Pokrowa

Opieka Matki Bożej
	; Obchody święta w cerkwi Opieki Matki Bożej w Düsseldorfie, Oberbilku (2009).
Dzień	1/14 października
Typ święta	chrześcijańskie
Religie	prawosławie, katolicyzm (katolickie Kościoły wschodnie)
Znaczenie	opieka Boża nad ludźmi za wstawiennictwem Maryi
Symbole	maforion
Inne nazwy	Pokrowa; święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy

Dominująca swoją wielkością Matka Boska otula swym płaszczem (maforionem – symbolem opieki) stojącą po obu jej stronach prawie 30-osobową grupę ludzi w różnym wieku i reprezentujących różne grupy społeczne, m.in. dzieci, starcy, kalecy, kobiety, chorzy, szlachta, chłopi, duchowni różnych szczebli w szatach liturgicznych według obrządku bizantyjskiego. Wokół głowy Bogurodzicielki promienisty nimb, wokół głów Maryi i pozostałych ludzi filakterie z napisami cyrylicą. — Kozacka ikona Pokrowy łącząca elementy sztuki wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa (poł. XVII wieku, Stara Sól, obecnie Narodowe Muzeum Sztuki w Kijowie(inne języki)).

Pokrowa, Pokrow – święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy lub Wstawiennictwa Bogurodzicy i Zawsze Dziewicy Maryi, obchodzone w Kościołach prawosławnych i katolickich Kościołach wschodnich tradycji bizantyjskiej, poświęcone opiece Bożej nad ludźmi za wstawiennictwem Maryi.

Dzień obchodów

Święto szczególnie popularne jest w Rosji, na Białorusi i Ukrainie. W tamtejszej tradycji prawosławnej, ukształtowanej pod wpływem ruskiej metropolii kijowskiej oraz Cerkwi rosyjskiej, celebruje się je jako najważniejsze święto po 12 głównych wielkich świętach. Uroczystość Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy przypada na 1 października według kalendarza juliańskiego lub 14 października według „nowego stylu”.

Dzień Pokrowy ma także bogate odbicie w kulturze ludowej Słowian wschodnich jako kończący sezon jesiennych prac^[1].

W greckim kalendarzu święto Opieki Matki Bożej (gr. Αγίας Σκέπης Θεοτόκου) zostało przeniesione na 28 października. Jest to od 1940 roku^[2] państwowe święto, dzień wolny od pracy, Dzień Ochi(inne języki).

Ikona

Pokrowa to także rodzaj ikony Matki Boskiej jako orędowniczki, pośredniczki i opiekunki ludzkości. Przedstawia ono Bogurodzicę trzymającą w dłoniach rozpostarty szal, unoszącą się nad zgromadzonym ludem (postacie świętych, duchownych, władców i in.) i mającą po bokach świętych lub aniołów. Inne warianty tego przedstawienia pokazują Maryję z rozłożonymi rękami, zaś wspomniana szata jest trzymana przez aniołów.

Odpowiednikiem tego rodzaju ikonografii maryjnej w sztuce zachodniego chrześcijaństwa jest Matka Miłosierdzia (łac. Mater Misericordiae), zwana też Schutzmantelmadonna (z niem. 'Madonna z płaszczem obrony')^[3]. Do znanych przedstawień tego typu należy m.in. Madonna z Ravensburga.

Nazwa

Starocerkiewnosłowiański słowo Покровъ (Pokrow - przykrycie), jak i podobne słowa z języków słowiańskich (biał. Покрыва, Пакроў, ros. Покров, ukr. Покрова), a również greckie Σκέπη (Sképē ), mają złożone znaczenie: odnoszą się do płaszcza lub całunu, ale oznaczają również ochronę lub wstawiennictwo. Słowo "pochrowa" lub pokrowce używane jest też na określenie bielizny kielichowej osłaniającej patenę i kielich. Z tego powodu nazwa święta jest różnie tłumaczona. Współcześnie w Polsce zarówno w PAKP, jak i w UGKC używa się określenia „Opieka”.

