Corpus Inscriptionum Latinarum
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL) – epigraficzna seria wydawnicza, którą zaprojektował i we współpracy z innymi specjalistami pod patronatem Pruskiej Akademii Nauk zapoczątkował niemiecki uczony Theodor Mommsen. Publikowana od 1863 i aktualizowana w postaci suplementów (ostatnio w 2000 r.), obejmuje ok. 180 tysięcy rzymskich inskrypcji ujętych w 17 tomach podzielonych dodatkowo na ponad 70 części.
Układ wydawnictwa
edytujPierwotny projekt przewidywał ujęcie serii w 15 tomach, a cały materiał epigraficzny podzielono ogólnie według kryterium geograficznego. W poszczególnych tomach (volumen) napisy również są uporządkowane według tego kryterium. Pochodzące z obszaru każdej wydzielonej jednostki terytorialnej (np. prowincji), poprzedzone są wprowadzeniem zawierającym podstawowe informacje dotyczące jej historii. Także pochodzące z mniejszych jednostek terytorialnych lub osadniczych (colonia, municipium, pagus, vicus itp.) opatrzone są podobnym wstępem historycznym. Obszerniejszy materiał jest w ramach tomów podzielony na części (pars) i ujęty w osobnych zeszytach (fasciculum). Zamierzona jest publikacja tomu XVIII zawierającego inskrypcje poetyckie. Aktualnie CIL obejmuje następujące edycje (podano datę pierwodruku):
- Tom I – napisy najstarsze, aż do śmierci Juliusza Cezara: Inscriptiones Latinae antiquissimae ad C. Caesaris mortem, 2 części, 4 zeszyty (1893—1986)
- Tom II – z obszaru Hiszpanii: Inscriptiones Hispaniae Latinae, 2 części, 4 zesz. (1869, 1995)
- Tom III – z Egiptu i prowincji azjatyckich, Grecji oraz Ilirii: Inscriptiones Asiae, provinciarum Europae Graecarum, Illyrici Latinae, 2 części, 5 zesz. (1873) + suplement
- Tom IV – naścienne inskrypcje z Pompejów, Herkulanum i Stabiów: Inscriptiones parietariae Pompeianae, Herculanenses, Stabianae (1871) z suplementem w 3 częściach
- Tom V – z obszaru Galii Cisalpińskiej: Inscriptiones Galliae Cisalpinae Latinae, 2 części (1872, 1877)
- Tom VI – z terenu miasta Rzym: Inscriptiones Urbis Romae Latinae, 8 części (1876—2000)
- Tom VII – z terytorium Brytanii: Inscriptiones Britanniae Latinae (1873)
- Tom VIII – z obszaru prowincji afrykańskich: Inscriptiones Africae Latinae, 2 części (1881) + 5 zesz. suplementów
- Tom IX – z południowych ziem Italii (m.in. Kalabria, Apulia): Inscriptiones Calabriae, Apuliae, Samnii, Sabinorum, Piceni Latinae (1883)
- Tom X – z innych południowych regionów Italii (m.in. Kampania, Sycylia i Sardynia): Inscriptiones Bruttiorum, Lucaniae, Campaniae, Siciliae, Sardiniae Latinae (1883)
- Tom XI – ze środkowej Italii (Etruria, Umbria): Inscriptiones Aemiliae, Etruriae, Umbriae Latinae 1886—1926)
- Tom XII – z obszaru Galii Narbońskiej: Inscriptiones Galliae Narbonensis Latinae (1888)
- Tom XIII – z pozostałych części Galii i z obu Germanii: Inscriptiones trium Galliarum et Germaniarum Latinae, 5 części (1899—1943)
- Tom XIV – z obszaru Lacjum: Inscriptiones Latii veteris Latinae (1877) + suplement (1930)
- Tom XV – napisy na cegłach, amforach, różnych przedmiotach codziennego użytku: Inscriptiones Urbis Romae Latinae. Instrumentum domesticum, 2 części (1891, 1899)
- Tom XVI – teksty rzymskich dyplomów wojskowych: Diplomata militaria (1936) z suplementem (1955)
- Tom XVII – napisy na kamieniach milowych z obszaru cesarstwa: Miliaria Imperii Romani, 3 części (1986)
Kategorie zabytków
edytujNapisy z terenu jednego miasta antycznego publikowane są według kategorii: inskrypcje wotywne (bóstwa w kolejności alfabetu), honoryfikacyjne (ku czci osób według ich hierarchii – cesarze, namiestnicy prowincji itd., przy czym każda kategoria osób możliwie chronologicznie poczynając od najwcześniejszych), nagrobne (zmarli według alfabetu) itd. W końcu tomu (lub jego części) poświęconego wydzielonemu obszarowi (prowincji) umieszczono napisy o niemożliwym do dokładnego określenia miejscu znalezienia (incertae) oraz osobno miliaria (kamienie milowe) i instrumenta (stemplowane cegły i dachówki, napisy na różnych przedmiotach itp.).
Skorowidze
edytujZ reguły każdy tom zakończony jest rozbudowanymi indeksami ułatwiającymi badaczowi dotarcie do interesujących go napisów. Podzielone na szereg działów (ze szczegółowymi podziałami wewnętrznymi) mają strukturę następującą: indeks antroponomastyczny (nazwiska, a następnie przydomki osób według alfabetu, z nazwiskami ludzi ze stanu senatorskiego wyróżnionymi wersalikami); indeksy osób według hierarchii (cesarze, konsulowie, inni urzędnicy – w ramach każdej kategorii osób w porządku chronologicznym); indeks spraw związanych z wojskiem (formacje według kategorii, funkcje wojskowe, wojny); sprawy kultu religijnego (bóstwa według alfabetu, funkcje kapłańskie); rzymskie tribus; indeks geograficzny (prowincje, miasta, wsie, rzeki itp.); sprawy związane z ustrojem i organizacją wewnętrzną miast; stowarzyszenia (collegia); indeks zawodów i zajęć; indeks napisów wierszowanych (carmina – alfabetycznie według pierwszych słów napisu); wykaz skrótów występujących w napisach; indeks zjawisk językowych oraz indeks obejmujący pozostałe sprawy godne uwagi (notabilia varia).
Wszystkie skorowidze obejmują wyłącznie zjawiska występujące w tekstach napisów. Odmienny charakter ma indeks ostatni, obejmujący nazwy nowożytnych miejscowości, w których znajdowano inskrypcje lub które wspomniano w komentarzach do nich. Osobną częścią zamykającą tom są szczegółowe mapy.
Zobacz też
edytujBibliografia
edytuj- Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. T. I. Warszawa: PWN, 1983, s. 160-161. ISBN 83-01-00743-5.
Linki zewnętrzne
edytuj- Corpus Inscriptionum Latinarum.. cil.bbaw.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-04-08)].