Lodowiec Szelfowy Rossa

Współczesna nazwa lodowca upamiętnia jego odkrywcę – brytyjskiego polarnika Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)^[2] . Sam Ross nazwał obiekt Victoria Barrier na cześć brytyjskiej królowej Wiktorii (1819–1901)^[3]. Później funkcjonowała nazwa Great Ice Barrier^[3].

Lodowiec szelfowy w południowej części Morza Rossa w Antarktydzie Zachodniej^[4] . Od południa przylega do kontynentu Antarktydy, a na północy opada stromą ścianą – ogromną barierą lodową (Barierą Lodową Rossa) o wysokości 15–50 m, ciągnącą się przez ok. 644 km^[2]  między Wyspą Rossa na zachodzie a Półwyspem Edwarda VII na wschodzie^[4] [a]. W północnej części lodowca, w pobliżu bariery, oprócz Wyspy Rossa leży także Wyspa Roosevelta^[5] . Na wschodzie lodowiec graniczy z Półwyspem Edwarda VII, Shirase Coast, Wybrzeżem Siple’a i Gould Coast, a na zachodzie z Górami Królowej Maud, Wybrzeżem Shackletona, Hillary Coast i Wyspą Rossa^[3].

Lodowiec ma kształt podkowy – w najszerszym miejscu liczy ok. 800 km i wchodzi w głąb kontynentu na ok. 600 km^[3]. Jest największym lodowcem szelfowym świata – jego powierzchnia szacowana jest na ok. 473 tys. km² (stan na 2014 rok)^[3].

Lodowiec jest zasilany przez potężne strumienie lodowe z pokrywy lodowej Antarktydy Wschodniej i Zachodniej^[4] . Z Antarktydy Wschodniej do lodowca spływają Leverett Glacier, Lodowiec Scotta, Lodowiec Beardmore’a, Nimrod Glacier, Lodowiec Byrda, Mulock Glacier i Skelton Glacier^[3]. Z Antarktydy Zachodniej do lodowca spływa pięć wielkich strumieni – A, B, C, D i E na Wybrzeżu Siple’a, które niosą 90% spływającego do lodowca lodu^[6]. Najczęściej badanym był strumień B o długości 500 km, szerokości 50 km i ok. 1 km grubości, który wprowadza ok. 30 km³ a⁻¹ lodu^[6]. Strumień C stoi w miejscu, a inne płyną z prędkością 400–1000 m d^−1[6]. Strumienie początkowo oznaczano kolejnymi literami alfabetu w kolejności ich położenia z południa na północ^[7] . Ich nazwy zostały zmienione na początku XXI w., aby uhonorować geologów: strumień A to Mercer Ice Stream^[7] , B – Whillans Ice Stream^[8] , C – Kamb Ice Stream^[9] , D – Bindschadler Ice Stream^[10] , E – MacAyeal Ice Stream^[11] , F – Echelmeyer Ice Stream^[12] .

Średnia grubość lodowca wynosi około 330 m wzdłuż linii 79°S^[4] . W kierunku południowym wzdłuż linii ok. 168°W grubość lodu stopniowo wzrasta do ponad 700 m^[4] . Hund (2014) podaje, że grubość lodowca waha się od 180 do 900 m^[3].

Powierzchnia lodowca jest płaska, wznosi się niewiele ponad 1 metr na przestrzeni 10 km, a sam lodowiec dochodzi na odległość 550 km od bieguna południowego^[13]. Stąd stanowi on jedną z najlepszych dróg do wnętrza kontynentu^[4] [13].

Na zachodnim krańcu szelfu znajduje się amerykańska stacja naukowo-badawcza McMurdo, leżąca w pobliżu McMurdo Sound^[4] . Jest to największe skupisko ludzkie na terenie Antarktydy^[14]. W jego sąsiedztwie na Wyspie Rossa od 1957 roku swoją bazę – Scott Base prowadzi Nowa Zelandia^[15] .

Lodowiec rozcinają szczeliny, które doprowadzają do pęknięć i odrywania się fragmentów znacznych rozmiarów, tworzących ogromne góry lodowych^[4] .

W 1956 roku wielka góra lodowa została zaobserowana przez amerykański lodołamacz USS „Glacier” nieopodal Wyspy Scotta na Morzu Rossa^[16] . Jej niepotwierdzone wymiary to ok. 335 km długości i 100 km szerokości^[16] .

W marcu 2000 roku od lodowca oderwała się jedna z największych zaobserwowanych gór lodowych B-15, której powierzchnia wynosiła 11 000 km²^[17] . PO kilku dniach rozpadła się na dwa fragmenty, a większy fragment – B-15A (120 × 20 km) – zablokował wejście do McMurdo Sound^[16] . W październiku 2005 roku B-15A rozpadła się na kilka dużych kawałków w pobliżu Przylądka Adare’a^[16] . Jej fragmenty dryfowały po Oceanie Południowym, aż z czasem uległy stopieniu, a 20 lat później ostał się jedynie jeden fragment monitorowany przez US National Ice Center^[18] .

Lodowiec szelfowy został odkryty 28 stycznia 1841 roku przez brytyjskiego polarnika Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)^[2] . Ross zmapował czoło lodowca na wschód do 160°W^[2] . W 1911 roku z regionu McMurdo Sound wyruszyły wyprawy na zdobycie bieguna południowego – Ekspedycja Terra Nova Roberta Falcona Scotta (1868–1912) i wyprawa Roalda Amundsena (1872–1928)^[4] .

Podczas wypraw Richarda Byrda (1888–1957) w latach 1928–1930 prowadzono badania lodowca z powietrza^[19]. W latach 1957–1958 w ramach Międzynarodowego Roku Geofizycznego dokonano pierwszego objazdu całego lodowca przy użyciu traktorów snieżnych – wyprawą dowodził amerykański glacjolog Albert P. Crary (1911–1987)^[19]. Podczas tej ekspedycji przeprowadzono m.in. pierwsze pomiary grubości lodu i wolnych przestrzeni pod lodowcem oraz pierwsze badania gęstości, twardości i tempa akumulacji śniegu na lodowcu^[19]. Bardziej szczegółowe badania przeprowadzono w latach 1973–1978, kiedy to dokonano pierwszego odwiertu lodu, przebijając się do przestrzeni pod lodowcem wypełnionej wodą^[19].

Na wschodnim krańcu szelfu funkcjonowało kolejno pięć amerykańskich stacji badawczych Little America^[4] .

Roszczenia terytorialne do lodowca zgłasza Nowa Zelandia, która zalicza go do obszaru Dependencji Rossa^[20] .

• A-68A Holding it Together. [w:] NASA Earth Observatory [on-line]. earthobservatory.nasa.gov, 2020-04-09. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
• Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-04-14]. 
• Bindschadler Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Echelmeyer Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
• Iceberg B-15, Ross Ice Shelf, Antarctica. [w:] NASA Earth Observatory [on-line]. earthobservatory.nasa.gov, 2000-04-14. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
• Kamb Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Knight, Peter: Glaciers. Routledge, 2013. ISBN 978-1-134-98217-2. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
• MacAyeal Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Mercer Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade: Antarctica and the Southern Ocean. [w:] www.mfat.govt.nz [on-line]. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
• Ross Ice Shelf (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Rossa, Lodowiec Szelfowy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-06] .
• Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis Group, 2007. ISBN 0-415-97024-5. [dostęp 2022-04-14]. (ang.).
• Scott Base (New Zealand Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
• Ross Ice Shelf, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• iceberg, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-14]  (ang.).
• Whillans Ice Stream (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).