Karaczany
Karaczany, hełmce (Blattodea, Blattoptera, Blattariae, Blattaria) – rząd owadów z przeobrażeniem niezupełnym, liczący około 4600 gatunków[1]. Prowadzą ukryty tryb życia (kryptyczny), przeważnie nocny, są wszystkożerne.
| Blattodea | |
 Karaluch amerykański (Periplaneta americana) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd |
karaczany |
Ciało zazwyczaj ciemno ubarwione (różne odcienie brązu i ciemnego brązu). Głowa jest prawie w całości ukryta pod tarczowatym i szerokim przedpleczem (stąd ich nazwa hełmce). Mają długie, wieloczłonowe i pokryte szczecinkami czułki. Przednia para skrzydeł jest silnie schitynizowana i ciemniejsza. Skrzydła z widocznym i gęstym użyłkowaniem. Tylna para skrzydeł jest zazwyczaj szeroka i błoniasta, w spoczynku ukryte pod pierwszą parą. Często spotykane są formy krótkoskrzydłe (brachypteria). Odnóża są długie i smukłe z długimi kolcami, pozwalają na szybki bieg. Odwłok jest szeroki, zakończony parą członowanych wyrostków odwłokowych (cerci). Samice czasem noszą przyczepiony do odwłoka kokon jajowy (ooteka).
Z natury wybitnie ciepłolubne, karaczany najliczniej występują w krajach tropikalnych. Wiele gatunków to gatunki synantropijne i inwazyjne.
W Polsce wykazano występowanie 16 gatunków, co stanowi ok. 0,4% wszystkich gatunków karaczanów żyjących współcześnie na Ziemi. Spośród 16 gatunków krajowych jedynie 7 występuje w środowiskach naturalnych (m.in. Ectobius erythronotus, Ectobius lapponicus, Ectobius sylvestris), pozostałe to gatunki zawleczone, najczęściej pochodzenia tropikalnego. Spośród nich Blatta orientalis i Blattella germanica są gatunkami synantropijnymi, zdolnymi do swobodnego i niekontrolowanego przez człowieka rozprzestrzeniania się. Pozostałe gatunki synantropijne zamieszkują cieplarnie (m.in. w ogrodach zoologicznych): Panchlora exoleta, Panchlora nivea, Pycnoscelus surinamensis, Periplaneta americana, Periplaneta australasiae, Nyctibora brunnea i Nyctibora sericea.
Systematyka
edytujDo rzędu karaczanów zaliczane są rodziny:
- Blaberidae
- Blattellidae – prusakowate
- Blattidae – karaczanowate
- Cryptocercidae
- Nocticolidae
- Polyphagidae
Wyróżniana przez niektórych autorów rodzina Ectobiidae (zadomkowate) jest w powyższym ujęciu klasyfikowana w randze podrodziny (Ectobiinae) w rodzinie Blattellidae.
Etymologia nazwy
edytujNazwa karaczan pochodzi prawdopodobnie od hiszpańskiego słowa cucaracha [kuka’ratʃa][2].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Beccaloni, G. W. 2007. Blattodea Species File Online. Version 1.0/4.1. World Wide Web electronic publication. <https://archive.ph/20130113080913/http://blattodea.speciesfile.org/ blattodea.speciesfile.org> [stan 26.08.2012].
- ↑ Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego, Hasło „karaczan” zawiera zdanie „nazwa wraz z owadem przywędrowała z Ameryki Południowej”.
Bibliografia
edytuj- Anna Liana: Blattodea – karaczany. W: J. Razowski (red.) Wykaz zwierząt Polski, tom I. Ossolineum, 1990.