Elfriede Jelinek

Elfriede Jelinek
	; Elfriede Jelinek (2004)
Data i miejsce urodzenia	20 października 1946 ; Mürzzuschlag
Narodowość	austriacka
Dziedzina sztuki	literatura
	Nagrody
	Nagroda Nobla w dziedzinie literatury
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Strona internetowa

Elfriede Jelinek (ur. 20 października 1946 w Mürzzuschlag) – austriacka pisarka i feministka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla w roku 2004.

Życiorys

Jej ojciec, Friedrich Jelinek, z wykształcenia chemik, był czeskim Żydem, któremu udało się przeżyć II wojnę światową, ponieważ pracował dla III Rzeszy. Zajmował się badaniem metod użycia gazu, którego Niemcy używali w obozach koncentracyjnych^[1]. Matka Olga Ilona Buchner, pochodzenia rumuńsko-niemieckiego, córka rzeźnika, mieszkała w Wiedniu. Urodziła córkę w wieku 43 lat^[2].

Pierwsze próby literackie Elfriede Jelinek podejmowała w wieku 6 lat. W 1966 wysłała swoje wiersze do Austriackiego Towarzystwa Literackiego, które zaprosiło ją w 1967 na spotkanie młodych twórców w Innsbrucku. W tym samym roku wydany został tomik jej wierszy pt. Lisas Schatten (Cień Lizy)^[3].

Od wczesnych lat uczyła się gry na fortepianie. Mimo poważnych problemów zdrowotnych ukończyła Konserwatorium w Wiedniu (dyplom w 1971)^[3]. Na Uniwersytecie w Wiedniu ukończyła historię sztuki.

Jest związana z lewicą – przez lata utrzymywała bliskie kontakty ze środowiskami komunistycznymi (w latach 1974–1991 była członkiem Komunistycznej Partii Austrii).

Jelinek żyje z dala od mediów, cierpi na agorafobię oraz fobię społeczną^[4]^[5] (dlatego też nie odebrała osobiście Nagrody Nobla), prawie wcale nie udziela wywiadów. Zabiera jednak głos w wielu kwestiach (np. w głośnej sprawie Josefa Fritzla), wypowiadając się na swej stronie internetowej. Tutaj^[6] też umieściła w 2009 r. tekst swej ostatniej powieści, pt. Zazdrość (Neid), rezygnując z druku^[7].

Twórczość

Głównymi tematami jej feministycznej prozy są kobieca seksualność i walka płci. W ostatnich utworach bardziej skupiła się na satyrycznym i demaskatorskim opisie problemów społecznych, które jej zdaniem występują współcześnie. Między innymi pisze o antysemityzmie, odradzającym się nazizmie i istniejącym, jej zdaniem, związkiem nazizmu z katolicyzmem. Dotyka też w swej twórczości tematyki ekologicznej^[8].

W środowisku literackim jest uważana za pisarkę kontrowersyjną i skandalizującą^[9]. Także przyznanie Jelinek Nagrody Nobla nie obyło się bez kontrowersji. Jeden z członków Akademii Szwedzkiej zrezygnował z dalszego uczestnictwa w jej pracach, zaznaczając, iż ta decyzja „rujnuje nagrodę”^[10]. Jak brzmi uzasadnienie werdyktu, nagrodę przyznano za „demaskowanie absurdalności stereotypów społecznych w powieściach i dramatach”. Akademia wyeksponowała też „nadzwyczajną lingwistyczną pasję” w twórczości Jelinek.

Powieść Pianistka została zekranizowana w 2001 przez austriackiego reżysera Michaela Hanekego. Główną rolę w tym filmie zagrała francuska aktorka Isabelle Huppert.

Wyróżnienia

1998: Georg-Büchner-Preis
2002: Mülheimer Dramatikerpreis za Macht Nichts
2003: Else-Lasker-Schüler-Preis
2004: Lessing-Preis für Kritik
2004: Mülheimer Dramatikerpreis za Das Werk
2004: Nagroda Nobla w dziedzinie literatury
2004: Nagroda Franza Kafki^[11]
2009: Mülheimer Dramatikerpreis^[12]
2011: Mülheimer Dramatikerpreis za Winterreise^[13]

