Parocja perska
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
parocja |
| Gatunek |
parocja perska |
| Nazwa systematyczna | |
| Parrotia persica (DC.) C. A. Mey. Verz. Pfl. Casp. Meer. 46. 1831[3] | |
Parocja perska, znana też jako „żelazne drzewo”[4] (Parrotia persica (DC.) C. A. Mey.) – gatunek małych drzew lub krzewów z rodziny oczarowatych. Reprezentuje monotypowy rodzaj parocja (Parrotia). Naturalnie występuje w Azji Zachodniej w północnym Iranie i Azerbejdżanie[3][5], zwłaszcza w Górach Tałyskich[6]. Rośnie w lasach w niższych położeniach, przybierając w nich formę drzewa, oraz na obszarach górskich, na wyższych wysokościach, zwykle w formie krzewu[5]. Występuje zwykle w towarzystwie dębu kasztanolistnego, klonów, grabów i brzostownic[4].
Roślina uprawiana jest jako ozdobna, do jej walorów należą intensywne kolory jesienne liści – żółte, czerwone do fioletowych[5].
Nazwa rodzajowa pochodzi od nazwiska podróżnika F.W. Parrota, który w 1829 roku zdobył górę Ararat[7].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Dorasta do 20 metrów wysokości[7], choć spotykane są osobniki sięgające i 25 m[6]. Korona przeważnie dość szeroka i rozłożysta, kulista, robiąca wrażenie gęstej, z bardzo długimi, daleko odstającymi gałęziami, mocno splątanymi ze sobą, czasem zrastającymi się. Drzewo przeważnie ma wiele pni, poskręcanych i zwęźlonych[6]. Okazy z jednym pniem są zwykle bardzo niskie i silne rozgałęzione tuż nad ziemią[8].
- Kora
- Brunatnoszara lub lekko czerwonawa, oddziela się i odpada większymi, okrągławymi płatami, pozostawiając jasnożółte lub brązowe plamy które stopniowo ciemnieją.
- Liście
- Podłużno-owalne, odwrotnie jajowate, niekiedy prawie okrągłe, o długości 5–20 cm i szerokości 3–7 cm, u nasady klinowate, z przodu tępe i zaokrąglone, nierówno karbowane, lekko pofalowane albo prawie całobrzegie. Nieco pomarszczone, dość sztywne i skórzasto twarde. Z wierzchu ciemnozielone i błyszczące, od spodu jaśniejsze i po rozwinięciu się delikatnie owłosione[8]. Jesienią przybierają barwę purpurową, czasem z fioletowym odcieniem i zostają na drzewach nawet do grudnia[6].
- Kwiaty
- Pojawiają się wczesną wiosną przed listnieniem skupione po 3–7 w główkowate kwiatostany. Są obupłciowe lub tylko męskie. Pozbawione są korony. Działki kielicha w liczbie 7–8, są skrętoległe, połączone są u nasady, nieregularnego kształtu i trwałe. Kwiaty wsparte są okazałymi, brązowymi przysadkami[9]. W kwiatach rozwija się 5–7 jaskrawoczerwonych pręcików oraz dwa słupki[5].
- Owoce
- Owłosione, drewniejące, dwukomorowe torebki pękające dwoma klapami i zawierające w każdej z komór pojedyncze, eliptyczne nasiono[5][9].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]
Krzewy i drzewa wolno rosnące. Do 15 m dorastają w naturze po 150 latach[4]. Kwiaty rozwijają się późną zimą lub wczesną wiosną[8] i są one wiatropylne[5]. Jesienią liście przebarwiają się na płomienne, złotożółte lub szkarłatnoczerwone kolory[8].
Jest wyjątkiem wśród oczarowatych tolerującym gleby o wysokim stężeniu wapnia[7][5] i odpornym na susze oraz duże nasłonecznienie[5].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Roślina uprawiana jest jako ozdobna[5].
Drewno z różowym odcieniem, zwarte i twarde, lecz mało sprężyste, dobrze obrabialne mechanicznie. Wykorzystywane było dawniej jako substytut metali do wyrobu części maszyn (stąd nazwa "drzewo żelazne"). Obecnie stosowane w przemyśle meblarskim[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-12-14] (ang.).
- ↑ a b Parrotia persica. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-12-14]. (ang.).
- ↑ a b c Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3 popr. i uzup., Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 284, ISBN 83-01-13434-8.
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 100. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e Zawierucha Borys: Reliktowe lasy Tałysza, w: "Poznaj świat" R. XXII, nr 11 (264), listopad 1974, s. 3-8
- ↑ a b c Tony Russel, Catherine Cutler, Martin Walters: Ilustrowana encyklopedia Drzewa Świata. Kraków: Universitas, 2008, s. 308. ISBN 97883242-0842-5.
- ↑ a b c d Bruno T. Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 170. ISBN 83-7129-141-8.
- ↑ a b Parrotia C. A. Meyer. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-22].