Narcyz Witczak-Witaczyński

Po ucieczce z domu rodzinnego, 13 sierpnia 1915 wstąpił jako ochotnik do 2 szwadronu ułanów Legionu Puławskiego, przeformowanego w dywizjon, a później w 1 pułk ułanów polskich przy armii rosyjskiej. Za udział w szarży pod Krechowcami odznaczony w niepodległej Polsce orderem Virtuti Militari. Następnie walczył wraz z I Korpusem Polskim gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego przeciwko bolszewikom. Po rozwiązaniu Korpusu udał się Kijowszczyznę, a następnie do Wołogody. Tam 5 sierpnia 1918 aresztowany, przewieziony do Moskwy i wcielony do Mazowieckiego Pułku Ułanów, walczącego po stronie bolszewików. Pod Kazaniem, próbując przeprowadzić swój pluton na drugą stronę frontu, został ranny i odwieziony do szpitala w Moskwie. Po wyleczeniu i rozwiązaniu Mazowieckiego Pułku Ułanów został wcielony do 1 Łotewskiego Pułku Kawalerii. Zbiegł z niego w okolicach Rygi, został jednak aresztowany i osadzony w więzieniu w Mitawie. Po zajęciu Mitawy przez Niemców wywieziony do Niemiec jako jeniec wojenny i przetrzymywany w obozach jenieckich. 22 lipca 1919 zbiegł z obozu we Frankfurcie nad Odrą i wrócił do Polski.

22 sierpnia 1919 ponownie wstąpił do 1 pułku Ułanów Krechowieckich. 7 września 1919 został przeniesiony do Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa, w którym służył jako wachmistrz – szef szwadronu w okresie od 13 grudnia 1919 do 26 maja 1926 (19 grudnia 1922 pododdział przemianowany został na Szwadron Przyboczny Prezydenta Rzeczypospolitej). W wojnie polsko-bolszewickiej brał udział w walkach na froncie wołyńskim od kwietnia do czerwca 1920. Po ukończeniu w 1927 Szkoły Podoficerów Zawodowych Kawalerii w Jaworowie pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Następnie w latach 1928–1931 służył w 1 pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. 21 września 1931 przeniesiony do 1 pułku strzelców konnych w Garwolinie. Oficer oświatowy pułku od 13 lipca 1935. Awansowany do stopnia chorążego 1 lutego 1936.

Wraz z pułkiem wziął udział w kampanii wrześniowej w 1939. Po kapitulacji powrócił do Garwolina i rozpoczął pod pseudonimem „Kościesza” tworzenie konspiracyjnej organizacji, skupiającej żołnierzy 1 pułku strzelców konnych – ZWZ/AK Obwodu „Gołąb”. W Komendzie Obwodu pełnił funkcję szefa kontrwywiadu. Od 1941 redagował konspiracyjne czasopismo „Apel”. 17 lipca 1942 aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne. Więziony na Pawiaku do grudnia 1942, a następnie w obozie na Majdanku, gdzie zginął 27 marca 1943.

 

 

Od początku swojej służby w Szwadronie Przybocznym dokumentował przy pomocy fotografii dzieje Wojska Polskiego, a szczególnie codzienne życie kawalerii. Jako jeden z nielicznych miał prawo fotografowania Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Wojska Polskiego marszałka Józefa Piłsudskiego i najważniejszych osobistości II RP, polityków i wojskowych. Był jednym z najbardziej popularnych fotoreporterów wojskowych. Jego fotografie publikowały czasopisma „Wiarus”, „Jeździec i Hodowca”, „Polska Zbrojna” i „Ilustrowany Kurier Codzienny”. Jego ilustracje zawiera najbardziej znana przedwojenna publikacja o historii kawalerii – Księga Jazdy Polskiej (Warszawa, 1938). Fotografie jego autorstwa publikowano jako pocztówki, foldery i koperty. Zdobył I nagrodę w konkursie fotografiki wojskowej w 1937 oraz wiele innych nagród i wyróżnień. Jego archiwum fotograficzne liczące około czterech tysięcy negatywów zostało przekazane w styczniu 2014 przez spadkobierców do Narodowego Archiwum Cyfrowego^[1].

