ZX81

ZX81

Typ	komputer domowy
Premiera	Europa: marzec 1981 Polska: 1982[1]
Koniec produkcji	1984
Procesor	NEC 780C-1, klon Zilog Z80A, 3,25 MHz
Pamięć operacyjna	1 kB (max. 64 kB) RAM / 8 kB ROM
Nośnik danych	kaseta magnetofonowa
System operacyjny	Sinclair BASIC
poprzednik: ZX80 następca: ZX Spectrum
Multimedia w Wikimedia Commons

ZX81 – komputer domowy, opracowany i produkowany przez angielską firmę Sinclair Research Ltd. od marca 1981, wprowadzony na rynek przy znacznym udziale mediów. Był następcą komputera ZX80, który został sprzedany w liczbie 50 000 sztuk. Jego następcą był ZX Spectrum.

Komputer zbudowano w oparciu o 4 układy scalone: procesor Z80, układ logiczny Sinclair Computer Logic wykonany w technice ULA, 8192-bajtowy ROM, 1024-bajtową pamięć RAM^[2]. Układ logiki generował sygnały selekcji pamięci RAM i ROM. Większość elektroniki zaprojektował Jim Westwood, odpowiedzialny również za konstrukcję ZX-80. Możliwe było przyłączenie zewnętrznych pakietów RAM (16 kB w cenie 29,95 GBP), maksymalnie do 64 kB z czego dostępne było 56 kB. Oferowane na rynku rozwiązania innych producentów pozwalały zwiększyć pamięć komputera nawet do 1 megabajta, z wykorzystaniem techniki stronicowania pamięci. Złącze rozszerzeń komputera było krawędziowe. ROM zawierał język programowania Sinclair BASIC, który w odróżnieniu od poprzednika potrafił prowadzić działania na liczbach zmiennoprzecinkowych (pewne błędy w module matematycznym wyeliminowano dopiero na jesieni 1981).

Układ logiki ULA, opisany w instrukcji ZX81 jako "dogsbody" systemu, realizuje szereg kluczowych funkcji, które komputery konkurujących firm realizowały wieloma układami scalonymi. Obejmują one:

• Synchronizacja wyświetlania na ekranie.
• Generowanie przebiegu zegara o częstotliwości 6,5 MHz, dzieleniu jej i przekazywanie 3,25 MHz na wejście zegarowe procesora.
• Wyprowadzanie sygnału audio do magnetofonu w trybie SAVE.
• Przetwarzanie przychodzącego z magnetofonu sygnału audio kasety w trybie LOAD;
• Wykrywanie naciśnięcia klawiszy.
• Generowanie sygnałów sterujących (CS) dla ROM i RAM.
• Kontrolowanie ogólnego taktowania systemu.

Obudowa była wykonana z tworzywa sztucznego ABS. Komputer miał dotykową klawiaturę membranową o małych rozmiarach, wyjście telewizyjne (z sygnałem czarno-białym). Ekran pracował w trybie tekstowym, wyświetlając 24 wiersze po 32 kolumny, z czego 22 górne wiersze przeznaczone były do wyświetlania wyników działania programu, a 2 dolne linie do wpisywania kodu programu i danych. Matryca znaków zawierała 64 znaki 8 × 4 i ich negację. Umożliwiał wyświetlanie pseudografiki, do której przeznaczono 11 znaków matrycy i ich negacje, 8 znaków było podzielonych na 4 piksele (2x2), co dawało rozdzielczość 64 × 48 px. 3 znaki składały się z kropek udając szarość. Jako pamięć masowa stosowane były zwykłe magnetofony kasetowe; dane do magnetofonu wysyłane były przez wyjście audio. Na rynku dostępnych było dla niego kilkadziesiąt gier oraz kilkanaście programów edukacyjnych i użytkowych.

Komputer sprzedawano w USA w cenie 199 USD, zaś w Niemczech – 498 DEM. Na rynku brytyjskim, gdzie urządzenie opracowano, cenę sprzedaży ustalono na 69,95 GBP za kompletny komputer lub 49 funtów za zestaw do samodzielnego montażu^[3], zaś względnie niska cena była pochodną zastosowania układu ULA produkcji firmy Ferranti, co obniżyło koszty produkcji poprzez zredukowanie liczby elementów komputera. W dwa lata sprzedano ponad milion sztuk ZX-81, z czego 300 000 użytkownicy zamówili z katalogu wysyłkowego firmy Sinclair Research. W Wielkiej Brytanii pierwszy rok sprzedaży ZX-81 zakończył się liczbą 400 tysięcy sprzedanych egzemplarzy^[3].

Komputer produkowany był przez zakłady Timex Sinclair w szkockiej miejscowości Dundee i sprzedawany na rynku amerykańskim pod marką Timex Sinclair 1000.

Do komputera od okresu świątecznego 1981 można było dokupić drukarkę ZX Printer, której początkową cenę 49,95 GBP zwiększono do 59,95 GBP z uwagi na zwiększone koszty produkcji (w tym czasie typowa drukarka 9-igłowa kosztowała od 200 do 300 GBP). Drukarka ZX była drukarką iskrową, drukowała na specjalnym papierze o czarnym podłożu powleczonym cienką folią aluminiową (12 GBP za pięć niewielkich rolek). Po uziemionym papierze ślizgał się dotykający ją w jednym punkcie drut, powodując przepalenie aluminium i prześwit czarnego papieru. Drukarka oferowała 32 znaki w linii o długości około 4". Drukarkę wycofano ze sprzedaży po wejściu na rynek mikrokomputera ZX Spectrum.

• 
  ZX-81 z zewnętrzną pamięcią 16 kB
• 
  Płyta główna ZX-81
• 
  Złącze rozszerzeń
• 
  ZX-81 z monitorem
• 
  ZX-81 w zestawie do samodzielnego montażu

W Polsce, ZX81 i ZX Spectrum były jednymi z pierwszych komputerów, które trafiły do krajowej sprzedaży^[4]. Komputer został zaprezentowany na 54. Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1982 roku a jego dystrybutorem zostało przedsiębiorstwo Ameprod. Z racji wysokiej ceny sprzedawało go głównie użytkownikom instytucjonalnym, natomiast zwykli obywatele najczęściej sprowadzali go na własną rękę. W drugiej połowie 1983 jego cena była niższa niż radzieckiego telewizora kolorowego. Do 1984 roku w PRL trzeba było mieć odpowiednią zgodę na sprowadzenie mikrokomputera^[5].

• Cobra 1

• John Southern. Sinclair Researched. „Retro Gamer”. 1. s. 10-11. (ang.). 

• Światowe repozytorium informacji o ZX Spectrum