Powieści

bukolit. hörroman, Wien 1979
jesteśmy przynętą, kochanie! (wir sind lockvögel baby!), Reinbek 1970; wydanie polskie: W.A.B., 2009
Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft, Reinbek 1972
Amatorki (Die Liebhaberinnen), Reinbek 1975; wydanie polskie: W.A.B., 2005
Wykluczeni (Die Ausgesperrten), Reinbek 1980; wydanie polskie: W.A.B., 2005
Pianistka (Die Klavierspielerin), Reinbek 1983; wydanie polskie: Sic!, 1997
Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr, Reinbek 1985
Pożądanie (Lust), Reinbek 1989; wydanie polskie: W.A.B., 2007
Dzieci umarłych (Die Kinder der Toten), Reinbek 1995; wydanie polskie: W.A.B., 2009
Żądza (Gier), Reinbek 2000; wydanie polskie: W.A.B., 2007
Zazdrość (Neid) 2009 – opublikowana w Internecie
Babel, Podróż Zimowa; wydanie polskie: Agencja Dramatu i Teatru 2013

Dramaty

Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte, 1977
Clara S., 1981
Burgtheater, 1983
Choroba, albo współczesne kobiety, 1984
Präsident Abendwind, 1987
Wolken.Heim, 1988
Totenauberg, 1991
Raststätte, 1994
Stecken, Stab und Stangl, 1996
Ein Sportstück, 1998
er nicht als er, 1998
In den Alpen
Das Werk
Prinzessinnendramen
Bambiland, 2003'
Rechnitz (Der Würgeengel), 2008

Zobacz też

Laureatki Nagrody Nobla

Przypisy

↑ Afisz Teatralny: Twórczość Jelinek – pisać o sobie i dla siebie [online], www.afiszteatralny.pl [dostęp 2016-07-24] .
↑ Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa, w: „Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, s. 16−17.
↑ ^a ^b Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa…, s. 16−17.
↑ Elfriede Jelinek – Interview. 7 października 2004. s. Nobelprize. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
↑ A Gloom of Her Own. 21 listopada 2004. s. The New York Times. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
↑ elfriedejelinek.com.
↑ Elfriede Jelinek opublikowała swoją powieść w Internecie [online], Gazeta.pl, 8 maja 2008 [dostęp 2009-10-19] .
↑ Zob: Prof. Małgorzata Sugiera z Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawczyni twórczości Jelinek, w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25] .
↑ Np. wypowiedzi prof. Małgorzaty Sugiery i prof. Jacka Trznadla, zamieszczone w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25] .
↑ „Zrujnowany” Nobel, artykuł w portalu księgarskim ksiazka.net.pl, 2005-10-12. Dostęp: 2009-10-19.
↑ Cena Franze Kafky. Společnost Franze Kafky. [dostęp 2014-09-19]. (cz.).
↑ Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis | WAZ.de. derwesten.de, 3 czerwca 2009. [dostęp 2015-11-21]. (niem.).
↑ Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis 2011 [online], nachtkritik.de [dostęp 2015-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-22] (niem.).

Linki zewnętrzne

Witryna internetowa Elfriede Jelinek (niem.)
Elfriede Jelinek-Forschungszentrum [online], Praesens Verlag [zarchiwizowane z adresu 2005-10-28] (niem.).

[afisz-1] Afisz Teatralny: Twórczość Jelinek – pisać o sobie i dla siebie [online], www.afiszteatralny.pl [dostęp 2016-07-24] .

[psa-2] Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa, w: „Duży Format”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, s. 16−17.

[Angelika_Kuźniak_Jelinek-3] Angelika Kuźniak: Jelinek: Trzeba tresować mnie jak psa…, s. 16−17.

[4] Elfriede Jelinek – Interview. 7 października 2004. s. Nobelprize. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).

[5] A Gloom of Her Own. 21 listopada 2004. s. The New York Times. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).

[wwwej-6] riedejelinek.com.

[neid-7] Elfriede Jelinek opublikowała swoją powieść w Internecie [online], Gazeta.pl, 8 maja 2008 [dostęp 2009-10-19] .

[sugier-8] Zob: Prof. Małgorzata Sugiera z Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawczyni twórczości Jelinek, w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25] .

[sutrz-9] Np. wypowiedzi prof. Małgorzaty Sugiery i prof. Jacka Trznadla, zamieszczone w komentarzach po przyznaniu Nagrody Nobla w 2004 r: Literacka Nagroda Nobla 2004. Komentarze i reakcje [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2005-01-25] .

[ruj-10] „Zrujnowany” Nobel, artykuł w portalu księgarskim ksiazka.net.pl, 2005-10-12. Dostęp: 2009-10-19.

[nagrfk-11] Cena Franze Kafky. Společnost Franze Kafky. [dostęp 2014-09-19]. (cz.).

[derwesten.de-id292899-12] Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis | WAZ.de. derwesten.de, 3 czerwca 2009. [dostęp 2015-11-21]. (niem.).

[nachtkritik.de-100056-13] Elfriede Jelinek gewinnt den Mülheimer Dramatikerpreis 2011 [online], nachtkritik.de [dostęp 2015-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-11-22] (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]