[go: up one dir, main page]
More Web Proxy on the site http://driver.im/
Wikipedia

K-pop

podgatunek popu z Korei Południowej

K-pop (/keɪ pɔp/, akronim od ang. Korean pop[1]; hangul 케이팝, keipab) – gatunek muzyki popularnej, który powstał w Korei Południowej[2], łącząc w sobie elementy dance-pop, ballada popowa, electropop, hip-hop, rock, jazz, pop opera, współczesny rhythm and blues czy muzyka klasyczna[3][4]. Gatunek ten pojawił się wraz z jedną z pierwszych grup K-popowych, Seo Taiji and Boys, która powstała w roku 1992. Ich eksperymenty z różnymi stylami muzyki „przekształciły scenę muzyczną Korei”[5]. W rezultacie włączanie zagranicznych elementów muzycznych stało się powszechną praktyką wśród artystów K-popowych[6].

K-pop
Pochodzenie

dance, muzyka elektroniczna, synth pop, hip-hop, rock, rhythm and blues

Czas i miejsce powstania

początek lat 90. XX w. w Korei Południowej

Instrumenty

śpiew, rap, automat perkusyjny. perkusja, gitara basowa, instrumenty klawiszowe, fortepian, sampler, sekwencer, syntezator, vocoder, auto-tune, okazjonalnie inne instrumenty, jak na przykład dęte i strunowe

Inne tematy
J-pop, C-pop

Według autora amerykańskiego magazynu muzycznego „Rolling Stone” K-pop to mieszanka modnej muzyki zachodniej i wysokoenergetycznego japońskiego popu, która przyciąga słuchaczy za pomocą powtarzalnych chwytliwych zwrotów, czasami w języku angielskim. K-pop to połączenie zarówno śpiewu, jak i rapu oraz przywiązanie dużej wagi do warstwy wizualnej występu oraz efektów scenicznych[1].

K-pop to nie tylko muzyka; stał się subkulturą, która jest popularna wśród młodzieży całego świata. Dzięki internetowi i dostępności treści cyfrowych zyskał szeroką publiczność[7].

Charakterystyka

edytuj

Treści audiowizualne

edytuj

Chociaż określenie K-pop odnosi się głównie do południowokoreańskiej muzyki popularnej, niektórzy uważają go za wszechogarniający gatunek, prezentujący szerokie spektrum elementów muzycznych i wizualnych[8]. Francuski Institut national de l'audiovisuel definiuje K-pop jako „połączenie muzyki syntetycznej, ścisłych układów tanecznych i modnych, kolorowych strojów”[9].

Gatunek hybrydowy i wartości ponadnarodowe

edytuj

K-pop to produkt kulturowy, który wyróżnia „wartości, tożsamość i znaczenia, które wykraczają poza ich wartość ściśle komercyjną”[10]. Charakteryzuje się mieszanką współczesnych brzmień zachodnich i wpływów afroamerykańskich (w tym brzmienia hip-hopu, R&B, jazzu, black popu, soulu, funku, techno, disco, house i Afro-popu) z koreańskim sposobem wykonania (m.in. zsynchronizowane ruchy taneczne, zmiany formacji i choreografia polegająca na chwytliwych i powtarzalnych ruchach)[11]. Według niektórych sukces K-popu jest wynikiem jego wartości ponadnarodowych. Eun-Yoyng Jung z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego powiedziała, że „współczesna popkultura koreańska opiera się na (...) wpływach ponadnarodowych (...) wychodzących poza granice państwowe i instytucjonalne”[12]. Niektóre przykłady wartości ponadnarodowych typowych dla K-popu, które mogą spodobać się osobom z różnych środowisk etnicznych, narodowych i religijnych, obejmują poświęcenie się wysokiej jakości produkcji i prezentacji idoli, a także etykę pracy i uprzejmą postawę społeczną[13].

