Mangaba

Mangaba
	Cercocebus
	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812
	; Mangaba obrożna (C. torquatus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	mangaba
	Typ nomenklatoryczny
	Cercocebus fuliginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia (Cercopithecus) aethiops torquatus Kerr, 1792)
Synonimy
	Aethiops Martin, 1841;
	Aethiops Martin, 1841;
Gatunki
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mangaba^[3] (Cercocebus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[4]^[5]^[6].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 42–59 cm, samców 43,6–73 cm, długość ogona samic 45–68 cm, samców 50–76 cm; masa ciała samic 3,9–8 kg, samców 7,1–12,5 kg^[6]^[7].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w artykule poświęconym systematyce ssaków opublikowanym w czasopiśmie Annales du Muséum d’histoire naturelle^[1]. Geoffroy Saint-Hillaire wymienił kilka gatunków – Simia sabaea Linnaeus, 1766, Simia atys Audebert, 1797, Simia Aethiops von Schreber, 1774 (= Simia atys Audebert, 1797), Cercopithecus fuliginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Simia atys Audebert, 1797), Simia aygula Linnaeus, 1758 (= Simia fascicularis Raffles, 1821), Simia sinica Linnaeus, 1771, Cercocebus radiatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 oraz Cercopithecus Cynomolgus Erxleben, 1777 (= Simia hamadryas Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest Cercopithecus fuliginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Simia atys Audebert, 1797).

Etymologia

Cercocebus: gr. κερκος kerkos ‘ogon’; κηβος kēbos ‘małpa długoogoniasta’^[8].
Aethiops: gr. Αιθιοψ Aithiops ‘Etiopczyk, Murzyn’, od αιθω aithō ‘palić się’; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘twarz’^[9]. Gatunek typowy: Martin nie wyznaczył gatunku typowego.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[10]^[7]^[4]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[3]	Podgatunki^[6]^[4]^[7]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[4]^[7]	Podstawowe wymiary^[6]^[7]^[a]	Status IUCN^[11]
Cercocebus galeritus	W. Peters, 1879	mangaba oliwkowa	gatunek monotypowy	Kenia (płaty lasu nadrzecznego wzdłuż dolnego biegu rzeki Tana i delty rzeki Tana)	brak danych	CR
Cercocebus agilis	Milne-Edwards, 1886	mangaba zwinna	gatunek monotypowy	południowo-wschodni Kamerun, południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, północna Demokratyczna Republika Konga (na północ od rzeki Kongo, od rzeki Ubangi do Lasu Równikowego Ituri i rzeki Semliki), północno-wschodni Gabon (na wschód od rzeki Ivindo) oraz północne Kongo (przez rzekę Sangha)	DC: 44–65 cm DO: 45–76 cm MC: 4,3–10,2 kg	LC
Cercocebus chrysogaster	Lydekker, 1900	mangaba złotobrzucha	gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga (Kotlina Konga, na południe i wschód od rzeki Kongo (północną granicą może być rzeka Lulonga, wschodnią prawdopodobnie rzeka Lomami))	brak danych	EN
Cercocebus sanjei	Mittermeier, 1986	mangaba czubata	gatunek monotypowy	Tanzania (ograniczony do lasu Mwanihana i wschodnich stoków gór Udzungwa)	brak danych	EN
Cercocebus atys	(Audebert, 1797)	mangaba szara	gatunek monotypowy	południowo-zachodni Senegal, Gwinea Bissau, zachodnia i południowo-wschodnia Gwinea, Sierra Leone i zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (wschodnia granica u zbiegu rzek N’zo–Sassandra)	DC: 44–58 cm DO: 52–64 cm MC: 5,6–11,4 kg	VU
Cercocebus lunulatus	(Temminck, 1853)	mangaba białokarkowa	gatunek monotypowy	wschodnie i północno-wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (od zbiegu rzek N’zo–Sassandra do rzeki Wolta; być może wymarły na zachód od rzeki Bandama), południowo-zachodnie Burkina Faso i południowo-zachodnia Ghana	DC: 47–73 cm DO: 67–74 cm MC: 3,9–11,8 kg	EN
Cercocebus torquatus	(Kerr, 1792)	mangaba obrożna	gatunek monotypowy	niejednolicie w lasach południowej Nigerii, zachodniego Kamerunu, zachodniej Gwinei Równikowej, zachodniego Gabonu, południowo-zachodniego Konga (na południe do Parc national de Conkouati-Douli); niepotwierdzony w Beninie	DC: 42–67 cm DO: 46–76 cm MC: 5–12,5 kg	EN

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 97, 1812. (fr.).
↑ W.Ch.L. Martin: A general introduction to the natural history of mammiferous animals, with a particular view of the physical history of man, and the more closely allied genera of the order Quadrumana, or monkeys. London: Wright and co., 1841, s. 508. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cercocebus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 651–654. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 147. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 171.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 82.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).

[11] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Geoffroy-1] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 97, 1812. (fr.).

[Martin-2] W.Ch.L. Martin: A general introduction to the natural history of mammiferous animals, with a particular view of the physical history of man, and the more closely allied genera of the order Quadrumana, or monkeys. London: Wright and co., 1841, s. 508. (ang.).

[Cichocki&inni-3] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-4] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cercocebus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-6] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 651–654. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-7] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 147. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655327_171]-8] Palmer 1904 ↓, s. 171.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655238_82]-9] Palmer 1904 ↓, s. 82.

[mdd-10] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[12] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[11]