Zaha Hadid

Zaha Hadid

‏زها حديد‎

Imię i nazwisko	Zaha Mohammad Hadid
Data i miejsce urodzenia	31 października 1950 Bagdad
Data i miejsce śmierci	31 marca 2016 Miami
Narodowość	iracka
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	dekonstruktywizm
Ważne dzieła
Stacja Pożarnicza w Vitrze Skocznia narciarska Bergisel Centrum Hejdara Alijewa w Baku MAXXI, Narodowe Muzeum Sztuki XXI wieku w Rzymie Contemporary Arts Center w Cincinnati
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zaha Mohammad Hadid (arab.: زها حديد, ur. 31 października 1950 w Bagdadzie, zm. 31 marca 2016 w Miami^[1][2]) – brytyjska architektka pochodząca z Iraku, przedstawicielka dekonstruktywizmu. Jako pierwsza kobieta zdobyła w 2004 Nagrodę Pritzkera, a rok wcześniej uhonorowano ją Nagrodą Miesa van der Rohego. W 2010 i 2011 zdobyła nagrodę Stirlinga^[3][4].

Zaha Hadid była córką przemysłowca i współzałożyciela irackiej Partii Demokratycznej^[5]. Podczas wizyty w Anglii, w wieku 11 lat, postanowiła zostać architektką^[5]. Studiowała na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie, na którym uzyskała licencjat z matematyki. W 1972 wyjechała do Londynu, gdzie studiowała w Architectural Association School of Architecture^[6]. Na studiach zaprzyjaźniła się z Remem Koolhaasem^[7], pracowali razem w Office for Metropolitan Architecture^[6]. W 1979 otworzyła w Londynie własne biuro architektoniczne – Zaha Hadid Architects^[6][8][9]. Wykładała m.in. na Uniwersytecie Harvarda, Uniwersytecie Yale, Uniwersytecie Illinois i Uniwersytecie Sztuki Stosowanej w Wiedniu^[10], oraz na macierzystej uczelni^[5]. W 1988 jej prace były prezentowane na wystawie skupionej wokół dekonstruktywizmu w nowojorskim Museum of Modern Art, wraz z pracami Franka Gehry'ego, Rema Koolhaasa czy Daniela Libeskinda^[11].

Międzynarodową sławę zdobyła niezrealizowanymi projektami konkursowymi centrum wypoczynkowo-rekreacyjne The Peak Club w Hongkongu z 1983^[6]. Inne niezrealizowane projekty z tego okresu to m.in. budynek na wąskiej działce przy Ku’dammie w Berlinie z 1986 oraz opera w Cardiff w Walii z 1994^[12]. Projekt opery w Cardiff wygrał konkurs i przyniósł jej rozpoznawalność w Wielkiej Brytanii. Projekt nie został ostatecznie zrealizowany – po półtorarocznych sporach z wykonawcą, władze zdecydowały się ostatecznie na budowę stadionu do rugby^[5].

Dopiero w 1993 powstał pierwszy, większy budynek Hadid: remiza straży pożarnej fabryki mebli Vitra w Weil am Rhein, obecnie używany jako pawilon wystawienniczy^[13]. Budynek wykonany jest z surowego betonu i szkła, składa się z szeregu ułożony wzdłuż linii ścian i przestrzeni pomiędzy nimi. Architektka skupiła się w projekcie na uwydatnieniu ostrych krawędzi betonu i odrzuceniu niepotrzebnych szczegółów, aby zachować abstrakcyjny charakter konstrukcji^[13].

W tamtym okresie zaprojektowała jeszcze m.in. budynek IBA Housing (1993) oraz przestrzenie wystawiennicze Mind Zone w Londynie (1999) i Land Formation One w Weil am Rhein. Skupiała się na prezentacji dynamicznych form architektury^[6].

W nowym milenium Hadid ugruntowała swoją reputację architekta^[6]. W 2000 roku rozpoczęto prace budowlane nad zaprojektowanym przez nią gmachem Contemporary Arts Center w Cincinnati w Ohio. Było to pierwsze amerykańskie muzeum zaprojektowane przez kobietę^[6][14]. W 2002 roku ukończono budowę skoczni narciarskiej projektu Hadid - Bergisel, w austriackim Innsbrucku. Projekt wywoływał u niektórych negatywne emocje z powodu kontrastu nowoczesnej konstrukcji i tradycyjnego, alpejskiego stylu miasta. Bergisel jest jedną ze skoczni, na których odbywa się Turniej Czterech Skoczni^[15]. W 2002 zaprojektowała nowy budynek administracyjny na terenie fabryki BMW w Lipsku. Projekt był prezentowany na weneckim biennale architektury^[16]. W 2005 ukończono budowę obiektu^[17].

W 2004 roku otrzymała prestiżową Nagrodę Pritzkera^[18]. Rok później została wyróżniona europejską nagrodą dla architektów im. Miesa van der Rohe^[19].