Marketing

edytuj

Wiele agencji prezentuje odbiorcom nowe grupy idoli poprzez „prezentację debiutancką” (ang. debut showcase), na którą składa się promocja online i w programach telewizyjnych, a nie za pomocą radia[14]. Zespoły otrzymują nazwę i „koncept” – rodzaj tematu wizualnego i muzycznego, który grupy wykonawców wykorzystują podczas swojego debiutu lub comebacku[15]. Koncepcje mogą się zmieniać między debiutem a comebackami, można je również podzielić na ogólne i tematyczne. Nowe grupy idoli często debiutują z koncepcją dobrze znaną na rynku, która zapewni udany debiut. Czasami powstają grupy lub podgrupy tworzone spośród członków danego zespołu. Dwie przykładowe podgrupy to Super Junior-K.R.Y., w skład której wchodzą członkowie Super Junior: Kyuhyun, Ryeowook i Yesung, oraz Super Junior-M, która stała się jedną z najlepiej sprzedających się podgrup K-popowych w Chinach[16].

Na marketing internetowy składają się teledyski publikowane w serwisie YouTube w celu dotarcia do odbiorców na całym świecie[14]. Przed publikacją docelowego filmu grupa publikuje zapowiadające go zdjęcia i zwiastuny wideo. Cykle promocyjne kolejnych singli nazywane są comebackami (kor. 컴백 keombaek), nawet jeśli dany muzyk lub grupa nie zawiesiła swojej aktywności[17].

Choreografia

edytuj

Taniec jest integralną częścią K-popu. Łącząc wielu wokalistów, zmieniają oni często swoje pozycje podczas śpiewania i tańca, wykonując szybkie zsynchronizowane ruchy, co jest znane jako „zmiany formacji” (kor. 자리바꿈 Jaribaggum)[18]. Choreografia K-popowa (kor. 안무 Anmu) charakteryzuje się tzw. „choreografią punktową” (kor. 포인트 안무 Pointeu anmu, ang. „point dance”) – w odniesieniu do układu składającego się z powtarzających się ruchów podczas hooków, wpasowanych w tekst piosenki[19][20]. „Sorry Sorry” grupy Super Junior i „Abracadabra” zespołu Brown Eyed Girls to przykłady piosenek z ikoniczną choreografią punktową[21]. Choreografia tańca do piosenki wymaga od twórców uwzględnienia tempa utworu. Według Ellen Kim, tancerki i choreografki z Los Angeles, należy również wziąć pod uwagę zdolność fana do wykonania tych samych kroków. W konsekwencji choreografowie K-popowi muszą upraszczać ruchy[22].

Aby odnieść sukces w branży rozrywkowej i dobrze tańczyć, idole przechodzą intensywne szkolenia i przygotowania. Ośrodki szkoleniowe, takie jak Def Dance Skool w Seulu, rozwijają umiejętności taneczne młodzieży, aby dać im szansę na zostanie idolem. Jedną z rzeczy, na której skupia się najwięcej w szkołach tańca, jest trening fizyczny, gdyż większość planu zajęć ucznia stanowią zajęcia z tańca i ćwiczenia. Agencje rozrywkowe są bardzo selektywne, więc niewielu zdobywa sławę. Uczniowie w szkole muszą poświęcić się opanowaniu tańca, aby przygotować się do energicznych układów wykonywanych przez grupy K-popowe. Po podpisaniu kontraktu z agencją nie przerywa się treningu. W firmach znajdują się znacznie większe ośrodki szkoleniowe dla wybranych przez siebie artystów[23].

Wsparcie rządowe

edytuj
 
Bank Korei przypisuje szybki wzrost eksportu kultury od 1997 roku rosnącej światowej popularności K-Popu[24].

Rząd Korei Południowej uznał korzyści dla sektora eksportowego kraju wynikające z koreańskiej fali (w 2011 roku szacowano, że wzrost eksportu kultury koreańskiej o 100USD przyczynił się do wzrostu eksportu innych towarów konsumpcyjnych, w tym żywności, ubrań, kosmetyków i produktów IT o 412USD[25]), dlatego też dopłacał do niektórych przedsięwzięć[9]. Rządowe inicjatywy na rzecz zwiększenia popularności K-popu są w większości podejmowane przez Ministerstwo Kultury, Sportu i Turystyki, które jest odpowiedzialne za ustanowienie na całym świecie Centrów Kultury Koreańskiej (m.in. w Warszawie). Ambasady i konsulaty południowokoreańskie także organizowały koncerty K-popowe poza granicami kraju[26], a Ministerstwo Spraw Zagranicznych regularnie zaprasza zagranicznych fanów K-popu na coroczny festiwal K-Pop World Festival w Korei Południowej[27].

