Jerzy Ficowski

Podczas II wojny światowej mieszkał we Włochach pod Warszawą. Uczęszczał na tajne kursy Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie^[4]. Był więźniem Pawiaka (1943). W powstaniu warszawskim walczył jako żołnierz pułku AK „Baszta” na Mokotowie. Studiował filozofię i socjologię na UW.

Debiutował w 1948 tomikiem Ołowiani żołnierze. W latach 1948–1950 wędrował razem z taborem cygańskim, był członkiem angielskiego stowarzyszenia Gypsy Lore Society. Przełożył i opublikował pieśni cygańskiej poetki Papuszy^[5]. Był znawcą ludowej poezji żydowskiej (opublikowanej w tomie Rodzynki z migdałami, 1964), specjalizował się także w poezji i tłumaczeniach Federico Garcii Lorki. Przetłumaczył wiersze młodego Bolesława Leśmiana z języka rosyjskiego na polski (Pochmiel ksieżycowy: wiersze rosyjskie, Czytelnik, 1987).

Zafascynowany twórczością Brunona Schulza próbował w 1942 nawiązać korespondencję z autorem. Dowiedziawszy się o śmierci Schulza, postanowił zająć się badaniem jego twórczości, a także dokumentowaniem pozostałych po nim rękopisów, listów, rysunków i innych pamiątek. Wydane przez Ficowskiego książki Regiony wielkiej herezji oraz Okolice sklepów cynamonowych do dziś pozostają fundamentalnymi pracami literaturoznawczymi i bezcennym źródłem informacji.

Od 1960 roku pisał też teksty piosenek, które zyskały popularność. Śpiewali je m.in. tacy artyści, jak: Katarzyna Bovery, Michaj Burano, Dżamble, Anna German, Kalina Jędrusik, Stanisław Jopek, Herbert Renn, Waldemar Kocoń, Stenia Kozłowska, Jolanta Kubicka, Halina Kunicka, Kwartet Warszawski, Masio Sylwester Kwiek, Maryla Lerch, Aneta Łastik, Halina Łukomska, Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze”, Jerzy Michotek, Regina Pisarek, Ewa Podleś, Jerzy Połomski, Jadwiga Prolińska, Sława Przybylska, Randia, Maryla Rodowicz, Rena Rolska, Hanna Rumowska, Irena Santor, Jarema Stępowski, Mieczysław Wojnicki^[6].

Na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie otrzymał II nagrodę za piosenkę Woziwoda (1961) i III nagrodę za Jadą wozy kolorowe (1970), a na Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu zdobył wyróżnienie za Balladę cygańską (1963), a także nagrodę TVP (1970) za Jadą wozy kolorowe. Za ten ostatni utwór został też nagrodzony przez czytelników „Głosu Wybrzeża” (1970).

Wydano płytę z jego utworami dla najmłodszych i muzyką Władysława Słowińskiego Dom, w którym śmieszy – wiersze dla dzieci (LP, Muza SXL-1173), na której można usłyszeć: Janusza Zakrzeńskiego, Wieńczysława Glińskiego, Lecha Ordona, Mirosławę Krajewską, Włodzimierza Pressa, Ewę Żukowską.

Jego najstarsza twórczość powstawała pod wpływem wierszy Juliana Tuwima, później jednak nawiązywał do awangardy okresu międzywojennego, groteski i elementów świata fantastycznej baśni. Następnie w jego poezji wyraźniejsze stały się refleksyjne wątki moralno-społeczne.

W 1977 dostał nagrodę polskiego Pen Clubu. Gdy w 1975 podpisał list 59, został objęty zakazem druku do 1980. Członek KOR i KSS „KOR”. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną poety była malarka Wanda Ficowska, drugą Elżbieta Ficowska (ślub w 1968). Miał trzy córki: Krystynę, Magdalenę i Annę^[7].

Został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 2004 roku^[8]. W 2005 roku został uhonorowany Nagrodą specjalną „Literatury na Świecie” za całokształt dorobku translatorskiego^[9].

Pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A29-tuje-15)^[10].

W 1974 powstał film dokumentalny Papusza w reżyserii Mai Wójcik oraz Ryszarda Wójcika. Realizatorzy filmu opisali obyczaje i życie społeczności cygańskiej. Bohaterami filmu byli Papusza oraz Jerzy Ficowski. W 1998 Paweł Woldan zrealizował dokumentalny film biograficzny – Amulety i definicje, czyli Szkic do portretu Jerzego Ficowskiego^[11].

W 2013 Krzysztof Krauze i Joanna Kos-Krauze zrealizowali film Papusza, w którym rolę Jerzego Ficowskiego grał Antoni Pawlicki.

• Ołowiani żołnierze (1948)
• Zwierzenia (1952)
• Po polsku (1955)
• Moje strony świata (1957)
• Makowskie bajki (1959, w tym wydawnictwie zamieszczone zostały obrazy Tadeusza Makowskiego)
• Amulety i definicje (1960)
• Pismo obrazkowe (1962)
• Ptak poza ptakiem (1968)
• Odczytanie popiołów (I wydanie: 1979, Londyn, Association of Jews of Polish Origin in Great Britain; I wydanie krajowe: 1980, Warszawa, Niezależna Oficyna Wydawnicza)^[12]
• Gryps i Errata (1981)
• Śmierć jednorożca (1981)^[13]
• Przepowiednie. Pojutrznia (1983)
• Inicjał (1994)^[14]
• Mistrz Manole i inne przekłady (2004)^[15]
• Zawczas z poniewczasem, (2004)^[16]
• Pantareja (2006)^[17]
• Lodorosty i bluszczary. Wiersze dla dzieci (il. Gosia Herba, oprac. Jarosław Borowiec), Wydawnictwo Wolno, 2017^[18]
• Bylejaczek (il. Gabriela Gorączko), Wydawnictwo Wolno, 2021^[19]

• Wspominki starowarszawskie (1959)^[20]
• Czekanie na sen psa (1970)^[21]

• Cyganie polscy (1953)
• Cyganie na polskich drogach (1965, 1985, 2013)
• Gałązka z drzewa słońca (1961)
• Rodzynki z migdałami (1964)
• Regiony wielkiej herezji (1967; nowe, uzupełnione wydania 1975, 1992, 2002)
• Okolice sklepów cynamonowych (1986)^[22]
• Demony cudzego strachu (1986)^[23]
• Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje (1989)^[24]
• W sierocińcu świata. Rzecz o Witoldzie Wojtkiewiczu (1993)^[25]

• Tablica pamiątkowa przy placu Inwalidów 4/6/8 w Warszawie^[26].

• Wolański R., Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej, Warszawa 1995, Agencja Wydawnicza Morex, ISBN 83-86848-05-7, tu hasło Ficowski Jerzy, s. 50.

• Oficjalna strona artysty prowadzona przez Fundację im. Ficowskiego
• Artykuł o J. Ficowskim
• Po śmierci Jerzego Ficowskiego – wspomnienia (Pogranicze, Sejny)
• Fanpage Jerzego Ficowskiego na Facebooku