[go: up one dir, main page]
More Web Proxy on the site http://driver.im/

Józef Kostrzewski

polski archeolog (1885–1969)

Józef Władysław Kostrzewski (ur. 25 lutego 1885 w Węglewie, zm. 19 października 1969 w Poznaniu) – polski archeolog, muzeolog, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, drugi zastępca przewodniczącego Komitetu Słowiańskiego w Polsce, twórca poznańskiej szkoły archeologicznej, prowadził m.in. wykopaliska w Biskupinie.

Józef Władysław Kostrzewski
Ilustracja
Józef Kostrzewski (Poznań, 1924)
Data i miejsce urodzenia

25 lutego 1885
Węglewo

Data i miejsce śmierci

19 października 1969
Poznań

Profesor nauk historycznych
Specjalność: archeologia
Alma Mater

Friedrich-Wilhelms-Universität

Habilitacja

1918 – archeologia
Uniwersytet Lwowski

Profesura

1919

podpis
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal Niepodległości Komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego Order Trzech Gwiazd III klasy (Łotwa) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Zdjęcie z 1964
Tablica ku czci Józefa Kostrzewskiego w budynku Rektoratu UAM w Poznaniu
Akt urodzenia Józefa Kostrzewskiego
Grób profesora Kostrzewskiego na cmentarzu smochowickim w Poznaniu

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie Teodora Stanisława, z zawodu rolnika, i Elżbiety, córki powstańca listopadowego Józefa Cichockiego (Brońkańskiego). Miał młodszego brata Wacława (ur. 1886). Od 1891 uczył się w szkole katolickiej w Węglewie[1]. Od 1894 uczęszczał do Królewskiego Gimnazjum w Ostrowie, gdzie udzielał się w organizacjach samokształceniowych i patriotycznych (m.in. Towarzystwo Tomasza Zana). W Ostrowie nawiązywał kontakty z lokalnym środowiskiem politycznym, uczęszczał na wykłady polityczno-historyczne do księgarni Stefana Rowińskiego. W 1897 z powodu braku promocji do klasy IV (niższej tercji) przenosi się do Królewskiego Gimnazjum w Gnieźnie. Po aresztowaniach i procesie gnieźnieńskich gimnazjalistów, w 1903 reaktywuje tam działalność T.T.Z i w tym samym czasie nawiązuje kontakt z założonym w 1902 przez prof. Wincentego Lutosławskiego krakowskim Stowarzyszeniem Religijno-Patriotycznym „Eleusis”, zakłada jego wielkopolski oddział i przyjmuje pseudonim „Wielki Eleuteryk”. W roku przedmaturalnym zadenuncjowany za działalność w T.T.Z i „Eleusis” zmuszony jest się przenieść z Gniezna do Konigliches Auguste Victoria Gymnasium w Poznaniu, gdzie w 1907 zdał maturę[2].

W latach poznańskich działał w miejscowym Towarzystwie Przyjaciół Nauk, w jego Wydziale Archeologicznym. Był też wówczas współredaktorem Zapisków Archeologicznych Poznańskich i Albumu prehistorycznych zabytków Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1833–1915). Uczestniczył w Ogólnopolskim Zjeździe Filomackim w Warszawie, po którym został przez władze rosyjskie aresztowany. Po zwolnieniu studiował historię w Krakowie, następnie doktoryzował się we Friedrich-Wilhelms-Universität w Berlinie pod kierunkiem prof. Gustafa Kossiny. Po I wojnie światowej angażował się w powstanie Uniwersytetu Poznańskiego. Pełnił funkcję kuratora i otrzymał godność filistra honoris causa korporacji akademickiej Filomatia Posnaniensis[3]. Członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności od 1928, a od 1935 roku jej członek czynny.

Był jednym z twórców teorii autochtonicznej w archeologii polskiej, która zakładała historyczną ciągłość osadnictwa słowiańskiego na terenie Polski od prehistorii. Na tym polu wdał się w polemikę z archeologami niemieckimi – Gustafem Kossinną i Bolko von Richthofenem, za co w czasie II wojny wpisany został na listę wrogów III Rzeszy. Po przegranej przez Polskę kampanii wrześniowej, na uniwersytecie w Poznaniu pojawili się archeolodzy w mundurach SS, a prof. Kostrzewski tylko dzięki pomocy przyjaciół oraz szybkiej ucieczce zdołał ocalić życie. W czasie okupacji ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem w Burzynie pod Tuchowem (pow. tarnowski) oraz Zarzeczu k. Niska (w należącym do Stanisława Hofmokla folwarku Klemensówka), ponieważ tropiło go Gestapo.

Po wojnie od 1952 członek tytularny, od 1957 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk[4]. 30 września 1960 w wieku 75 lat przeszedł na emeryturę. Otrzymał od macierzystego uniwersytetu 25 lutego 1965 tytuł doctora honoris causa. Ten tytuł nadały mu również inne uczelnie krajowe (np. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie) i zagraniczne (np. Uniwersytet Humboldta w Berlinie).

Archeolog ten dowodził o nieprzerwanej obecności Słowian nad Odrą i Wisłą przynajmniej od 1500 lat przed naszą erą. Pogląd ten również ze względów politycznych obowiązywał w polskiej archeologii do końca XX wieku[5].

Od 30 października 1911 był żonaty z Jadwigą z Wróblewskich (1886–1954). Ojciec Zbigniewa (1913–1955), Bogdana, Przemysława (1916–1941 w Auschwitz) i Marii Jadwigi (1924–2005)[1].

Zmarł w swoim domu w Strzeszynku, pochowany na cmentarzu parafialnym na Smochowicach.

Dorobek naukowy

edytuj

Aktywny w wielu dziedzinach archeologii. Zajmował się przede wszystkim epoką brązu, okresem lateńskim i wczesnym średniowieczem. Był zwolennikiem koncepcji autochtonistycznej – zakładał obecność Słowian w Polsce jeszcze przed okresem wczesnego średniowiecza. Prowadził liczne badania wykopaliskowe, między innymi w Biskupinie na osadzie ludności kultury łużyckiej (od 1934), Gnieźnie (od 1936) i w Poznaniu (od 1938). Jego dorobek naukowy jest ogromny i obejmuje ponad 900 prac, w tym 11 monumentalnych syntez i monografii z zakresu prehistorii oraz wczesnego średniowiecza ziem polskich.

Publikacje

edytuj
  • „Wielkopolska w czasach przedhistorycznych” (1913, wydanie 3: 1955)
  • „Die ostgermanische Kultur der Spätlatenezeit” (1919)
  • „Prehistoria ziem polskich” (wraz z R. Jakimowiczem i S. Krukowskim, 1939, reedycja 1948)
  • „Kultura prapolska” (1947, wydanie 3: 1962)
  • „Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach” (1961)
  • „Pradzieje Polski” (wraz z W. Chmielewskim, K. Jażdżewskim, 1965)
  • „Z mego życia. Pamiętnik”, Ossolineum 1970
  • „Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk”, Poznań 1939

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Józef Kostrzewski [online], CSW2020 [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  2. Prinke Andrzej Kalendarium życia i twórczości Józefa Kostrzewskiego. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2014-10-26].
  3. Bartłomiej P. Wróblewski, Korporacja Studentów Uniwersytetu Poznańskiego „Filomatia Posnaniensis” (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 28 I 2012 r.
  4. Członkowie PAN: Skorowidz.
  5. Zdzisław Skrok, Czy wikingowie stworzyli Polskę?, 2013, s. 58.
  6. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  7. M.P. z 1931 r. nr 287, poz. 381 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  8. Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983, s. 166–167.
  9. Niepubliczne Przedszkole i Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. Józefa Kostrzewskiego w Gąskach. szkolagaski.szkolnastrona.pl. [dostęp 2018-08-31]. (pol.).
  10. Strona szkoły w Węglewie.
  11. Nagroda im. Józefa Kostrzewskiego na stronie Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. snap.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-25)]., www.snap.org.pl, [dostęp 2009-06-11].
  12. Ławeczki profesorskie, czyli pomniki założycieli UAM. Fundacja UAM. [dostęp 2017-12-03]. (pol.).
  13. Sesja naukowa „Józef Kostrzewski – dzieło i dziedzictwo”, [w:] Kronika Miasta Poznania, nr 4/1986, s. 93, ISSN 0137-3552.
  14. Wydarzenia w Poznaniu w 1985 roku. Część pierwsza, [w:] Kronika Miasta Poznania, nr 3/1986, s. 201, ISSN 0137-3552.

Bibliografia

edytuj
  • Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 370. [dostęp 2021-01-14].
  • Hieronim Kaczmarek, Kostrzewski Józef, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wyd. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8.