Oprócz czerpania korzyści ekonomicznych z popularności K-popu, rząd Korei Południowej wykorzystuje jego wpływ na dyplomację. W dobie masowej komunikacji soft power (dążenie do celu poprzez przekonanie interesariuszy za pomocą atrakcyjności własnej kultury, czy ideałów) jest uważane za bardziej skuteczną i pragmatyczną taktykę dyplomatyczną niż tradycyjna strategia hard power (uzyskiwanie tego, czego się chce od interesariuszy poprzez bezpośrednie zastraszanie)[28]. Dyplomacja kulturowa poprzez K-pop jest formą soft power[29].

Przemysł

edytuj

Agencje

edytuj

K-pop dał początek całemu przemysłowi muzycznemu obejmując wytwórnie muzyczne, spółki zarządzania imprezami, dystrybutorów muzyki i innych dostawców towarów i usług. Trzy największe firmy w zakresie sprzedaży i przychodów to: S.M. Entertainment, YG Entertainment i JYP Entertainment, często określane są jako „Wielka Trójka”[30]. Wytwórnie te funkcjonują również jako przedstawiciele swoich artystów. Są one odpowiedzialne za rekrutację, finansowanie, szkolenia i marketing nowych artystów, a także zarządzanie ich działalnością muzyczną i public relations. Obecnie agencją o największym udziale na rynku jest S.M. Entertainment[30]. W 2011 roku „Wielka Trójka”, razem ze Star J Entertainment, AM Entertainment oraz KeyEast, założyli wspólną spółkę zarządzającą – United Asia Management[31][32][33].

Łączne przychody wytwórni K-popowych (w mln KRW)
Rok założenia Wytwórnia 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Źródło
1995 S.M. Entertainment 86,401 143,003 241,326 268,7 286,98 325,439 349,87 365,387 612,227 [34]
1996 YG Entertainment 57,515 78,120 106,551 116,288 156,316 193,112 321,839 349,861 285,846 [35]
1997 JYP Entertainment 10,157 9,923 15,067 21,324 48,482 50,557 73,645 102,242 124,821 [36]
2006 FNC Entertainment 32,039 49,614 60,072 72,671 91,417 87,865 74,014 [37]

System stażystów

edytuj

Zgodnie ze zwyczajem w nowoczesnym K-popie, stażyści (kor. 연습생 yeonseupsaeng) przechodzą przez rygorystyczny system szkolenia przez nieokreślony czas przed debiutem. Metoda ta została spopularyzowana przez Lee Soo-mana, założyciela S.M. Entertainment[38], jako część koncepcji nazwanej „technologią kultury” (kor. 문화콘텐츠기술)[39]. „The Verge” opisało to jako „ekstremalny” system zarządzania artystami[22]. Według CEO południowo-wschodnioazjatyckiego oddziału Universal Music, koreański system stażystów jest unikalny w skali światowej[40].

Listy przebojów

edytuj

Główne listy przebojów w Korei Południowej to Korea K-Pop Hot 100 oraz Gaon Chart. Wraz ze wzrostem popularności K-popu utwory notowane na zagranicznych listach muzycznych m.in. Oricon Chart w Japonii i Hot 100 w Stanach Zjednoczonych. W maju 2014 roku zespół EXO-K został trzecim K-popowym artystą, którego muzyka znalazła się na liście Billboard 200; innymi zespołami odnotowanymi w owym roku na liście były Girls’ Generation z „Mr.Mr.” na 100. pozycji oraz 2NE1 z „Crush” na 60. pozycji[41]. W październiku 2016 roku album BTS, Wings, stał się pierwszym koreańskim albumem, który znalazł się na liście UK Albums Chart, osiągając pozycję 62. pozycję[42]. W lutym 2017 roku czwarty album BTS, You Never Walk Alone, uplasował się na 61. pozycji listy Billboard 200, dzięki czemu zespół został pierwszym koreańskim artystą z czterema płytami zanotowanymi na tej liście[43]. W maju 2018 roku album Love Yourself: Tear, jako pierwszy koreański album, uplasował się na 1. pozycji listy Billboard 200[44].

