Salamandra plamista

Szablon:Cechy taksonu Salamandra plamista (Salamandra salamandra) - płaz z rodziny salamandrowatych (Salamandridae). Gatunek chroniony.

Salamandra plamista osiąga długość 10-20 cm (maksymalnie 32 cm). Ma ona walcowate, krępe ciało. Jej głowa jest płaska i szeroka, a oczy wyłupiaste, z boku głowy ma duże gruczoły przyuszne (parotydy), wydzielające gęsty jad - salamandrynę, który silnie drażni śluzówkę jamy gębowej napastnika. Dla człowieka jest on niegroźny, ale w razie przypadkowego kontaktu ich wydzielina może podrażnić oczy, dlatego też nie należy ich dotykać. Szczęki opatrzone ma dwoma rzędami drobnych zębów, inny rodzaj zębów rośnie na środku podniebienia. Ogon jest w przekroju okrągły i krótszy od długości reszty ciała. Salamandra plamista jest jaskrawo ubarwiona. Wierzch jej ciała jest czarny i błyszczący, pokrywają go żółte lub pomarańczowe plamy, bądź pasy. Zmienność ubarwienia salamandry plamistej jest w ogóle ogromna. Bardzo ciemne, szare okazy melanistyczne tego gatunku były brane za przedstawicieli salamandry czarnej, typowego gatunku wysokogórskiego, nie występującego w naszym kraju. Nie spotyka się dwóch salamander o takim samym układzie i kształcie plam. Na środku grzbietu salamandra plamista ma dwa rzędy ujść gruczołów jadowych. Jad tych gruczołów, oraz ubarwienie, są środkami obrony przed drapieżnikami. Spód jej ciała ma kolor brązowoczarny lub szaroczarny. Jej masywne, stosunkowo krótkie krótkopalczaste nogi są przystosowane do życia naziemnego. Samce (w przeciwieństwie do samic) mają zgrubiały u nasady ogon, poza tym są wysmuklejsze i mają dłuższe, delikatniejsze nogi. Ubarwienie obu płci jest identyczne.

Salamandra plamista występuje od krajów Beneluksu, południowej Polski i północno-zachodniej Hiszpanii oraz na półwyspie Apenińskim i Bałkańskim. Występuje także od północno zachodniej i południowej Turcji do Izraela oraz w północno zachodniej Afryce. Jest ona zwierzęciem wyłącznie lądowym. Siedliska dorosłych zwierząt nie ograniczają się do miejsc, w których występuje woda; można je spotkać w wilgotnych lasach, dolinach ze strumieniami, w południowej Europie w pobliżu osiedli ludzkich, na pastwiskach i łąkach. Zamieszkuje głównie okolice podgórskie, w Alpach dochodzi zwykle do wys. 800 m n.p.m., a w Polskich Karpatach i Sudetach do 300-1087 m n.p.m. (w Tatrach występuje rzadko). Na wysokościach ponad 1200 m n.p.m. salamandra plamista jest rzadka. Ze względu na rozległy obszar występowania, gatunek ten obejmuje 8 podgatunków. W Polsce występuje środkowoeuropejska rasa nominalna (Salamandra salamandra salamandra), ale prawdopodobnie na naszych zachodnich ziemiach przebiega strefa graniczna tego podgatunku.

Gody salamandry plamistej uzależnione są od warunków klimatycznych i mogą odbywać się od wiosny do jesieni. Salamandry w tym okresie wyraźnie się ożywiają; podniecone samce penetrują okolicę w poszukiwaniu samic, orientując się za pomocą węchu i wzroku. Występuje dwukrotny ampleksus po czym samiec wciska się pod samicę i mocno trzymając nogami jej korpus, unosi ją na swoim grzbiecie. Wydzielane przez samca spermatofory (skupienia plemników) samica zbiera swoimi wargami kloakalnymi. Jaja są zapładniane w jajowodach. Poród odbywa się zazwyczaj wiosną, po przebudzeniu; w kwietniu-maju samice szukają odpowiedniego miejsca (bystrego potoku lub zbiornika wody płytkiej, np. kałuży obok źródła) i rodzą larwy, które mają już wykształcone skrzela zewnętrzne (larwa reofilna). W czasie porodu samica zamacza w wodzie tylko tylną część ciała, a ponieważ nie umie pływać, niekiedy wymaga to od niej wręcz akrobatycznych umiejętności. Rodzi się przeważnie 40 (maks. 80) larw o długości 23-36 mm. Larwy polują na drobne skorupiaki i skąposzczety, są tak drapieżne, że czasami porywają się na większe od siebie zwierzęta wodne. Po trzech miesiącach, w lipcu-sierpniu, następuje przeobrażenie. Wszystkie salamandry to zwierzęta jajożyworodne.

Salamandra plamista jest zwierzęciem wyjątkowo wilgociolubnym. Prowadzi nocny tryb życia, dzień zazwyczaj spędza pod kłodami, w norach, rozpadlinach i wykrotach. Na łowy wychodzi tylko nocą lub w ciepłe pochmurne i deszczowe dni. Nie znosi upałów (jest wtedy nadzwyczaj osowiała i apatyczna). Poluje głównie na skąposzczety i nagie ślimaki. W czasie polowania jest bardzo niezgrabna, więc owady, pajęczaki lub wije udaje się jej złapać tylko wyjątkowo. Ponieważ salamandra ma stosunkowo silny jad oraz odstraszające ubarwienie i prowadzi nocny tryb życia, ma stosunkowo niewielu wrogów. Głównym zagrożeniem jest dla nich człowiek. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest łapanie tych płazów przez dzieci. Innymi zagrożeniami są samochody, a także regulacja potoków górskich, gdyż betonowe ściany nie pozwalają dorosłym osobnikom na dojście do wody. Wiele z nich topi się. Poza tym szybki spad wody powoduje, że larwy nie mają wystarczającej ilości kryjówek i pokarmu. Salamandra zapada w sen zimowy stosunkowo późno, na przełomie października i listopada. Czasem wykazuje aktywność nawet w czasie grudniowych ociepleń.

• przegląd zagadnień z zakresu biologii
• fauna Polski

Szablon:Link FA