Równowaga kwasowo-zasadowa

Równowaga kwasowo-zasadowa - stan utrzymania optymalnego stężenia jonów wodoru w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych i zewnątrzkomórkowych ustroju będący wynikiem licznych mechanizmów homeostazy ustrojowej. W warunkach prawidłowych stężenie jonów wodorowych wewnątrz komórki wynosi 100 nmol/l co odpowiada pH ok. 7, a w przestrzeni zewnątrzkomórkowej 40±5 nmol/l (pH 7,35-7,45). Stałe stężenie jonów H⁺ oznacza się mianem izohydrii. Do oznaczenia parametrów równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie człowieka stosuje się gazometrię.

Utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej wymaga:

• Buforowania zmiennych stężeń jonu wodoru
• Eliminację równoważników kwaśnych przez:
  • Płuca – regulacja oddechowa
  • Nerki – regulacja metaboliczna

Wśród buforów w organizmie człowieka do najistotniejszych należą:

Poprzez eliminację CO₂ przez płuca w procesie oddychania możliwe jest utrzymanie prawidłowego ciśnienia parcjalnego CO₂ (pCO₂) we krwi i płynach ustrojowych, które dla krwi tętniczej powinno wynosić 32-45 mmHg. Proces ten, jest ściśle związany z możliwością dyfundowania CO₂ z krwi, do przestrzeni powietrznych pęcherzyków płucnych. Również prężność tlenu (pO₂) ma ścisły związek z prężnością CO₂. Tę zależność opisuje fizjologicznie występujący efekt Bohra.

W wyniku upośledzonej eliminacji CO₂ przez płuca dochodzi do kwasicy oddechowej. Natomiast w procesie pobudzenia ośrodka oddechowego i hiperwentylacji występuje zasadowica oddechowa.

Regulacja metaboliczna sprowadza się głównie do eliminacji jonów H⁺ i zapewnienia odpowiedniej puli zasady buforującej HCO₃^- przez nerki. Prawidłowe stężenie jonów HCO₃^- wynosi we krwi tętniczej 21-25 mmol/l. W tym procesie udział biorą następujące mechanizmy:

• wytwarzanie w krwinkach czerwonych jonów HCO₃^-, w ilości adekwatnej do pCO₂
• wchłanianie zwrotne jonów HCO₃^- w kanalikach nerkowych z moczu pierwotnego

Zaburzenia metaboliczne których skutkiem jest utrata równowagi pomiędzy zasadą buforującą HCO₃^- a jonami H⁺, skutkujące przewagą jonów H⁺ określa się mianem kwasicy metabolicznej. Natomiast nadmierna kumulacja jonów HCO₃^- prowadzi do zasadowicy metabolicznej.

Zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej rozpoznawane są za pomocą gazometrii krwi tętniczej.

 Zobacz więcej w artykule Gazometria, w sekcji Rozpoznawanie zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej.

• Jeremiasz Tomaszewski: Diagnostyka laboratoryjna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001, s. 180-188. ISBN 83-200-3591-0.