Geneza

Święto Pokrowy wywodzi się z żywego w Cesarstwie Bizantyńskim kultu relikwii Matki Bożej. W kościołach Bizancjum przechowywano m.in. pasek i chustę Maryi. Niejednokrotnie ocalenie miasta przed atakiem nieprzyjacielskiej floty przypisywano bezpośredniej interwencji Matki Bożej, na przykład w roku 626 podczas oblężenia Konstantynopola^[4] czy w 860 podczas ataku Rusów, gdy po zanurzeniu w morzu szala Maryi miały rzekomo powstać olbrzymie fale, które zniszczyły nieprzyjacielskie okręty^[5].

Według wschodniej tradycji prawosławnej objawienie Opieki Matki Bożej miało miejsce za panowania Leona VI Filozofa w 910 w kościele Matki Bożej(inne języki) w dzielnicy Konstantynopola Blacherny(inne języki), gdzie były przechowywane relikwie Maryi (szata, welon, część jej pasa)^[6]. W tym czasie mury miasta oblegały wrogie wojska – według różnych przekazów – Saraceni^[7]^[8] lub Rusowie. Przerażeni mieszkańcy zebrali się we wspomnianym kościele na całonocnym czuwaniu modlitewnym. W niedzielę 1 października nad ranem św. Andrzej(inne języki), jurodiwy, który był niewolnikiem pochodzenia słowiańskiego, zobaczył otwartą kopułę kościoła i Matkę Bożą unoszącą się w powietrzu, jaśniejącą w otoczeniu aniołów i świętych. Maryja rozpostarła swój welon (właściwie maforion) nad wszystkimi ludźmi w kościele jako znak swojej opieki nad światem.

Święty Andrzej znalazł potwierdzenie swojego widzenia u swego ucznia, św. Epifaniusza, który stał obok niego. On również ujrzał to cudowne zjawisko.

Świątynie

Cerkwie pod wezwaniem Opieki Matki Bożej (Pokrowy; ros. Покровский собор, sobór Pokrowski, Церковь Покрова Пресвятой Богородицы, cerkiew Pokrowa Najświętszej Bogurodzicy) pojawiły się na Rusi w XII wieku. Oprócz świątyń miano to mają także liczne monastery.

W Polsce omawiane wezwanie noszą (lub nosiły) m.in.: Katedra Pokrowa Matki Bożej w Olsztynie, dawna cerkiew w Szlachtowej^[9] (obecnie kościół Matki Boskiej Pośredniczki Łask^[10]), cerkiew w Choroszczy, Puchłach, Gródku, Turkowicach, Sławatyczach, Nowosiółkach Dydyńskich, Zubaczach i Wysowej-Zdroju.

Za analogiczne można też uznać wezwania katedry Najświętszej Maryi Panny w Sydney (Mary, Help of Christians, Najświętszej Maryi Panny Wspomożycielki Wiernych), Church of the Intercession, New York Kościoła Episkopalnego w Stanach Zjednoczonych i wiele innych.

Toponimy

O popularności kultu Pokrowy świadczą liczne toponimy:

Federacja Rosyjska: Pokrow (Покров, w tym miasto Pokrow), Pokrowka (Покровка), Pokrowsk (Покровск): m.in. Pokrowsk w Jakucji i dawna nazwa Engelsa, Pokrowski, Pokrowskij (Покровский), Nowo-Pokrowski(inne języki) (Ново-Покровский), Nowopokrowski(inne języki) (Новопокровский), Pokrowskaja(inne języki) (Покровская), Pokrowskoje (Покровское): m.in. Pokrowskoje;
Białoruś: Pakrowka (Пакроўка);
Ukraina: Pokrow, Pokrowka (Покровка), Pokriwka(inne języki) (Покрівка), Pokrowce (Покрівці), Pokrowsk (Покровськ), Pokrowśke (Покровське);
Mołdawia: Pocrovca;
Polska: Pokrówka, dawny Pokrowsk^[11].

