Torfowiec spiczastolistny
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec spiczastolistny |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum cuspidatum Ehrh. ex Hoffm. Deutschl. Fl. 2: 22 1796[3] | |
Torfowiec spiczastolistny (Sphagnum cuspidatum Ehrh. ex Hoffm.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Europie, Ameryce Północnej[4] i wschodniej Azji, głównie na obszarach pod wpływem klimatu oceanicznego[5].
W Ameryce Północnej rośnie we wschodniej części Stanów Zjednoczonych (w stanach: Alabama, Connecticut, Delaware, Floryda, Georgia, Illinois, Indiana, Kansas, Karolina Południowa, Karolina Północna, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Missisipi, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Ohio, Pensylwania, Rhode Island, Tennessee, Vermont, Wirginia, Wirginia Zachodnia, Wisconsin) i Kanady (w prowincjach: Nowy Brunszwik, Nowa Fundlandia i Labrador, Nowa Szkocja, Ontario i Quebec)[4].
W Europie występuje w północno-zachodniej, północnej i środkowej części kontynentu. W południowej części zasięgu rośnie na izolowanych obszarach w Pirenejach, w północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego, w Alpach, Górach Dynarskich i Karpatach. Mniej lub bardziej zwarty zasięg obejmuje obszar od Francji po północno-zachodnią Rosję, Wyspy Brytyjskie oraz południową i środkową część Półwyspu Skandynawskiego[5].
W Azji występuje w Japonii[5].
W Polsce rośnie na terenie całego kraju, choć częściej w północnej części. W górach jest raczej rzadki. W Karkonoszach rośnie do wysokości 1250 m n.p.m.[6]
Morfologia i anatomia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Torfowiec średniej wielkości, choć formy wodne mogą osiągać kilkadziesiąt centymetrów długości; formy lądowe są zwarte, a często unoszące się w wodzie formy wodne są luźne lub bardzo luźne[7][6]; smukły i mający raczej wiotkie łodyżki[4]. Tworzy darnie jasnozielone, zielone, żółtozielone z nieco brązowymi lub pomarańczowoczerwonymi przebarwieniami, szczególnie latem[7][6].
- Pęczki
- Zbite bądź luźne, zazwyczaj z czterema gałązkami (czasami trzema, rzadko pięcioma), wtedy dwie gałązki są odstające, dwie zwisające. Gałązki są wydłużone, mają różną długość (do 12 mm u form lądowych, u form wodnych znacznie dłuższe) i mocno zwężają się ku końcom. U form wodnych mogą przypominać końcówkę pędzla lub mokry koci ogon, kiedy zostaną wyjęte z wody[7][6].
- Łodyżki
- Cienkie, do 0,8 mm średnicy, kruche, wiotkie, bladozielone do żółtych[7][6]. Kora jest dobrze rozwinięta i złożona z dwóch lub trzech warstw komórek[7][6]. Cylinder wewnętrzny jest zielony do żółtego, niekiedy brązowawy lub różowawy[6]. Łodyżki gałązkowe są często czerwonawe u nasady i mają nieco tylko wyraźne, najczęściej sparowane komórki retortowe w warstwie korowej[7].
- Listki łodyżkowe
- Wąsko trójkątne, trójkątne lub trójkątno-jajowate, dłuższe niż szersze, najczęściej powyżej 1,2 mm długości, ze szczytem ostro zakończonym, wklęsłe, z podwiniętymi krawędziami w górnej części, zwisające lub odstające, rzadko przylegające do łodyżki, z obrzeżeniem rozszerzającym się u nasady listka[7][6]. Komórki wodne są licznie listewkowane, przynajmniej w dystalnej części listka[7][6].
- Listki gałązkowe
- Wąsko lancetowate, długie i wąskie, do 5 mm długości (u form wodnych znacznie dłuższe), proste lub zakrzywione[7][6], co najmniej trzy razy dłuższe niż wynosi szerokość ich środkowej części, a u form wodnych nawet wielokrotnie dłuższe[6]. Listki gałązek odstających w części dystalnej są rurkowato zawinięte i często spiralnie rozmieszczone[7]. Komórki wodne są długie i wąskie w górnej połowie liścia, na powierzchni grzbietowej płaskie w przekroju poprzecznym, bez porów lub tylko z kilkoma małymi w końcach komórek lub kątach; na powierzchni brzusznej słabo do silnie wypukłych w przekroju poprzecznym, często z kilkoma małymi, bezpierścieniowymi porami[7][6]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są trapezowe, duże, prawie tak szerokie jak komórki wodne; otwarte po obu stronach liścia[7][6].
- Gametangia i sporogony
- Jest to mech dwupienny[4]. Sporogony występują okazjonalnie, dojrzewają od wczesnego lata do około jego połowy[4]. Zarodniki mają 28–39 μm średnicy, brodawkowate na obu powierzchniach – doosiowej i odosiowej, przez co sprawiające wrażenie pęcherzykowatych lub krostowatych[4]. Laesura proksymalna dłuższa niż pół długości promienia zarodnika[4].
