Jagdtiger

22 lutego 1943 roku wydział WaPrüf 4a Urzędu Uzbrojenia Rzeszy zlecił opracowanie zakładom Henschel odpowiedniego pojazdu, na którym byłaby możliwa zabudowa działa PaK 44/2 L/55 kalibru 128 mm. Konstrukcję przyszłego niszczyciela czołgów oparto o podwozie Tiger II, w którym konieczne było m.in. wydłużenie wanny kadłuba o 300 mm^[1]. 20 października 1943 na poligonie w Orzyszu przedstawiono Hitlerowi drewnianą pełnowymiarową makietę. Führer podjął decyzję o produkcji 150 pojazdów w zakładach Nibelungenwerke w St. Valentin w Austrii^[2]. Pierwszy prototyp miał być gotowy w grudniu 1943, ale zakłady w St. Valentin były zajęte produkcją czołgów PzKpfw IV^[3]. W wyniku opóźnienia dwa pierwsze prototypy były gotowe dopiero w lutym 1944. Pierwszy pojazd o numerze Fgst 305001 posiadał zawieszenie typu Porsche. Kolejny prototyp o numerze Fgst 305002 posiadał zawieszenie typu Henschel^[3]. 6 kwietnia 1944^[b] prototypy rozpoczęły próby na poligonie w Kummersdorfie^[1]. 20 kwietnia 1944 Jagdtiger został skierowany do produkcji seryjnej^[4].

Produkcję Jagdtigerów prowadziły zakłady Nibelungenwerke w St. Valentin, które kooperowały z wieloma innymi dostawcami. Pancerne nadbudowy pochodziły z zakładów Eisenwerken Oberdonau w Linzu, wanny kadłuba były produkowane przez Bergische Stahlindustrie w Remscheid, Bochumer Verein w Bochum, Fr. Krupp w Essen i przez Obeschleischische Hüttenwerke Oberhütten Malapane (dzisiejsza Huta Małapanew) w Ozimku koło Opola. Jarzma armaty pochodziły z zakładów Krupp-Bertha w dzisiejszym Wrocławiu^[4].

Pierwsze seryjne pojazdy opuściły fabrykę w lipcu 1944^[4][5][6]. Całkowita liczba wyprodukowanych Jagdtigerów jest trudna do ustalenia, waha się w różnych opracowaniach od 74^[7][8] do 88 (Fgst 305001–305088)^[5].

Inne źródła podają:

• 74 pojazdy do lutego 1945^[c][9],
• 75 lub 77 pojazdów oraz 8 znajdujących się w stadium montażu^[10],
• 77 pojazdów do marca 1945 o nr Fgst 305001–305077^[d][11],
• 79 pojazdów^[12],
• 85^[13] oraz 85 lub 88 pojazdów^[14].

Jagdtigery kolejnych serii produkcyjnych nieznacznie różniły się od siebie. W lipcu 1944 dodano blaszane osłony rur wydechowych zmniejszające odblask płomieni w nocy. W sierpniu 1944 zastosowano inną zewnętrzną blokadę lufy w położeniu marszowym. Od września 1944 zaprzestano pokrywania pojazdów zimmeritem. W listopadzie natomiast zrezygnowano z montowania lewara o udźwigu 20 ton na tylnej części wanny kadłuba. W grudniu 1944 rozpoczęto montowanie na bokach nadbudowy sześciu zaczepów dla zapasowych ogniw gąsienic^[e]. Od lutego 1945 montowano zaczepy do montażu lekkiego dźwigu o udźwigu 2000 kg. Na niektórych pojazdach od 1945 na pokrywie silnikowej montowano gniazdo do mocowania stojaka karabinu maszynowego MG 42 służącego do prowadzenia ognia przeciwlotniczego^[15].