W 2010 zakończono budowę opery w chińskim Kantonie według projektu Hadid^[20]. Audytorium opery może pomieścić 1800 osób. Cały projekt czerpie inspirację z przyrody, szczególnie z dolin rzecznych i zjawiska erozji^[21]. Opera kształtem przypomina dwa kamyki na brzegu rzeki^[14]. W tym samym roku ukończono prace nad narodowym muzeum sztuki i architektury współczesnej MAXXI w Rzymie. Za ten projekt w tym samym roku Hadid otrzymała nagrodę Striling Prize przyznawaną przez Królewski Instytut Architektów Brytyjskich^[22]. Te same wyróżnienie otrzymała także rok później za projekt szkoły średniej Evelyn Grace Academy^[23]. Zaprojektowała także basen Aquatic Centre wybudowany w Londynie na letnią Olimpiadę w 2012 roku^[24]. W 2012 otwarto zaprojektowane przez architektkę Centrum Hejdara Alijewa (ang. Heydar Aliyev Center) w stolicy Azerbejdżanu, Baku^[25]. Centrum kulturalne ma powierzchnię ponad 100 tys. metrów kwadratowych. Wygląd budynku sprawia wrażenie płynności^[26]. Nowatorski projekt Hadid został wyróżniony tytułem Budynku Roku przyznawanym przez London Design Museum w konkursie Design of the Year^[27]. W 2016 ukończono zaprojektowaną nadbudowę siedziby Portu w Antwerpii wg projektu Hadid^[28]. Nad starym (ukończonym w 1922 r.^[29]), symetrycznym budynkiem wybudowano kontrastującą, wielopłaszczyznową i nieregularną część biurową^[30]. W 2019 otwarto port lotniczy Daxing w Pekinie zaprojektowany przez Hadid^[31].

Najnowsze dzieła są silnie plastyczne i wpisane w krajobraz. Każde dzieło Hadid i jej osiągnięcia opisywane są przez media branżowe^[32]. Łącznie wykonała ponad 900 projektów obiektów^[8].

31 marca 2016 r. zmarła na atak serca w szpitalu w Miami^[19]. Została pochowana na Brookwood Cemetery w hrabstwie Surrey, w Anglii^[33].

We wczesnych pracach Hadid, z początku lat 80., widoczny jest wpływ twórczości malarza Kazimierza Malewicza, szczególnie w postaci surowych, regularnych kształtów i linii^[34]. Nawiązywała do jego idei suprematyzmu^[35]. Studiowanie abstrakcyjnych form Malewicza zaowocowało m.in. w projekcie remizy strażackiej Vitra^[34].

Przez lata wypracowała swój unikalny styl wywodzący się z futuryzmu i neofuturyzmu^[8][36][37]. Klasyfikowana jest jako reprezentantka dekonstruktywizmu^[38][39][40]. Cechami charakterystycznymi jej stylu są zakrzywione fasady, ostre kąty i surowe materiały^[14]. Z czasem jednak Hadid w swoich projektach zaczęła przechodzić od ostrych kątów na rzecz łagodniejszych ulokowanych w krzywych i falujących płaszczyznach^[38].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Dzieła Zahy Hadid.

• Eli and Edythe Broad Art Museum, Michigan State University, Stany Zjednoczone (2008–2012)
• Scenografia na tournée zespołu Pet Shop Boys
• Wieżowiec na wystawie IBA w Berlinie, 1987–1994
• Straż pożarna fabryki Vitra w Weil am Rhein, 1993
• Skocznia narciarska Bergisel w Innsbrucku, 1999
• Muzeum Sztuki Współczesnej w Cincinnati
• Fabryka samochodów BMW koło Lipska
• Pawilon ekologii Landscape Formation One na wystawie ogrodowej w Weil am Rhein, 1997–1999
• Przystanek tramwajowy w Strasburgu, 2001
• Dworzec pociągów ekspresowych Neapol-Afragola (1. nagroda w konkursie 2003)
• Wieżowiec na starych terenach targowych w Mediolanie (zabudowa dzielnicy wspólnie z Danielem Libeskindem, Aratą Isozakim oraz Pierem Paolem Maggiorą – w 2004 konkurs, zakończenie realizacji planowane na 2014)
• Rozbudowa Ordrupgaard Museum w Charlottenlundzie w Danii, ukończona 2005
• Phaeno – muzeum nauki w Wolfsburgu, 2005
• Budynki mieszkaniowe przy nieużywanym wiadukcie linii tramwajowej Stadtbahnu Ottona Wagnera wzdłuż kanału Dunaju w Wiedniu (2004–2006)
• MAXXI, Narodowe Muzeum Sztuki XXI wieku w Rzymie (ukończone w 2009)
• Aquatics Centre w Londynie (2011)
• Centrum Heydəra Əliyeva w Baku, w Azerbejdżanie (2007–2012)
• Kampus uniwersytecki King Abdullah Petroleum Studies & Research Centre w Rijadzie (2017)^[41]
• Wieżowiec Generali (2004-2018) i apartamentowce CityLife Milano (2004-2014)^[42][43]

• 2005 – Austriacka Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę^[44]
• 2012 – Dama Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (DBE)^[45]
• 2015 – Wielka Złota Odznaka Honorowa za Zasługi dla Republiki Austrii^[46]
• 2016 – Royal Gold Medal^[47]

• Nagroda Miesa van der Rohe, 2003
• Nagroda Pritzkera, 2004
• Thomas Jefferson Medal in Architecture 2007
• Nagroda Praemium Imperiale 2009
• Nagroda Structural Steel Design 2010
• Nagroda Stirlinga 2010 i 2011
• Nagroda Jane Drew 2012
• Glamour Award fot The Architect-In-Chief 2012^[48]

• Oficjalna strona internetowa Zaha Hadid Architects (ang.)
• Zaha Hadid – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
• Zaha Hadid. The Pritzker Architecture Prize. [dostęp 2009-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)]. (ang.).
• Narodowe Muzeum XXI MAXXI