- Gatunki podobne
- Formy lądowe torfowca spiczastolistnego mogą być mylone z torfowcem kończystym (Sphagnum fallax); formy wodne S. cuspidatum ze względu na bardzo wąskie, lancetowate listki gałązkowe są trudne do pomylenia. Oba te torfowce różnią się jednak listkami łodyżkowymi. U torfowca kończystego są co najwyżej nieco tylko dłuższe niż szersze, u torfowca spiczastolistnego są prawie zawsze wyraźnie dłuższe niż szersze. Listki gałązkowe z kolei u S. cuspidatum są dłuższe (co najmniej trzy razy tak długie jak szerokie) i węższe, podczas gdy u S. fallax są krótsze i szersze. Dodatkowo, komórki chlorofilowe u torfowca kończystego w przekroju poprzecznym listka gałązkowego są trójkątne, sięgają nieco powyżej połowy wysokości komórki wodnej i są nieco otwarte lub zamknięte od strony brzusznej. U torfowca spiczastolistnego są duże, trapezowe i otwarte po obu stronach liścia[6].
- Podobny do form lądowych torfowca spiczastolistnego może być torfowiec Dusena (Sphagnum majus). Ten drugi tworzy jednak darnie koloru brązowego (formy rosnące w cieniu mogą być zielonkawe), podczas gdy torfowiec spiczastolistny przeważnie zielonego. Brązowe przebarwienia u S. cuspidatum mogą wystąpić jedynie latem. Ponadto u torfowca Dusena liczne są pory w komórkach wodnych listków gałązkowych po stronie grzbietowej, u torfowca spiczastolistnego nie ma ich wcale lub jedynie kilka w kątach komórek[6]. W końcu listki na gałązkach u torfowca spiczastolistnego są miękkie, a u torfowca Dusena dość sztywne[8].
-
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę gałązkową
-
Listki gałązkowe
-
Listki łodyżkowe
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[7] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[9]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[9].
W 1988 zaproponowano wyodrębnienie gatunku Sphagnum viride różniącego się bardziej zieloną barwą, nieco szerszymi listkami łodyżkowymi i nieco krótszymi komórkami wodnymi (mniej niż 8 × tak długimi jak szerokimi). Ze względu na słabe i nieostre różnice diagnostyczne celowość wyróżniania takich roślin w randze odrębnego gatunku jest kwestionowana[10].
Ekologia i biologia
[edytuj | edytuj kod]
Występuje głównie na torfowiskach przejściowych oraz w dolinkach mszarnych[11] torfowisk wysokich. Rośnie zazwyczaj bezpośrednio w wodzie oraz w miejscach silnie podtopionych, często w jeziorach śródtorfowiskowych i dołach potorfowych. Jako gatunek charakterystyczny dla dolinek charakteryzuje się mniejszą chłonnością wody niż torfowce na szczytach kępek[11]. Często tworzy jednogatunkowe agregacje, czasem współwystępuje z torfowcem ząbkowanym S. denticulatum i Dusena S. majus. Na obrzeżach dolinek może rosnąć w towarzystwie schodzących doń torfowców z sąsiedztwa takich jak: torfowiec kończysty S. fallax czy brodawkowaty S. papillosum[5]. Bywa spotykany także wśród ciborowatych na brzegach jezior oligotroficznych[10].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Scheuchzerietalia palustris[12].
Zarodnikowanie następuje w miesiącach letnich i jest rzadkie[10].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Torfowiec ten w skali całej Europy nie jest zagrożony – ma status gatunku najmniejszej troski (LC). W uzasadnieniu oceny wskazano na rozległy zasięg i liczne występowanie, aczkolwiek degradacja siedlisk z pewnością powoduje zmniejszanie jego zasobów[13].
Gatunek jest objęty w Polsce ochroną prawną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 objęty był ścisłą ochroną gatunkową. Od roku 2014 wpisany na listę gatunków roślin objętych ochroną częściową w Polsce na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[14][15][16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2012-10-12] (ang.).
- ↑ Sphagnum cuspidatum Ehrh. ex Hoffm.. The World Flora Online. [dostęp 2024-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Richard E. Andrus: Sphagnum cuspidatum. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2024-11-20]. (ang.).
- ↑ a b c d R.E. Daniels, A. Eddy, Handbook of european sphagna, wyd. 2nd impression with minor corrections, London: Institute of Terrestrial Ecology, 1990, s. 166-168, ISBN 978-0-11-701431-2.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stebel 2017 ↓, s. 128–131.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Laine i in. 2018 ↓, s. 230–235.
- ↑ Gilles Ayotte, Line Rochefort, Sphagnum Mosses of Eastern Canada, JFD, 2021, s. 87, ISBN 978-2-89799-093-0.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ a b c A.J.E Smith, The Moss Flora of Britain and Ireland, Cambridge University Press, 2004, s. 90-91, ISBN 978-0-521-54672-0.
- ↑ a b Kazimierz Tobolski: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13215-9.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Baudraz, M.E.A. & Schnyder, N., Sphagnum cuspidatum (Europe assessment), [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online], iucnredlist.org, 2019 [dostęp 2024-11-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007. ISBN 978-83-7073-248-6.
- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.