Telewizja

edytuj

Koreański przemysł muzyczny zapoczątkował wiele pokrewnych programów telewizyjnych w tym talent shows, takie jak Superstar K i K-pop Star, konkursy dla raperów: Show Me The Money, Unpretty Rapstar oraz wiele programów „survivalowych”, których celem było wybranie stażystów mających utworzyć nową grupę idoli. Przykładem takich programów są:

Programy muzyczne

edytuj

Kultura

edytuj

Specyficzne wyrażenia

edytuj

Artyści K-popowi często określani są jako idole lub grupy idoli[51]. Zazwyczaj każdy zespół posiada lidera, a najmłodszy członek grupy nazywany jest maknae (kor. 막내, dosł. najmłodszy)[52]. Popularnemu wykorzystaniu tego terminu przyczynił się boysband SS501, gdy rozszerzyli swoją działalność poza Koreę w 2007 roku promując w Japonii. Jego japoński zapis „マンネ” był często używany do nazwania najmłodszego członka grupy Kim Hyung-juna w celu odróżnienia go od lidera zespołu o podobnym imieniu, Kim Hyun-joong, których imiona w języku japońskim zapisywane są jednakowo[53].

Wyrażenie Wyjaśnienie
Daesang (kor. 대상) Podczas ceremonii wręczania nagród muzycznych artyści mogą otrzymać bonsang za wybitne osiągnięcia muzyczne. Jeden ze zdobywców bonsangu otrzymuje daesang, „Wielką Nagrodę”[54].
Bonsang (kor. 본상)
„All-Kill” (AK lub CAK) Termin nawiązuje do pozycji na liście przebojów. Certyfikowany „All-Kill” występuje, gdy piosenka znalazła się na 1. miejscu wszystkich rankingów muzycznych Instiz’s iChart[a] w Korei Południowej jednocześnie (dziennych i w czasie rzeczywistym; Melon, Genie, Bugs, Soribada, VIBE, Flo)[55][56].
„Perfect All-Kill” (PAK) Termin nawiązuje do pozycji na liście przebojów. „Perfect All-Kill” występuje, kiedy piosenka zdobyła status „All-Kill” jednocześnie z pierwszym miejscem w rankingu tygodniowym Instiz Weekly Chart[57]
Repackaged Album
(dosł. przepakowany album)		 Wydany ponownie album z nowym singlem „title track” i kilkoma innymi utworami, a także nową szatą graficzną. Zazwyczaj wydawany jest wkrótce po zakończeniu promocji pierwszego singla[58].
„title track” Utwór, który jest wydany z teledyskiem i promowany poprzez występy na żywo w telewizyjnych programach muzycznych[58].
comeback (kor. 컴백) Termin oznaczający działania promujące nowy singel lub album (poza promocją debiutancką). Często wykorzystują koncepcję, która dyktuje, jaki nastrój przekazuje piosenka i jaki styl zdefiniuje modę[52].
promocja (ang. „promotion”) Promocja w K-popie odbywa się, gdy artyści wykonują główny utwór z płyty (ang. „title track”) w różnych programach muzycznych i wywiadach. Promocja w programach telewizyjnych trwa zazwyczaj miesiąc, z „debut stage” dla debiutantów, „comeback stage” oraz „goodbye stage” – ostatnim występie w programie pod koniec promocji[58].
showcase (kor. 쇼케이스) Showcase zazwyczaj odnosi się do prezentacji nowego albumu[59], w czasie której podczas m.in. wywiadu zespół opowiada o albumie, a także wykonuje utwory z nowego wydawnictwa. Jego zaletą jest możliwość zaproszenia mediów i dziennikarzy w celu szerszego promowania zespołu[59].
single album patrz: singel w Korei Południowej.
show-con Format występu, który łączy zarówno showcase, jak i koncert, jest to showcase o większej skali[60][61].

Fankluby

edytuj
 
Fani Big Bangu (VIP) trzymają lightsticki podczas koncertu
 
Fan rice wysłany grupie Exo

Fankluby odgrywają bardzo ważną rolę w K-popie, działają w odmienny sposób i mają inne znaczenie niż na Zachodzie[62]. Grupy K-popowe mają zwykle dedykowane fankluby o wspólnej nazwie, a czasami także przypisanym kolorem (fani Girls’ Generation to SONE, ich kolor to „pastelowy róż”; fani Super Junior to ELF, ich kolor to „szafirowy niebieski”[63]). Kolor ma duże znaczenie, ponieważ symbolizuje danego artystę i pokazuje wsparcie fanów dla tego artysty, zwłaszcza na koncertach, na których spotykają się różne fankluby[62]. Niektóre z bardziej popularnych grup mają spersonalizowane „lightsticki”, które fani używają podczas ich koncertów (np. lightstick Big Bangu jest żółty i ma kształt korony)[64].

Wielu fanów z Korei podróżuje za granicę, aby zobaczyć swoich idoli podczas tournée, a turyści z Japonii i Chin często odwiedzają Koreę, aby zobaczyć artystów podczas koncertów[65]. W 2012 roku ponad 7000 fanów z Japonii przyleciało do Seulu na koncert JYJ[66], a podczas koncertu tej grupy w Barcelonie w 2011 roku fani z różnych zakątków świata obozowali w nocy, aby uzyskać wejściówkę. Badanie przeprowadzone w 2011 roku przez Korean Culture and Information Service poinformowało, że do fanklubów Hallyu należało ponad 3 miliony aktywnych członków[67].

Fankluby czasami uczestniczą w imprezach charytatywnych, jako forma wsparcia swoich idoli, kupując worki z ryżem (kor. 쌀 기부 Ssal gibu, pl. „darowizna ryżu”). Popularne wśród fanów jest też wysyłanie ryżu z dołączoną wiadomością na koncerty lub wywiady prasowe artysty. Worki są następnie przekazywane potrzebującym[68]. Według „Time”, na jednym z koncertów Big Bangu otrzymano 12,7 ton ryżu pochodzącego z 50 fanklubów z całego świata. W Korei istnieją firmy zajmujące się wysyłką ryżu od rolników do miejsc eventów[65].

Unikalną cechą fandomu K-popowego jest „fan chant”. Kiedy zespół wydaje nową piosenkę, skandowanie, zwykle składające się z imion członków grupy, jest wykonywane przez publiczność na koncercie podczas nieśpiewanych części piosenki[58].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Instiz iChart (kor. 인스티즈가 아이차트) to połączony ranking sprzedaży w Korei Południowej. Łączy i oblicza wyniki w ogólnym rankingu.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Jeff Benjamin: The 10 K-Pop Groups Most Likely to Break in America. Rolling Stone, 2012-05-18. [dostęp 2012-06-29]. (ang.).
  2. ↑ Jan Laurens Hartong: Musical Terms Worldwide: A Companion for the Musical Explorer. Semar Publishers, 2006, s. 15. ISBN 978-88-7778-090-4. [dostęp 2012-06-29]. (ang.).
  3. ↑ Timothy Laurie: Toward a Gendered Aestheticsof K-Pop. academia.edu. [dostęp 2020-10-21]. (ang.).
  4. ↑ Sofia Gomez: Why You Should Hear K-pop at Least Once. kcr.sdsu.edu. [dostęp 2020-10-21]. (ang.).
  5. ↑ K-pop still feels impact of Seo Taiji & Boys. koreaherald.com. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  6. ↑ What Marketers Can Learn from Korean Pop Music. hbr.org. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  7. ↑ Lina Yoon: Korean Pop, with Online Help, Goes Global. TIME, 2010-08-26. [dostęp 2012-06-29]. (ang.).
  8. ↑ K-pop Music: For the Eyes or For the Ears?. seoulbeats.com. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  9. ↑ a b K-pop. A cultural standardized production ruled by the „Big 3". seoulbeats.com. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  10. ↑ JungBong Choi, Roald Maliangkay: K-pop: The International Rise of the Korean Music Industry. Routledge, 2015. ISBN 978-1-138-77596-1. (ang.).
  11. ↑ Doboo Shim: Hybridity and the rise of Korean popular culture in Asia. T. 28. National University of Singapore, 2006, s. 25–44. DOI: 10.1177/0163443706059278. (ang.).
  12. ↑ Eun-Young Jung: Transnational Korea: A Critical Assessment of the Korean Wave in Asia and the United States. T. 31. Uniwersytet Kalifornijski w San Diego: Durham, 2009. ISSN 1083-074X. [dostęp 2020-01-22]. (ang.).
  13. ↑ Irina Lyan: Hallyu across the Desert: K-pop Fandom in Israel and Palestine. academia.edu. [dostęp 2020-01-22]. (ang.).
  14. ↑ a b Gangnam Style: Three Reasons K-Pop Is Taking Over The World. npr.org. [dostęp 2019-07-23]. (ang.).
  15. ↑ 12 Concepts And Styles In K-Pop. npr.org. [dostęp 2019-07-23]. (ang.).
  16. ↑ Stuart A. Kallen: K-Pop: Korea’s Musical Explosion. Lerner Publishing Group, 2014-02-01, s. 37–38. ISBN 978-1-4677-2042-7.
  17. ↑ Korea Counts Down Not Just To New Year, But to New Girls’ Album. blogs.wsj.com. [dostęp 2019-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-06)]. Cytat: K-pop news sites for the past couple of weeks have seemed to have some new video or bit of Girls-related gossip to chew over once or twice a day. There’s been a „drama” teaser and a „dance” teaser (that’s the one above) and countdown videos from each of the group’s nine members.... One of the unique things about album releases by K-pop artists is that they are routinely called ‘comebacks’ even when there’s been no evidence that the musician or group went away or, in the conventional sports usage of the term, experienced a setback or loss. (ang.).
  18. ↑ 그루브네이션. kpopalltime.wordpress.com. [dostęp 2020-09-18]. (kor.).
  19. ↑ K-pop’s second wave. koreaherald.com. [dostęp 2020-09-18]. (ang.).
  20. ↑ K-Pop success for easy choreography. donga.com. [dostęp 2020-09-18]. (ang.).
  21. ↑ 15 Iconic K-Pop Dances Every Fan Should Know. soompi.com. [dostęp 2020-09-18]. (ang.).
  22. ↑ a b K-Pop takes America: how South Korea’s music machine is conquering the world. theverge.com. [dostęp 2020-09-18]. (ang.).
  23. ↑ Inside the Intense Training Centers Where Young Girls Compete to Be K-Pop Stars. vice.com. [dostęp 2020-09-18]. (ang.).
  24. ↑ K-Pop Leads Record Earnings from Cultural Exports. english.chosun.com. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  25. ↑ Korean Wave Gives Exports a Boost. english.chosun.com. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  26. ↑ ‘Hallyu’ to highlight Korea-Indonesia ties in March. thejakartapost.com. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  27. ↑ K-POP World Festival (케이팝월드페스티벌). english.visitkorea.or.kr. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
  28. ↑ The Effectiveness of Soft & Hard Power in Contemporary International Relations. e-ir.info. [dostęp 2020-02-02]. (ang.).
  29. ↑ Kim Tae Young, Jin Dal Young: Cultural Policy in the Korean Wave: An Analysis of Cultural Diplomacy Embedded in Presidential Speeches (tom 10, s. 5514–5534). International Journal of Communication. [dostęp 2020-02-02]. (ang.).