Od chwili utworzenia pełnił funkcję sekretarza redakcji tygodnika „Wiarus” dla podoficerów zawodowych Wojska Polskiego, w którym publikowane były także jego artykuły. Pisał też do czasopism „Jeździec i Hodowca” i „Polska Zbrojna”. Jako oficer oświatowy redagował pułkowe pismo „Nowinki”.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[2]
• Krzyż Niepodległości (15 kwietnia 1932)^[3]
• Krzyż Walecznych (1922)^[4]
• Brązowy Krzyż Zasługi (1937)^[4]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 (1928)^[4]
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[5]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)^[4]
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (1938)^[4]
• Krzyż Armii Krajowej (pośmiertnie, 15 kwietnia 1997)
• Amarantowa wstążka (1918)^[4]
• Krzyż Wiernej Służby I klasy (Rumunia, 1923)^[4]
• Medal Zwycięstwa (międzysojuszniczy, 1925)^[4]
• Krzyż Świętego Jerzego (Rosja, 1917)^[4]
• Odznaka Pamiątkowa 1 pułku szwoleżerów
• Odznaka Pamiątkowa 1 pułku Ułanów Krechowieckich
• Odznaka Pamiątkowa 1 pułku strzelców konnych
• Odznaka Pamiątkowa I Korpusu Polskiego

 

29 października 2015 na zewnętrznej ścianie Kolegiaty Przemienienia Pańskiego w Garwolinie, odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Narcyzowi Witczak-Witaczyńskiemu. Również w tym samym dniu, przed domem Narcyza Witczak-Witaczyńskiego przy ulicy Polnej w Garwolinie (w miejscu jego ostatniego zamieszkania), odsłonięto kamień pamiątkowy z tablicą, upamiętniający Narcyza Witczak-Witaczyńskiego. Odsłonięcia obydwu tablic ufundowanych przez Miasto Garwolin dokonał Burmistrz Miasta Tadeusz Mikulski, Przewodniczący Rady Miasta Marek Jonczak oraz córki chorążego: Barbara Witczak-Witaczyńska i Krystyna Witczak.^[6]

Decyzją Rady Miasta Garwolina z dnia 1 kwietnia 2017, most na rzece Wildze w centrum Garwolina otrzymał imię Narcyza Witczak-Witaczyńskiego.^[7]

Powstały dwie publikacje w całości poświęcone Narcyzowi Witczak-Witaczyńskiemu. W 2013 ukazał się album "Szwoleżerowie, ułani i strzelcy konni w fotografii Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego", a w 2017 album "Narcyz Witczak-Witaczyński" wydany przez Narodowe Archiwum Cyfrowe.

• Zbigniew Gnat-Wieteska: 1. Pułk Strzelców Konnych. Dowódcy, oficerowie, podoficerowie i tradycje. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2012, s. 114. ISBN 978-83-62046-41-6.
• Szwoleżerowie, ułani i strzelcy konni w fotografii Narcyza Witczaka-Witaczyńskiego. Stanisław Zieliński, Leszek Nagórny (Oprac.). Nadarzyn: Wydawnictwo Vipart, 2013, s. 401. ISBN 978-83-87124-87-8.
• P. Dobrowolski, Trzy razy pierwszy, w: „Szabla i Koń” 2011, nr 2, s. 16-21

• Archiwum fotograficzne Narcyza Witczak-Witaczyńskiego w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego (serwis szukajwarchiwach.gov.pl).
• Archiwum fotograficzne Narcyza Witczak-Witaczyńskiego w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego (serwis audiovis.nac.gov.pl).
• Fotografie Narcyza Witczak-Witaczyńskiego w bibliotece Polona