 r. również Bierunia.

 

 

 

• ruiny zamku książąt Ostrogskich z XV w., XVI w., w tym monumentalna baszta z renesansową attyką

• cerkiew zamkowa Objawienia Pańskiego, pierwotnie gotycka z XVI w., po 1891 roku odbudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim; dzwonnica powstała w 1905 roku na miejscu dawnej bramy wjazdowej
• kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (początkowo dominikanów) (XV, XVII, XVIII wiek), XIX wiek
• fragment murów miejskich z XVI wieku
• klasztor i kościół kapucynów (XVIII wiek) – obecnie cerkiew pw. św. Teodora na terenie Uniwersytetu Narodowego Akademia Ostrogska
• kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (odbudowana w latach 90.XX wieku)
• Muzeum krajoznawcze
• Brama Łucka z XVI wieku – obecnie Muzeum Książki i Drukarstwa
• Brama Tatarska z XVI wieku
• Wielka Synagoga z XVII w., renesansowa
• cmentarz żydowski na ul. Papanina
• cmentarz tatarski
• dawny klasztor franciszkanów, obecnie klasztor prawosławny w Międzyrzeczu Ostrogskim, 3 km od Ostroga.

Niezachowane:

• kościół oo. jezuitów z 1624 r., fundacji Anny Chodkiewiczowej, zburzony w 1875 r.
• dwór Jabłonowskich z XVIII w.
• kościół i klasztor oo. karmelitów z 1779 r., rokokowy, zburzony w połowie XIX w.
• koszary KOP Batalionu Ostróg
• cmentarz rzymskokatolicki zniszczony z polecenia ukraińskich komunistów na przełomie lat 60–70. XX w. Na jego miejscu wybudowano stadion. Na cmentarzu pochowani byli m.in. Jan Latosz, polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, oraz Stanisław Kardaszewicz, polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga.

Przemysł spożywczy (mleczarski, cukrowniczy, rozlewnia wód mineralnych), materiałów budowlanych, fabryka mebli^[13].

 

• Giacomo Briano – włoski architekt^[14].
• Alma Kar (1903-1992) – polska tancerka, aktorka filmowa^[15].
• Witold Józef Kowalów (ur. 1967) – ksiądz katolicki, publicysta i wydawca, proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Ostrogu^[16].

Na polskiej liście Sprawiedliwych:

• Zofia Rozen^[17]
• rodzina Szczawińskich, która udzieliła pomocy Linie Nusinow, Simie Rozliwker oraz Samuelowi Klepaczowi. W 1986 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Eugenii, Edwardowi, Adamowi Tadeuszowi Szczawińskim i Antoninie Tomaszewskiej z d. Szczawińskiej tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[18]

Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:

• Fedir i Horpyna Zyhadłowie^[19][20][21]

• rodzina Borczakowskich (Mychajło i Jewdokija oraz ich córka Kławdija, po mężu Rudyk)^{[22][23][24][25]}

• Anna Ciepielewska – polska aktorka filmowa i teatralna,
• Bolesław Drobiński – polski dowódca wojskowy, major pilot Wojska Polskiego
• Jerzy Gebert – polski radiowy dziennikarz sportowy
• Barbara (Grosser), imię świeckie: Wiera Grosser zd. Dubińska – polska mniszka prawosławna, przełożona monasteru Świętych Marty i Marii na górze Grabarce,
• Kazimierz Kardaszewicz – polski lekarz, generał brygady Wojska Polskiego,
• Witalij Kosowski – ukraiński piłkarz
• Bogusław Litwiniec – polski reżyser teatralny, działacz kulturalny, polityk, senator IV i V kadencji,
• Mirosława Lombardo – polska aktorka teatralna i filmowa,
• Elżbieta Ostrogska – polska magnatka,
• Konstanty Wasyl Ostrogski – ruski magnat, książę, wojewoda kijowski,
• Wołodymyr Salski – ukraiński wojskowy, generał armii Ukraińskiej Republiki Ludowej
• Filip Felicjan Szumborski – greckokatolicki duchowny, biskup unickiej diecezji chełmskiej w latach 1828–1851,
• Włodzimierz Tiunin – polski artysta malarz i pedagog.

• Samuel Eidels – żydowski uczony, rabin, komentator talmudu,
• Stanisław Kardaszewicz – polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga,
• Jan Latosz – polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej,
• Michał Rychlicki – prawosławny duchowny, etatowy katecheta szkół miasta Ostroga w latach 1921–1939.

•   Sandomierz
•   Bieruń
•   Gniew

• Akademia Ostrogska
• Państwowe Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Ostrogu
• Uniccy (greckokatoliccy) biskupi łucko-ostrogscy
• Batalion KOP „Ostróg”
• Ostrogscy
• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Ostrogu
• Międzyrzecz Ostrogski

• Ostróg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 682 .
• Wydawnictwo „Wołanie z Wołynia” – parafia rzymskokatolicka w Ostrogu
• Sowiecka mapa topograficzna.. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
• Zdjęcia z Ostroga
• Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona