Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
| Oddział Muzeum Narodowe w Krakowie | |
 Pałac Czartoryskich ul. św. Jana 17-19 (ul. Pijarska 15). Jeden z budynków Muzeum. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Pijarska 15 |
| Data założenia |
1878 |
| Zakres zbiorów |
sztuka starożytna, malarstwo europejskie XIII–XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego, militaria |
| Kierownik |
Katarzyna Migacz (p.o.) |
| Strona internetowa | |
 nr rej. A-107 z 2 stycznia 1968 Pałac CzartoryskichA-1000 z 21 listopada 1995 Klasztorek A-97 z 18 stycznia 1932 Arsenał Miejski[1] | |
 Klasztorek w kompleksie Muzeum Czartoryskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Kraków |
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
 50°03′52,94″N 19°56′24,14″E/50,064706 19,940039
| |
| Strona internetowa | |
Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie – jedno z najstarszych muzeów w Polsce, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. W jego skład wchodzą trzy budynki: Pałac Czartoryskich przy ul. św. Jana 17-19 (na rogu z ul. Pijarską 15), Klasztorek przy ul. Pijarskiej 6 oraz budynek dawnego Arsenału Miejskiego przy ul. Pijarskiej 8.
Zostało otwarte w 1878 roku[2]. Jego początki sięgają roku 1801 i zbiorów księżnej Izabeli Czartoryskiej, prezentowanych w jej puławskim muzeum. Z końcem XIX wieku zbiory przeniesiono do Krakowa.
Po II wojnie światowej muzeum było pod opieką Muzeum Narodowego w Krakowie, a w 1991 pieczę nad zbiorami przejęła Fundacja Książąt Czartoryskich. 29 grudnia 2016 roku Fundacja Książąt Czartoryskich sprzedała Skarbowi Państwa całą kolekcję wraz z budynkami muzealnymi za łączną kwotę 100 mln euro. Od tej pory kolekcja książąt Czartoryskich stała się integralną częścią Muzeum Narodowego w Krakowie[3].
Muzeum gromadzi dzieła malarstwa europejskiego XIII–XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego od średniowiecza do XIX w., grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. Najcenniejszym dziełem w muzeum jest Dama z gronostajem Leonarda da Vinci.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1801 roku otwarto Świątynię Sybilli w Puławach – prywatne muzeum założone przez księżną Izabelę Czartoryską, małżonkę księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego.
Zbiory puławskie uległy częściowemu rozproszeniu i zniszczeniu po upadku powstania listopadowego i konfiskacie majątku Czartoryskich przez Rosjan, większość jednak udało się uchronić i następnie przewieźć do Paryża do Hôtelu Lambert. W 1870 roku książę Władysław Czartoryski zdecydował o przeniesieniu zbiorów do Krakowa, gdzie ostatecznie trafiły w roku 1876. W tym samym roku Czartoryscy przekazali również swój wielki księgozbiór do użytku publicznego w Krakowie (Biblioteka Czartoryskich).
Muzealne zbiory Czartoryskich początkowo zostały umieszczone w Arsenale Miejskim, który został przekazany na cele muzealne przez władze miejskie. Następnie ks. Władysław Czartoryski zakupił wschodnią część klasztoru Pijarów (tzw. klasztorek pijarski) i trzy kamienice na rogu ulic Pijarskiej i św. Jana, które zostały scalone i przekształcone w jednolitą budowlę pałacową przez architektów: Alberta Bitnera, Wandalina Beringera i Zygmunta Hendla. Przebudowa miała miejsce w l. 1879–1901. W jej wyniku powstała rezydencja z attyką i renesansowym dziedzińcem ozdobionym kolumnadą. Przebudowy pałacu na muzeum dokonał Maurycy Ouradou, uczeń Viollet le Duca. Architekt ten zaprojektował fasady od strony ul. Pijarskiej i od strony baszty Pasamoników oraz ozdobiony herbami kryty ganek przerzucony nad ul. Pijarską, łączący budynek główny pałacu z „klasztorkiem” i dalej z Arsenałem oraz z częścią murów miejskich z basztami Stolarską i Ciesielską. W ten sposób powstał zespół pałacowo-muzealny.
Samo Muzeum Książąt Czartoryskich zostało otwarte w 1880 roku i początkowo zajmowało tylko część pomieszczeń późniejszego kompleksu muzealnego[4]. Przez 42 lata kustoszem był Bolesław Biskupski[5]. Po wybuchu II wojny światowej najcenniejsza część zbiorów została ewakuowana i ukryta w pałacu w Sieniawie. 16 lub 17 września Niemcy dowiedzieli się o kryjówce i rozpoczęli grabież. Rozbili skrzynie i wyrzucili na ziemię schowane w nich dzieła sztuki. Wówczas bezpowrotnie przepadły 64 obiekty ze Szkatuły Królewskiej, 156 obiektów złotnictwa starożytnego, 104 obiekty złotnictwa nowożytnego oraz 375 złotych monet[6]. Przez całą niemiecką okupację Krakowa grabież była kontynuowana. Po wojnie dzięki staraniom Polski Ludowej większość eksponatów odzyskano. Jednak do zaginionych należy m.in. obraz Portret młodzieńca, przypisywany Rafaelowi. W 1950 roku Muzeum Czartoryskich zostało włączone do krakowskiego Muzeum Narodowego jako jeden z jego oddziałów. Ze względu na brak podstaw prawnych do przejęcia ruchomego majątku Czartoryskich, nie dokonano formalnej nacjonalizacji zasobów i status własnościowy kolekcji i budynków pozostał nieuregulowany[7].
W 1991 roku ówczesny minister kultury, Marek Rostworowski (który wcześniej był wieloletnim kuratorem kolekcji Czartoryskich z ramienia Muzeum Narodowego w Krakowie), postanowił uporządkować status prawny Muzeum. Z inicjatywy Adama Karola Czartoryskiego, utworzono Fundację Książąt Czartoryskich, która przejęła w imieniu prawowitych właścicieli pieczę nad zbiorami, pozostawiając je jednocześnie pod techniczną i kuratorską opieką Muzeum Narodowego. Zgodnie ze statutem Prezesem Fundacji miał pozostawać każdorazowo dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, w 2004 Rada Fundacji zmieniła jednak statut i powierzyła prezesurę Adamowi Zamoyskiemu, który sprawował ją aż do 2011 roku[8].
11 stycznia 2010 roku rozpoczęto gruntowny remont muzeum i od tego czasu placówka była zamknięta do końca 2019 roku[9].
23 grudnia 2016 zarząd Fundacji Książąt Czartoryskich podał się do dymisji. Ówczesny prezes zarządu Marian Wołkowski-Wolski decyzję tę tłumaczył utratą zaufania do fundatora. W rozmowie z PAP przybliżył opinii publicznej, że prowadzone wówczas negocjacje dotyczące sprzedaży zbiorów odbywały się bez wiedzy zarządu Fundacji[10]. Nowymi członkami zarządu Fundacji zostali Jan Lubomirski-Lanckoroński i Maciej Radziwiłł. 29 grudnia 2016 roku Fundacja Książąt Czartoryskich podpisała umowę o przekazaniu Skarbowi Państwa całej kolekcji Czartoryskich oraz nieruchomości w Krakowie za kwotę 100 mln euro[11]. W czerwcu 2017 roku zbiory w całości zostały przekazane do krakowskiego Muzeum Narodowego[9].
Od 20 grudnia 2019 roku w Muzeum Książąt Czartoryskich ponownie można obejrzeć kolekcję pamiątek narodowych i dzieł sztuki, takich jak Damę z gronostajem Leonarda da Vinci czy Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta[12]. Dziedziniec został nakryty przeszklonym dachem, a dzięki adaptacji oficyn pałacu przestrzeń ekspozycyjna zwiększyła się o jedną trzecią[13]. Trwający blisko 10 lat remont i opracowanie nowej ekspozycji zostały sfinansowane ze środków unijnych i środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego[13].
Ekspozycja do 2010
[edytuj | edytuj kod]Galeria sztuki starożytnej
[edytuj | edytuj kod]Galeria sztuki starożytnej mieściła się do czasu rozpoczęcia remontu (w 2010 roku) w dawnym arsenale miejskim. Wejście do wielkiej sali wystawowej prowadziło przez przewiązkę między klasztorkiem a dawnym arsenałem. Znajdowały się tam zabytki kultury greckiej, egipskiej, etruskiej oraz rzymskiej. Zgromadzone obiekty pochodziły z okresu od III tysiąclecia p.n.e. do IV wieku n.e. Wśród nich były m.in. sarkofagi egipskie wraz z mumią, grobowce etruskie oraz liczne rzeźby.
Dział malarstwa europejskiego
[edytuj | edytuj kod]Dział malarstwa zachodnioeuropejskiego znajdował się na drugim piętrze pałacu. Znajdowały się tu obrazy takich mistrzów jak:
- Leonardo da Vinci (Dama z gronostajem)
- Rembrandt van Rijn (Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem)
- Jacobello di Bonomo (Poliptyk z koronacją Marii w towarzystwie świętych)
- Dirk Bouts (Zwiastowanie)
- Pieter Bruegel Starszy (Krajobraz z wyspą skalistą)
- Caspar Netscher (Chłopiec w polskim stroju)
- Vincenzo Catena (Madonna z Dzieciątkiem)
- Joos van Cleve (Madonna z Dzieciątkiem)
- François Clouet (Portret mężczyzny)
- Lucas Cranach Młodszy (Dziesięć miniatur portretowych rodziny Jagiellonów)
- Carlo Crivelli (Święci Antoni i Łucja)
- Bernardo Daddi (Grupa świętych)
- Claude Deruet (Portret kobiety w kapeluszu)
- Hans Holbein (Portret mężczyzny)
- Jacob Jordaens (Satyr w gościnie u chłopa)
- Hans von Kulmbach (Święta Katarzyna)
- François Lemoyne (Amor i Psyche)
- Lorenzo Lotto (Madonna ze św. Katarzyną i św. Franciszkiem)
- Alessandro Magnasco (Anachoreci)
- Andrea Mantegna (Judyta z głową Holofernesa)
- Jan Mostaert (Portret dworzanina)
- Caspar Netscher (Portret chłopca w stroju polskim)
- Jacopo Palma Starszy (Święta Rodzina)
- Hendrik van Steenwijck Młodszy (Wnętrze gotyckiego kościoła)
- Michele Tosini (Venus Victrix)
- Adriaen van der Werff (Wenus i Kupidyn)
- Michele da Verona (Brutus i Porcja)
- Cornelis Vroom (Krajobraz z myśliwymi)
- Artur Grottger (Fryne)
- Jan Matejko (Polonia – Rok 1863)
- Jan Piotr Norblin (Śniadanie w ogrodzie)
- Aleksander Orłowski (Scena batalistyczna)
Pamiątki z dziejów Polski XIV–XVII w. i europejskie rzemiosło artystyczne
[edytuj | edytuj kod]Obie połączone wystawy zajmowały pierwsze piętro pałacu. Znajdowały się tam m.in. portrety ostatnich Jagiellonów wykonane w warsztacie Lucasa Cranacha Młodszego w połowie XVI wieku, oprawione w XIX wieku w jedną ramę, a także całopostaciowe wizerunki marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego i Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej. Ekspozycja prezentowała historię Polski uszeregowaną chronologicznie od czasów Jagiellonów do czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Zbrojownia i pamiątki puławskie
[edytuj | edytuj kod]Stała ekspozycja prezentowana była w klasztorku, który z pałacem muzealnym połączony został przewiązką. Zebrano tu pamiątki rodu Czartoryskich, przede wszystkim portrety największych przedstawicieli rodu, a także militaria polskie, europejskie i bliskowschodnie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2020-11-28].
- ↑ Edward Chwalewik: Zbiory polskie : archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie. T. 1: A–M. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza, 1926, s. 229.
- ↑ Muzeum Książąt Czartoryskich – o Oddziale. Muzeum Narodowe w Krakowie.
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Pałace Krakowa. Pałac Czartoryskich, „Echo Krakowa”, 15 XI 1989 r., nr 222 (13031).
- ↑ Zgon cichego, a zasłużonego pracownika. „Nowości Illustrowane”. Nr 29, s. 10, 16 lipca 1921.
- ↑ Marek Rostworowski (red.); Zdzisław Żygulski (wstęp), Muzeum Narodowe w Krakowie, Zbiory Czartoryskich: historia i wybór zabytków, Warszawa, Arkady, 1978, s. 36-37
- ↑ Kolekcja Książąt Czartoryskich własnością narodu polskiego – Muzeum Narodowe w Krakowie [online] [dostęp 2017-01-02].
- ↑ Bartłomiej Misiniec, Rozmowa z Adamem Karolem Czartoryskim, „Gazetakrakowska.pl” [dostęp 2017-01-02].
- ↑ a b Łukasz Gazur, „Dama” nie ruszy nawet do Luwru, „dziennikpolski24.pl” [dostęp 2017-07-29] (pol.).
- ↑ „Szlachta nie pracuje”. Partia Razem o zakupie kolekcji Czartoryskich. TVN24. [dostęp 2017-01-01]. (pol.).
- ↑ Marek Kozubal. Dama narodowa. „Rzeczpospolita”, s. A7, 30 grudnia 2016.
- ↑ Muzeum Książąt Czartoryskich ponownie otwarte. „Kolekcja wróciła do domu”. gov.pl, 2019-12-20. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-29)].
- ↑ a b Monika Kuc. Kładką do Leonarda da Vinci. „Rzeczpospolita”, s. A10, 27 grudnia 2019.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona Muzeum Książąt Czartoryskich na portalu MNK
- Książki, grafiki i zdjęcia związane z muzeum w bibliotece Polona
| obecne oddziały | |
|---|---|
| dawne oddziały |
|