• Jagdtiger z zawieszeniem typu Porsche – pojazd w tej wersji posiadał osiem kół jezdnych z każdej strony^[13]. Z tego typu zawieszeniem zbudowano pierwszy prototyp Jagdtigera. Razem wykonano 9–11 pojazdów o numerach Fgst 305001, 305003–305010^[16] oraz 305016 i prawdopodobnie 305021, ale bez pojazdu o numerze 305007^[f][10].
• Jagdtiger z zawieszeniem typu Henschel – pojazd w tej wersji posiadał dziewięć kół jezdnych o nieco większej średnicy niż w zawieszeniu Porsche^[13]. Większość pojazdów zbudowano z tym zawieszeniem.

• Panzerjäger Tiger für 8,8 cm Pak 43/3 (Sd.Kfz. 185) – na początku marca 1945^[17] w związku z opóźnieniami w dostawach armat 128 mm dokonano modyfikacji uzbrojenia polegającej na zamontowaniu w Jagdtigerze armaty 8,8 cm PaK 43 o długości lufy 71 kalibrów (L/71)^[g][10][17]. Liczba powstałych niszczycieli w tej wersji jest trudna do ustalenia^[8]. Według niektórych źródeł^[11] wersja ta nie weszła do produkcji, a rozpoczęcie produkcji planowane było w maju 1945^[10]. Według innych źródeł^[18] do końca kwietnia powstało około czterech niszczycieli, a w maju planowano budowę dalszych 17.
• Projekt Hln-E150 – projekt firmy Krupp polegający na zamontowaniu zmodyfikowanej armaty 128 mm o długości lufy 66 kalibrów (L/66)^[h]. Brak informacji na temat realizacji projektu^[10].

• Kadłub

 

Kadłub Jagdtigera był spawany z płyt stalowych, walcowanych i utwardzanych powierzchniowo przez nawęglanie^[15]. Opancerzenie pojazdu wynosiło od 25 do 250 mm. Skuteczność zastosowanego opancerzenia zwiększał kąt nachylenia płyt pancernych wynoszący 40°–75°. Najgrubszy pancerz posiadała płyta czołowa nadbudowy kadłuba 250 mm (nachylenie 75°). Przód kadłuba miał opancerzenie od 150 mm (górna płyta pochylona pod kątem 40°) do 100 mm (dolna płyta pochylona pod kątem 40°). Opancerzenie boków i tyłu wynosiło 80 mm, góra 40–45 mm i dno pojazdu 25 mm^[19]. Z przodu kadłuba mieścił się przedział transmisji i skrzynia przekładniowa, a za nimi przedział kierowania. Środkową część zajmował przedział bojowy nakryty stałą nadbudową. Przegroda ogniowa oddzielała przedział bojowy od przedziału silnikowego, który mieścił się z tyłu pojazdu^[20].

• Zawieszenie

Niszczyciel czołgów Jagdtiger posiadał dwa rodzaje zawieszenia. Pojazdy z zawieszeniem opracowanym przez zakłady Henschel posiadały dziewięć podwójnych całkowicie stalowych kół jezdnych z każdej strony. W podwoziu tego typu koła jezdne był zamocowane na osiemnastu niezależnie amortyzowanych drążkach skrętnych. Drugi typ podwozia został opracowany przez Ferdynanda Porsche. Podwozie składało się z każdej strony z czterech zdwojonych, niezależnie zawieszonych wózków^[i]. Podwozie Porsche miało wiele zalet: było lżejsze o 1200 kg, łatwiejsze w montażu^[j], tańsze oraz zajmowało mniej miejsca we wnętrzu pojazdu^[21]. Z tyłu kadłuba znajdowały się koła napinające, a z przodu koła napędowe, które różniły się liczbą zębów napędowych^[k] w zależności od typu zawieszenia^[21].

• Napęd

 

Napęd stanowił 12-cylindrowy, widlasty silnik gaźnikowy Maybach HL 230 P30 o pojemności 23 095 cm³ i mocy 700 KM przy 3000 obr./min, chłodzony cieczą. Silniki były produkowane w składach Maybach we Friedrichshafen i Auto-Union AD w Chemnitz^[22]. Skrzynia przekładniowa mechaniczna, półautomatyczna posiadała 8 biegów do przodu i 4 wsteczne^[23].

