Julij Martow

Jako student Uniwersytetu Petersburskiego zaangażował się w działalność rewolucyjną, za co został aresztowany i zesłany do Wilna. Razem z Leninem założył w Petersburgu w 1895 Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej, następnie wydawał na emigracji gazetę „Iskra” i „Zaria” od 1900 roku.

Podczas II zjazdu SDPRR w 1903 roku współorganizowanego przez Martowa doszło do rozłamu w rosyjskim ruchu socjaldemokratycznym i podziału partii na frakcje mienszewików i bolszewików. Martow twierdził, że członkowie partii powinni działać niezależnie od kierownictwa partii, Lenin nie zgodził się z tym i podkreślił potrzebę silnego przywództwa. Sprawę poddano pod głosowanie. Martow wygrał je otrzymując 28 do 22 głosów^[1]. Debata była kontynuowana po głosowaniu, przez co wielu działaczy Martowa opuściła Kongres w trakcie jego trwania na znak protestu. Lenin wykorzystał ten fakt w celach propagandowych i nazwał swoją frakcję bolszewikami, czyli większością. Oponentów popierających Martowa określił natomiast mienszewikami, czyli mniejszością (w praktyce bolszewicy szybko zyskali przewagę liczebną i pod względem poparcia)^[2].

Był uczestnikiem rewolucji 1905 w Imperium Rosyjskim. W czasie I wojny światowej uczestniczył w konferencji zimmerwaldzkiej. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu w 1917 roku powrócił do Rosji – wszedł w skład Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK) (wykluczony przez bolszewików w marcu 1918) oraz rady moskiewskiej z ramienia SDPRR (mienszewików). Sprzeciwiał się polityce bolszewików, będąc zwolennikiem koalicyjnego rządu partii socjaldemokratycznych i socjalistycznych w Rosji (bolszewicy, mienszewicy, eserowcy), opartego na parlamentarnej większości w Zgromadzeniu Ustawodawczym Rosji (konstytuancie, wybranej w grudniu 1917 w wyborach powszechnych) i rozpędzonej w styczniu 1918 przez bolszewików.

W 1920 roku wobec wydanego przez bolszewików zakazu działalności partyjnej, w tym partii mienszewików w RFSRR został zmuszony przez władze bolszewickie do emigracji do Niemiec, gdzie przyczynił się do powstania Międzynarodowej Wspólnoty Pracy Partii Socjalistycznych (tzw. Międzynarodówki 2,5). Zmarł na gruźlicę.

• Nikola Czcheidze
• Irakli Cereteli

• Louis Fischer, The Life of Lenin. London: Weidenfeld and Nicolson, 1964. ISBN 978-1842122303.
• Richard Pipes, The Russian Revolution: 1899–1919. Londyn: Collins Harvill, 1990. ISBN 978-0679736608.
• Christopher Rice, Lenin: Portrait of a Professional Revolutionary. Londyn: Cassell, 1990. ISBN 978-0304318148.
• Robert Service, Lenin: A Biography. Londyn: Macmillan, 2000. ISBN 978-0-333-72625-9.

• Biografia Martowa (jęz. rosyjski)