Zobacz też

Uwagi

↑ podwójne datowanie

Przypisy

↑ Ул. А. Васілевіч: Беларускі народны каляндар. Starbel.narod.ru, 1992. [dostęp 2013-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-29)]. (biał.).
↑ Anna Oistros: 28th of October in Greece, the OXI day. Ovi Magazine, 2006-10-29. [dostęp 2013-02-11]. (gr.).
↑ Grzegorz M. Bartosik OFMConv: Maryja – Obrończyni wiary. Polskie Towarzystwo Mariologiczne. [dostęp 2011-02-18]. (pol.).
↑ Aleksander Naumow: Ikony Matki Bożej w obronie grodów. "Przegląd Prawosławny". [dostęp 2013-02-18]. (pol.).
↑ Stephen Turnbull: The Walls of Constantinople, AD 324–1453. Oxford: Osprey Publishing, 2004, s. 48-49. ISBN 1-84176-759-X.
↑ o. Mariusz Synak i Piotr Makal: Święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy. Serwis Cerkiew.pl. [dostęp 2013-02-18].
↑ Serafin (Cziczagow): Слово на Покров Пресвятой Богородицы. Pravoslavie.ru. [dostęp 2013-02-18]. (ros.).
↑ Сергей В. Перевезенцев: Покров Пресвятой Богородицы над Русью. Portal-slovo.ru. [dostęp 2013-02-18]. (ros.).
↑ Kościół w Szlachtowej Matki Boskiej Pokrownej. [dostęp 2011-12-30].
↑ Szlachtowa - historia parafii. [dostęp 2011-12-30].
↑ Zobacz też Pokrow, Pokrowa i inne nazwy pokrewne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 544 . oraz Pokrowce, Pokrówka i inne nazwy pokrewne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 481 .

Bibliografia

MieczysławM. Gębarowicz MieczysławM., Mater Misericordiae-Pokrow-Pokrowa w sztuce i legendzie środkowo-wschodniej Europy, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, ISBN 83-04-01788-1, OCLC 835892829 .
G. Gharib, Le icone mariane. Storia e culto, Roma 1987, s. 235-237.

Linki zewnętrzne

Aleksander Naumow: Ikony Matki Bożej w obronie grodów. „Przegląd Prawosławny”. [dostęp 2011-12-29]. (pol.).
Grzegorz M. Bartosik OFMConv: Maryja – Obrończyni wiary. Polskie Towarzystwo Mariologiczne. [dostęp 2011-12-29]. (pol.).

[1] wójne datowanie

[2] Ул. А. Васілевіч: Беларускі народны каляндар. Starbel.narod.ru, 1992. [dostęp 2013-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-29)]. (biał.).

[3] Anna Oistros: 28th of October in Greece, the OXI day. Ovi Magazine, 2006-10-29. [dostęp 2013-02-11]. (gr.).

[4] Grzegorz M. Bartosik OFMConv: Maryja – Obrończyni wiary. Polskie Towarzystwo Mariologiczne. [dostęp 2011-02-18]. (pol.).

[5] Aleksander Naumow: Ikony Matki Bożej w obronie grodów. "Przegląd Prawosławny". [dostęp 2013-02-18]. (pol.).

[6] Stephen Turnbull: The Walls of Constantinople, AD 324–1453. Oxford: Osprey Publishing, 2004, s. 48-49. ISBN 1-84176-759-X.

[Święto_Opieki-7] . Mariusz Synak i Piotr Makal: Święto Opieki Najświętszej Bogurodzicy. Serwis Cerkiew.pl. [dostęp 2013-02-18].

[8] Serafin (Cziczagow): Слово на Покров Пресвятой Богородицы. Pravoslavie.ru. [dostęp 2013-02-18]. (ros.).

[9] Сергей В. Перевезенцев: Покров Пресвятой Богородицы над Русью. Portal-slovo.ru. [dostęp 2013-02-18]. (ros.).

[10] Kościół w Szlachtowej Matki Boskiej Pokrownej. [dostęp 2011-12-30].

[11] Szlachtowa - historia parafii. [dostęp 2011-12-30].

[12] Zobacz też Pokrow, Pokrowa i inne nazwy pokrewne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 544 . oraz Pokrowce, Pokrówka i inne nazwy pokrewne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 481 .

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]