• Załoga

Załoga Jagdtigera składała się z sześciu osób. Z przodu wanny kadłuba za przedziałem transmisji po lewej stronie zajmował miejsce kierowca dysponujący ruchomym peryskopem. Po prawej stronie znajdowało się stanowisko strzelca-radiotelegrafisty, który obsługiwał radiostację oraz kadłubowy karabin maszynowy. Do obserwacji posiadał stały peryskop. Kierowca i radiotelegrafista posiadali osobne włazy. W nadbudowie mieszczącej przedział bojowy były miejsca pozostałych czterech członków załogi. Z przodu po prawej dowódca, z lewej celowniczy, za nimi dwóch ładowniczych. Dowódca dysponował okrągłym włazem na wierzchu nadbudowy oraz dwoma stałymi i jednym ruchomym peryskopem^[20][24].

• Uzbrojenie i wyposażenie

 

Pojazd był uzbrojony w armatę 12,8 cm PaK 44 kalibru 128 mm^[l][25]. Długość lufy wynosiła 55 kalibrów (L/55)^[m]. Armata przemieszczała się w pionie w zakresie –7° +15° oraz w poziomie 10° w prawo i 10° w lewo. Zapas amunicji wynosił 40 naboi dwudzielnych. Do armaty stosowano dwa rodzaje pocisków. Pociski przeciwpancerne PzGr 43 o masie 28,3 kg i prędkości początkowej 920 m/s oraz pociski burzące SpGr l/50 o masie 28,0 kg i prędkości początkowej 750 m/s^[26]. Pocisk przeciwpancerny przebijał z odległości 500 m pancerz o grubości 178 mm, a z odległości 2500 m pancerz 148 mm^[27]. Dodatkowe uzbrojenie stanowił karabin maszynowy MG 34 lub MG 42 kalibru 7,92 mm umieszczony w kadłubie pojazdu obok kierowcy w jarzmie kulistym Kugelblende 80. Zapas amunicji wynosił 1500 naboi. W pojazdach późniejszych serii produkcyjnych montowano na osłonie silnika dodatkowy MG 42 na specjalnej podstawie umożliwiającej prowadzenie ognia przeciwlotniczego^[27]. Jagdtigery wyposażono również w Nahverteidigungswaffe^[n]. Urządzenie pozwalało na wystrzeliwanie granatów odłamkowych^[o], dymnych, sygnałowych lub oświetlających^[27].

Jagdtigery były wyposażone w celownik Winkielzielfernrohr 2/1. Celownik umożliwiał prowadzenie ostrzału do 4000 m dla pocisków przeciwpancernych i do 8000 m pociskami burzącymi. Kadłubowy karabin maszynowy posiadał celownik Kfz 2 o 1,8 krotnym powiększeniu^[27].

Pojazdy były wyposażone w radiostację FuG 5, która zapewniała łączność do 6,4 km przy nadawaniu fonią i do 9,4 km kluczem^[28].

Jadtigery znalazły się na wyposażeniu dwóch batalionów ciężkich niszczycieli czołgów, jako sprzęt etatowy. 2 pojazdy przejęte 5 maja 1945 w St.Valentin przez załogi z 501. Batalionu Czołgów Ciężkich SS (schwere SS-Panzerabteilung 501) zostały użyte do zabezpieczenia odwrotu niemieckich jednostek chcących się poddać Amerykanom. Pojazdy zostały utracone w walkach z czołgami radzieckimi. Jeden z pojazdów trafił w późniejszym czasie do muzeum w Kubince^[29].

• 653. Batalion Ciężkich Niszczycieli Czołgów

Pierwszą jednostką, która została wyposażona w Jagdtigery był 653. Batalion Ciężkich Niszczycieli Czołgów (schwere Panzerjäger-Abteilung 653^[p]) posiadający wcześniej na uzbrojeniu niszczyciele czołgów typu Ferdinand^[30]. Etat przewidywał 42 niszczyciele w trzech kompaniach, w każdej 3 plutony po 4 Jagdtigery oraz 2 wozy w dowództwie kompanii. Dodatkowy 1 pojazd znajdował się w dowództwie batalionu^[30].

