Narzędzia otoczakowe

Narzędzia otoczakowe – narzędzia charakteryzujące pierwsze przemysły dolnopaleolityczne^[1]. Były to otoczaki (niekiedy okruchy skał twardych) przystosowane do pracy przez odbicie odłupków na obwodzie^[1].

Wyróżnia się trzy grupy narzędzi otoczakowych:

• narzędzie otoczakowe jednostronne (nacinak, ang. chopper)^[1] – narzędzie otoczakowe z jednostronną obróbką; część pracująca powstaje przez krawędź przecięcia płaszczyzn negatywów odbitych odłupków z płaszczyzną nieprzygotowanej podstawy;

• narzędzie otoczakowe dwustronne (ang. chopping tool)^[1] – narzędzie otoczakowe z dwustronną obróbką; część pracująca powstaje na przecięciu płaszczyzn negatywowych odłupków oddzielonych po obu stronach wyrobu;

• sferoidy ściankowe (fr. sphéroïdes à facettes)^[2] – narzędzia z obróbką wielostronną (wielokierunkową). Powstawały w następujący sposób: powierzchnie jednych negatywów przyjmowano jako podstawy dla kolejnych odbić. W ten sposób powstawał nieumiarkowany wielościan. Narzędzia takie występują m.in. w niektórych afrykańskich kulturach otoczakowych^[2].

Istnieją również formy przejściowe pomiędzy narzędziami otoczakowymi a innymi grupami narzędzi, m.in.^[2]:

• narzędzia otoczakowe powstałe na skutek starannej obróbki, zawierające prostą lub wypukłą krawędź pracującą, utworzoną przy pomocy większej ilości oddzielonych przy niej odłupków^[2], stanowiące grupę przejściową do zgrzebeł^[2];

• protopięściaki (ang. proto hand axe) – narzędzia otoczakowe jednostronne (rzadziej dwustronne) z obróbką na większej części obwodu i krawędzią pracującą załamaną, tworzącą rodzaj wysuniętego ostrza-wierzchołka^[2]; stanowią formę przejściową do pięściaka^[2]. Posiadają rozliczne warianty różniące się kształtem i zasięgiem obróbki^[2].

Narzędzia otoczakowe wykonywano przy użyciu tłuka kamiennego; są one szeroko rozprzestrzenione w inwentarzach dolnopaleolitycznych^[3]. Badania w Transwalu i Tanzanii wykazują, że były one prawdopodobnie dziełem niektórych australopiteków^[3].

Na obszarach wschodniej Azji (wschodnia Syberia, Mongolia, Korea, Chiny oraz Półwysep Malajski) narzędzia otoczakowe występują aż do początku holocenu^[3]. Występowały również w najdawniejszych zespołach dolnopaleolitycznych Europy (jaskinia Vallonet koło Nicei^[3], Vértessüllös koło Budapesztu^{[potrzebny przypis]}). Na niektórych terenach europejskich, m.in. w Hesji i Czechach, wykazano, że narzędzia otoczakowe przetrwały w przemysłach paleolitu środkowego, a nawet górnego^[3].