  30. ↑ a b The big 3 of Korean pop music and entertainment. english.donga.com. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  31. ↑ United Asia Management to hold a ‘talent meeting’ at the 16th 'Busan International Film Festival’. allkpop.com. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  32. ↑ Global Star Agency, United Asia Management. hancinema.net. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  33. ↑ UAM – United Asia Management. United Asia Management. [dostęp 2019-01-14]. (ang.).
  34. ↑ S.M. Entertainment Financials (archiwum). markets.businessinsider.com. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  35. ↑ YG Entertainment Financials (archiwum). quotes.wsj.com. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  36. ↑ JYP Entertainment Financials (archiwum). quotes.wsj.com. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  37. ↑ FNC Entertainment Financials (archiwum). quotes.wsj.com. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  38. ↑ Lee Soo Man: Taking Korean Pop Culture Global. gsb.stanford.edu. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  39. ↑ Factory Girls – Cultural technology and the making of K-pop.. newyorker.com. [dostęp 2017-02-08]. (ang.).
  40. ↑ K-Pop: A New Force in Pop Music, s. 39.
  41. ↑ EXO-K’s ‘Overdose’ EP Enters Billboard 200. billboard.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  42. ↑ BTS make history as they become the first Korean band to enter the Official Albums Chart with Wings. officialcharts.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  43. ↑ BTS – Chart history – Billboard 200. billboard.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  44. ↑ BTS’ ‘Love Yourself: Tear’ Becomes First K-Pop Album to Hit No. 1 on Billboard 200 Chart. billboard.com. [dostęp 2018-05-28]. (ang.).
  45. ↑ Finalists from ‘Mydol’ reveal official group name, Vixx. allkpop.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  46. ↑ Mix & Match Finale Reveals iKON’s Final Member. seoulbeats.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  47. ↑ a b Mnet-JYP 손잡았다…걸그룹 제작 프로 론칭. entertain.naver.com. [dostęp 2017-06-25]. (kor.).
  48. ↑ Meet The Members of Produce 101’s Girl Group “I.O.I”. soompi.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  49. ↑ Produce 101's Wanna One expected to debut in Augus. allkpop.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  50. ↑ Mnet clarifies Cube Entertainment boy group Pentagon’s new show ‘Pentagon Maker’. allkpop.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  51. ↑ An idol’s life: sweat and sleepless nights. koreajoongangdaily.joins.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  52. ↑ a b K-pop A to Z: A beginner’s dictionary. dailydot.com. [dostęp 2017-08-16]. (ang.).
  53. ↑ ソロでの活躍がめざましい各グループのマンネたち. hwaiting.jp. [dostęp 2017-06-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-29)]. (jap.).
  54. ↑ Winners from the 21st Seoul Music Awards. allkpop.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  55. ↑ iChart™ 아이차트 – 인스티즈가 운영하는 대한민국 최초 유일의 온라인 음악순위 통합차트. ichart.instiz.net. [dostęp 2019-03-20]. (kor.).
  56. ↑ iKON’s “Love Scenario” Becomes First 2018 Track To Achieve Perfect All-Kill. soompi.com. [dostęp 2018-02-15]. (ang.).
  57. ↑ IU’s ‘Palette’ featuring G-Dragon gets a certified all-kill + Instiz top 10 chart domination. allkpop.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  58. ↑ a b c d K-Pop Culture Glossary. soompi.com. [dostęp 2017-06-25]. (ang.).
  59. ↑ a b 'Showcase'란 …. news.joins.com. [dostęp 2017-08-16]. (ang.).
  60. ↑ Wanna One Confirms Date Of First Release And Impressive Plans For Debut. soompi.com. [dostęp 2017-12-28]. (ang.).
  61. ↑ MONSTA X to hold a ‘Show Con’ for their November comeback!. allkpop.com. [dostęp 2017-12-28]. (ang.).
  62. ↑ a b KPOP 101: Fanclubs. obangsaek.com. [dostęp 2018-02-16]. (ang.).
  63. ↑ 2017 SMTOWN Live In Seoul: Fandom Color Lights. kpopmap.com. [dostęp 2018-02-16]. (ang.).
  64. ↑ 아이돌 팬 ‘응원 풍선 색깔찾기 전쟁’. hani.co.kr. [dostęp 2018-02-16]. (kor.).
  65. ↑ a b South Korea’s Greatest Export: How K-Pop’s Rocking the World. world.time.com. [dostęp 2018-02-16]. (ang.).
  66. ↑ Latest K-Pop Invasion: The Fans. The Wall Street Journal. [dostęp 2018-02-16]. (ang.).
  67. ↑ JYJ First K-Pop Band to Perform Solo in Europe. english.chosun.com. [dostęp 2018-02-16]. (ang.).
  68. ↑ 'Rice wreaths' indicate that K-Pop fandoms are becoming more mature. allkpop.com. [dostęp 2018-02-16]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=K-pop&oldid=75006451”