Pierwszy pojazd o numerze Fgst 305007 dotarł do batalionu 6 września 1944^[31]. Na skutek opóźnień w produkcji w październiku 1944 w jednostce było tylko 16 Jagdtigerów^[32]. Niszczyciele miały przejść chrzest bojowy w czasie ofensywy w Ardenach. Skierowano tam 1. kompanię liczącą 14 pojazdów^[32], która jednak nie dotarła na miejsce na skutek zniszczonych szlaków kolejowych^[31]. Ostatecznie Jagdtigery zostały skierowane go Grupy Armii G, która przygotowywała się do ofensywy w Alzacji. W operacji Nordwind wzięły tylko 2 działa z 3. kompanii wspierające działania 17 Dywizji Gren. Panc. SS „Götz von Berlichingen”^[33]. 4 stycznia 1945 dołączyły kolejne 4 pojazdy z 1. kompanii^[34]. 26 stycznia po przybyciu 2. kompanii jednostka osiągnęła pełny skład przewidziany etatem.

 

 

W lutym w związku z dużą liczbą niesprawnych niszczycieli batalion skoncentrowano na tyłach frontu, a pojazdy poddano naprawom. Dopiero w marcu 1945 Jagtigery sPzJgAbt. 653 skierowano w rejon lasu Haguenau, gdzie toczyły walki w rejonie Wissembourga, Bühl oraz Schwetzingen. W końcu marca 1945 batalion zajął pozycję obronną nad rzeką Neckar^[35]. W kolejnych dniach prowadził działania obronne w rejonie Klingenberg am Main przeciwko francuskiej 5. DPanc., a na początku kwietnia w Crailsheim by się wycofać do Nördlingen^[29].

Przez cały czas batalion borykał się z usterkami Jagdtigerów. 1 lutego 1945 na 41 pojazdów, 16 było niesprawnych. Najwyższy stan gotowości jednostka osiągnęła 15 marca, kiedy na 41 niszczycieli tylko 3 wymagały napraw. Trzy dni później 18 marca w batalionie były 34 pojazdy, gotowych do użycia 18, 30 marca 28 pojazdów, ale tylko 6 sprawnych. W dniu 3 kwietnia zostały 23 Jagdtigery, z czego sprawny był tylko 1. Do 9 kwietnia stan sprawnych zwiększył się do 10 pojazdów. 15 kwietnia w sPzJgAbt. 653 było 17 niszczycieli, sprawnych 5, a 26 kwietnia na 14 posiadanych, aż 13 było w naprawie^[36].

20 kwietnia 1945 wolne załogi zostały odesłane do St. Valentin po odbiór nowych pojazdów. Pozostałą część batalionu skierowano do Górnej Austrii do Grupy Armii Południe do Salzburga i Linzu, gdzie koło Liezen stracono ostatnie dwa pojazdy zdobyte przez Amerykanów. Grupa, która przybyła do Nibelungenwerke wysadziła 8 pojazdów, które znajdowały się na ostatnim etapie produkcji^[29].

• 512. Batalion Ciężkich Niszczycieli Czołgów

Drugą jednostką wyposażoną w Jagdtigery był 512. Batalion Ciężkich Niszczycieli Czołgów (schwere Panzerjäger-Abteilung 512^[q]). Kadra pochodziła z rozwiązanego 424. Batalionu Czołgów Ciężkich (schwere Panzer-Abteilung 424) oraz częściowo z 503. Batalionu Czołgów Ciężkich (schwere Panzer-Abteilung 503)^[37][38]. Pierwsze 16 pojazdów batalion otrzymał w połowie lutego 1945. Jednostka szkoliła się na poligonie w Döllersheim w Austrii, a następnie w Sennelager na przedmieściach Paderborn. Batalion nigdy nie walczył w pełnym składzie trzech kompanii^[38].

1. kompania dowodzona przez asa pancernego kpt. Alberta Ernsta mającego przydomek Tygrys z Witebska^[r] przeszła chrzest bojowy 10 marca 1945 podczas niemieckiego kontrataku pod Remagen^[39]. Kompania liczyła 10 pojazdów (wóz dowódcy kompanii oraz po 3 pojazdy w trzech plutonach)^[s][38]. Po tym debiucie bojowym w kompanii zostało 6 Jagdtigerów. W kolejnych dniach Ernst prowadził walki odwrotowe pod Siegen, a następnie poprzez Meinerzhagen i Lüdenscheid dotarł 8 kwietnia do Altena^[39]. 11 kwietnia kompania została skierowana do Unna, gdzie miała wziąć udział w próbie przerwania okrążenia, który Amerykanie zamknęli wokół Zagłębia Ruhry. Po przeprawie przez rzekę Ruhra koło Langschede doszło do starcia. Oddział Ernsta ostrzelał ze wzgórza amerykańską kolumnę pojazdów. W wyniku ostrzału Niemcy zniszczyli 50 pojazdów, w tym 11 Shermanów^[39]. Niektóre z nich niszcząc z odległości 4000 m^[37]. Straty niemieckie to 1 Jagdtiger zniszczony przez lotnictwo^[37]. 12 kwietnia kompania ubezpieczała lotnisko w Deilinghofen niszcząc 2 Shermany. Następnie wycofała się do Iserlohn, gdzie zniszczono kolejne 3 czołgi amerykańskie^[37]. 16 kwietnia Ernst skapitulował. Jego oddział liczył w tym momencie tylko 3 Jagdtigery^[t][40].

Dowódcą 2. kompanii został inny niemiecki as pancerny Otto Carius. 8 marca kompania wyruszyła z Sennelager transportem kolejowym do Siegburga. Na skutek nalotów oraz błędnego skierowania części oddziału do Duisburga Carius nie wziął udziału w planowanym kontrataku na most pod Remagen^[41]. Stracono też dwa Jagdtigery zniszczone przez lotnictwo^[42]. Po wyładunku kompanię rozproszono wykorzystując niszczyciele jako statyczne punkty oporu wzdłuż linii frontu. W trakcie tych działań stracono następne dwa pojazdy. W kolejnych dniach wycofując się wzdłuż rzeki Sieg oddział Cariusa dotarł poprzez Eitorf, Betzdorf i Kirchen do Siegen. W trakcie przemarszu utracono 2 Jagdtigery^[41]. 2. kompania została wraz z innymi niemieckimi oddziałami okrążona w Zagłębiu Ruhry. Koło Weidenau dysponując tylko 4 Jagdtigerami Carius dokonał udanego kontrataku niszcząc 1 czołg amerykański^[43]. Z Weidenau kompanię przetransportowano koleją do Unna, gdzie prowadziła działania obronne tracąc Jagdtigera. 15 kwietnia 1945 w Ergste Carius skapitulował wysadzając lufy ostatnich trzech niszczycieli^[44].

3. kompania nie została do końca zorganizowana. W marcu dowódca kompanii porucznik Schrader wyruszył transportem kolejowym z czterema Jagdtigerami do Paderborn. W St.Valentin pozostał jeden z dowódców plutonu, który miał doprowadzić pozostałe pojazdy. 21 marca 1945 w wyniku nalotu linia montażowa została ciężko uszkodzona. W tej sytuacji zorganizowano transport ostatnich dwóch niszczycieli. Transport dotarł 4 kwietnia do Verliehausen nad Wezerą. Trzy dni później dotarł tam Schrader z jednym Jagdtigerem. Jeszcze w tym samym dniu Schrader zginął. W ciągu następnych dni pozostałe pojazdy zostały utracone^[44].

 

Do czasów współczesnych zachowały się tylko 3 pojazdy: 2 Jagdtigery w Europie i 1 w Stanach Zjednoczonych^[45].

• Rosja – Jagdtiger w Muzeum Czołgów w Kubince, numer Fgst 305083, pojazd z zawieszeniem typu Henschel, późnej serii produkcyjnej, wyprodukowany w marcu 1945, zdobyty przez Rosjan 5 maja 1945 w Sternburgu w Austrii.
• Wielka Brytania – Jagdtiger w Bovington Tank Museum, numer Fgst 305004, wyprodukowany w sierpniu 1944, jeden z pierwszych egzemplarzy, pojazd z zawieszeniem typu Porsche, zdobyty przez Brytyjczyków w kwietniu 1945 w Haustenbeck, gdzie przechodził próby na poligonie, w 1946 przewieziony do Wielkiej Brytanii.
• Stany Zjednoczone – Jagdtiger w United States Army Ordnance Museum, numer Fgst 305020, pojazd z zawieszeniem typu Henschel, wyprodukowany w listopadzie 1944, zdobyty w Neustadt w Niemczech, pojazd posiadał numer taktyczny 331 i pochodził z sPzJgAbt. 653.

• Jagdpanther

• Janusz Ledwoch: Jagdtiger, Militaria 80. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 1999. ISBN 978-83-7219-034-5.
• Walter J Spielberger, Hilary L Doyle, Thomas L Jentz: Heavy Jagdpanzer. Development, production, operations. Atglen PA: Schiffer Military History, 2007, s. 126–189. ISBN 978-0-7643-2625-7.
• Peter Chamberlain, Hilary L Doyle, Thomas L Jentz: Encyclopedia of German tanks of World War Two. A complete illustrated directory of German battle tanks, armoured cars, self-propelled guns and semi-tracked vehicles, 1933–1945. Nowy Jork: Arco Pub. Co., 1978, s. 144. ISBN 978-0-668-04565-0.
• Wolfgang Schneider: Elefant, Jagdtiger, Sturmtiger. Raritäten der Tigerfamilie. Friedberg (Dorheim): Podzun-Pallas-Verlag, 1986, s. 16–32, seria: Waffen-Arsenal. ISBN 3-7909-0271-3.
• Daniel Koreś: Tygrysy, Sturmgeschütze, Jagdpanthery. Niemieckie samodzielne pancerne formacje wsparcia 1939–1945. Organizacja i liczebność. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2009, s. 82–84. ISBN 3-7909-0271-3.
• David Doyle: Niemieckie pojazdy wojskowe II wojny światowej. Poznań: Vesper, 2005, s. 144–145. ISBN 978-83-7731-080-9.
• S.W. Iwanow: Jagdtiger krupnym płanom. Czast I. Moskwa: Moskowskoje obszcziestwo istorii techniki, 2009, seria: Tank na polje boja.
• Andrzej Zasieczny: Czołgi II wojny światowej. Warszawa: Alma-Press, 2005, s. 48. ISBN 83-7020-325-6.
• Alexander Lüdeke: Weapons of World War II. Parragon: Bath, 2011, s. 76. ISBN 978-1-4454-2435-4.
• Tomasz Szlagor. Ostatni batalion Jagdtigerów. „Militaria”. 2007. nr 4. s. 82–89. ISSN 1732-4491. 
• Eugeniusz Żygulski. Panzerjäger Sfl – mechaniczni łowcy czołgów. „Technika Wojskowa Historia”. 2012. nr 5. s. 4–17. ISSN 2080-9743. 
• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 92. ISBN 83-86028-01-7.

• Sd.Kfz. 186 Jagdtiger (E1952.34) w Bovington Tank Museum. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
• Jagdtiger na stronie Achtungpanzer. [dostęp 2016-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 sierpnia 2008)]. (ang.).
• Jagdtiger na stronie Valka. [dostęp 2016-01-12]. (cz.).
• Jagdtiger na stronie Panzerworld. [dostęp 2016-01-12]. (ang.).